දේශගුණික විපර්යාසවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ලොව පුරා සිටින ජනතාව විවිධාකාරයේ තාප තරංග, මාරාන්තික ගංවතුර සහ ලැව්ගිනි අත්විඳිමින් සිටිති. එක්සත් රාජධානියේ සහ යුරෝපයේ සමහර ප්‍රදේශවල මෙම මාසයේ උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 40 ට වඩා ඉහළ ගොස් ඇති අතර එය ප්‍රවාහන බාධා සහ ජල හිඟයට තුඩු දෙයි.
ෆොසිල ඉන්ධන දහනය නිසා ඇතිවන විමෝචන කාර්මික යුගයේ ආරම්භයේ සිටම වායුගෝලයේ තාපය රඳවා තබා ගනී. මෙම අමතර තාපය ලොව පුරා ඒකාකාරව ඛෙදී නොයන අතර ආන්තික කාලගුණික සිදුවීම් පුපුරා යයි. (bursts out extreme weather events) ගෝලීය විමෝචනය කපා නොහැරියහොත් මෙම චක්‍රය දිගටම පවතිනු ඇත.
දේශගුණික විපර්යාස කාලගුණය වෙනස් කරන ආකාර හතරකි.
- උණුසුම්, දිගු තාප තරංග / Hotter longer heat waves
- වඩා නොනැසී පවතින නියඟ / More persistent droughts
- ලැව්ගිනි සඳහා වැඩි ඉන්ධන / More fuel for wildfires
- වඩාත් ආන්තික වර්ෂාපතන සිදුවීම් / More extreme rainfall events
1.උණුසුම්, දිගු තාප තරංග
සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වයට කුඩා වෙනස්වීම් වල බලපෑම අවබෝධ කර ගැනීමට, ඒවා අන්ත සීතල (extreme cold) සහ උෂ්ණත්වය ඇති සීනු වක්‍රයක් (bell curve) ලෙසත්, මැද ඇති උෂ්ණත්වයන්ගෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් ලෙසත් සිතන්න. මධ්‍යයේ කුඩා මාරුවක් යනු වක්‍රයේ වැඩි ප්‍රමාණයක් අන්තයට ස්පර්ශ වන බවයි. (එබැවින් තාප තරංග නිතර නිතර හා අන්ත වේ)
එක්සත් රාජධානියේ උෂ්ණත්වය ප්‍රථම වරට 2022 ජූලි 19 වන දින සෙල්සියස් අංශක 40 දක්වා ඉහළ ගියේය. කාලගුණ විද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව ඇස්තමේන්තු කරන්නේ, කාලගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් මෑත කාලීන තාප තරංගවල දක්නට ලැඛෙන අධික තාපය දැන් දස ගුණයකින් වැඩි විය හැකි බවයි¡ ඒ වගේම දේවල් නරක අතට හැරිය හැකි බවයි. ලන්ඩනයේ ඉම්පීරියල් කොලේජ් හි දේශගුණ විද්‍යාඥ මහාචාර්ය ෆ්‍රෙඩ්රික් ඔටෝ පවසන්නේ, දශක කිහිපයකින් මෙය ඇත්තෙන්ම සිසිල් ගිම්හානයක් විය හැකි බවය.කාලගුණ කාර්යාලය ද පෙන්වා දී ඇත්තේ තාප තරංග වඩාත් උණුසුම් නොවේ, ඒවා දිගු කල් පවතින බවයි. පසුගිය වසර 50 තුළ උණුසුම් අක්ෂාංවල එහි දිග දෙගුණයකටත් වඩා වැඩි වී ඇත.
තවත් කාලගුණ සංසිද්ධියක් මගින් තාප තරංග දිගු හා තීව්ර කළ හැකිය. අධි පීඩන ප්‍රදේශයක, උණුසුම් වාතය පහළට තල්ලු වී එහි සිරවී ඇති අතර එමගීන් මුළු යුරෝපා මහාද්වීපය පුරා උෂ්ණත්වය ඉහළ යයි. කුණාටුවක් වේගයෙන් ගලා යන වාතයේ ධාරා වලින් සෑදී ඇති ජෙට් ප්‍රවාහය (jet stream) විකෘති කරන විට, එය එක් කෙළවරක ලිස්සා යන කඹයක් ගසා එය දිගේ රැළි දැකීම වැනි ය. මෙම තරංග නිසා සෑම දෙයක්ම දැඩි ලෙස මන්දගාමී වන අතර කාලගුණ පද්ධති දින ගණනාවක් එකම ප්‍රදේශවලට ඇලී සිටිය හැකිය.
ඉන්දියාව සහ පකිස්ථානය මේ වසරේ දැනටමත් අඛණ්ඩ තාප තරංග (heat waves) පහකට මුහුණ දී ඇති අතර, පකිස්ථානයේ ජාකොබාබාද්, මැයි මාසයේ එක් අවස්ථාවක දී සෙල්සියස් අංශක 49 ක් වාර්තා කර ඇත.
දකුණු අර්ධගෝලයේ, ආර්ජන්ටිනාව, උරුගුවේ, පැරගුවේ සහ බ්‍රසීලය ජනවාරි මාසයේදී ඓතිහාසික තාප තරංගයක් දුටුවේය. (බොහෝ ප්‍රදේශ ඔවුන්ගේ උණුසුම්ම දිනය වාර්තා කර ඇත. එම මාසයේම, බටහිර ඕස්ට්‍රේලියාවේ ඔන්ස්ලෝ සෙල්සියස් අංශක 50.7ක් වාර්තා කළ අතර, එය දකුණු අර්ධගෝලයේ මෙතෙක් විශ්වාසදායක ලෙස වාර්තා වූ ඒකාබද්ධ ඉහළම උෂ්ණත්වයයි.
පසුගිය වසරේ උතුරු ඇමරිකාව ද දිගු තාප තරංගවලට (long heat waves) ගොදුරු විය. උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 49.6 දක්වා ඉහළ ගිය විට බටහිර කැනේඩියානු නගරයක් වන ලිටන් ගිනිබත් වූ අතර එය පෙර පැවති වාර්තාව සෙල්සියස් අංශක 5 කින් පමණ බිඳ දමා ඇත.
දේශගුණික විපර්යාස නොමැතිව මෙතරම් දැඩි තාප තරංගයක් බිහිකළ කළ නොහැක්කක් බව ජාත්‍යන්තර දේශගුණ විද්‍යාඥයින් අතර සහයෝගීතාවයක් ඇති ලෝක කාලගුණ ආරෝපණ ජාලය (World Weather Attribution network) පවසයි. එක් න්‍යායක් යෝජනා කරන්නේ ආක්ටික් ප්‍රදේශයේ ඉහළ උෂ්ණත්වයන් ජෙට් ප්‍රවාහය මන්දගාමී වීමට හේතු වන අතර තාප ගෝලාකාර (heat domes) ඇතිවීමේ සම්භාවිතාව වැඩි කරන බවයි.
-
වඩා නොනැසී පවතින නියඟ
තාප තරංග වඩාත් තීව්ර හා දිගු වන විට, නියඟය ද නරක අතට හැරිය හැකිය. තාප තරංග අතර අඩු වර්ෂාපතනයක් වැටෙන නිසා, භූගත තෙතමනය සහ ජල සැපයුම ඉක්මනින් වියළී යයි. මෙයින් අදහස් කරන්නේ බිම රත් වීමට අඩු කාලයක් ගත වන අතර, ඉහළ වාතය උණුසුම් වන අතර වඩාත් දැඩි තාපයකට මග පාදන බවයි. මිනිසුන්ගෙන් සහ ගොවිතැනින් ජලය සඳහා ඇති ඉල්ලුම ජල සැපයුම කෙරෙහි වැඩි පීඩනයක් ඇති කරන අතර හිඟයට එකතු වේ.
-
ලැව්ගිනි සඳහා වැඩි ඉන්ධන
ලැව්ගිනි ඇති කළ හැක්කේ සෘජු මිනිස් මැදිහත්වීමෙනි. (නමුත් ස්වාභාවික සාධක ද විශාල කාර්යභාරයක් ඉටු කළ හැකිය) දේශගුණික විපර්යාස නිසා ඇතිවන ආන්තික හා දිගුකාලීන තාප චක්‍රය බිම සහ වෘක්ෂලතාදියෙන් වැඩි වැඩියෙන් තෙතමනය ඇද දමයි. මෙම වියළි තත්වයන් ගිනි සඳහා ඉන්ධන සපයන අතර, එය ඇදහිය නොහැකි වේගයකින් පැතිර යා හැකිය. උතුරු අර්ධගෝලයේ ලැව්ගිනි සමය වර්ෂාපතනය නොමැතිකම සහ නුසුදුසු උණුසුම හේතුවෙන් සමහර ප්‍රදේශවල කලින් ආරම්භ වූ අතර එය ජූලි මාසය වන විට නරක අතට හැරී ඇත. ප්‍රංශය, ස්පාඤ්ඤය, පෘතුගාලය, ග්‍රීසිය, ක්‍රොඒෂියාව සහ ඇල්බේනියාව යන රටවල ඉතා මෑතදී දරුණු ලැව්ගිනි වාර්තා වී ඇත.
පසුගිය ග්‍රීෂ්මයේදී කැනඩාවේ, තාප තරංග මගින් ලැව්ගිනි ඇති වූ අතර එය ඉතා වේගයෙන් හා පුපුරන සුලු ලෙස වර්ධනය වූ අතර, ඔවුන් තමන්ගේම කාලගුණ පද්ධතියක් නිර්මාණය කර, චහරදජමපමකදබසපඉමි වලාකුළු සාදයි. නමුත් මෙම දැවැන්ත වලාකුළු පසුව අකුණු නිපදවූ අතර, තවත් ගිනි අවුලුවා ඇත. මෑත දශක කිහිපය තුළ විශාල ලැව් ගිනි ඇතිවීමේ වාර ගණන නාටකාකාර ලෙස වැඩි වී තිබේ. විද්‍යාඥයින්ගේ සහ මාධ්‍යවේදීන්ගේ ස්වාධීන සංවිධානයක් වන Climate Central ට අනුව, 1970 ගණන් හා සසඳන විට, බටහිර ඇමරිකාවේ අක්කර 10,000 කට වඩා විශාල ලැව්ගිනි දැන් හත් ගුණයකින් වැඩි ය.
-
වඩාත් ආන්තික වර්ෂාපතන සිදුවීම්
සාමාන්‍ය කාලගුණ චක්‍රයේ දී, උණුසුම් කාලගුණය වාතයේ තෙතමනය හා ජල වාෂ්ප නිර්මාණය කරයි. එය වැසි ඇති කිරීම සඳහා ජල බිඳිති බවට පත්වේ. කෙසේ වෙතත් එය උණුසුම් වන තරමට වායුගෝලයේ වාෂ්ප වැඩි වේ. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැඩි ජල බිඳිති සහ අධික වර්ෂාපතනයක්, සමහර විට කෙටි කාල අවකාශයක් තුළ සහ කුඩා ප්‍රදේශයකට වැඩි වේ. මේ වසරේ දැනටමත් ගංවතුර ස්පාඤ්ඤයට සහ නැගෙනහිර ඕස්ෙටි්‍රලියාවේ සමහර ප්‍රදේශවලට බලපා ඇත. යන්තම් දින හයක් වැනි කාලයක් තුළ බ්‍රිස්බේන් එහි වාර්ෂික වර්ෂාපතනයෙන් 80%ක් පමණ දුටු අතර සිඩ්නි මාස තුනකට වඩා වැඩි කාලයක් තුළ එහි සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනයට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් වාර්තා කළේය.
එක්සත් ජනපද ජාතික විද්‍යා ඇකඩමියේ (US National Academy of Sciences) ජල විශේෂඥයෙකු වන පීටර් ග්ලෙයික් පවසන පරිදි, මෙම වර්ෂාපතන සිදුවීම් වෙනත් ස්ථානවල දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමග සම්බන්ධ වේ.
‘සයිබීරියාවේ සහ බටහිර එක්සත් ජනපදයේ මෙන් නියඟ ප්‍රදේශ වර්ධනය වන විට, එම ජලය වෙනත් තැනකට වැටේ. කුඩා ප්‍රදේශයක ගංවතුර නරක අතට හැරේ‘ ඔහු පවසයි.
ලොව පුරා කාලගුණය සෑම විටම ඉතා විචල්‍ය වන අතර දේශගුණික විපර්යාස එම විචලනයන් වඩාත් ආන්තික කරයි. දැන් අභියෝගය වන්නේ මිනිසුන් වායුගෝලය මත ඇති තවදුරටත් බලපෑම සීමා කිරීම පමණක් නොව අප දැනටමත් මුහුණ දී සිටින අන්තයන්ට අනුවර්තනය වීම සහ ඒවාට මුහුණ දීමයි.
