මී මැස්සන් ආකර්ෂණය කර ගැනීමට සහ ජෛව විවිධත්වය ප්‍රවර්ධනය කිරීමට අපගේ උද්‍යානවලට මල් එකතු කිරීමට අපි බොහෝ විට පෙළඹී සිටිනවා. නමුත් මෙය සමහර විට ඔබ අපේක්ෂා නොකළ අනපේක්ෂිත ප්‍රතිඵල ඇති කරන්නේ නම් ඔබ කුමක් කළ යුතුද ?
හරිත අවකාශයන් අලංකාර කිරීම සඳහා බොහෝ නගර සහ ආධුනික උද්‍යාන නිර්මාණකරුවන් උද්‍යාන විද්‍යාත්මක ශාක වගා කරනවා. මෙහිදී ඔවුන්ගේ ප්‍රමුඛ අවධානය යොමු වන්නේ ඒවායේ විසිතුරු බව සහ වටිනාකම දෙස පමණයි. මේ මල්වල දීප්තිමත් වර්ණ, අසාමාන්‍ය හැඩයන් සහ විශාල ප්‍රමාණය නිසා ඒවා මිනිස් ඇසට ආකර්ෂණීය විය හැකියි. නමුත් මී මැස්සන් සහ අනෙකුත් පරාග වාහකයන්ට නම් මේ ලස්සන, විසිතුර මල් වලින් කිසිම ආකාරයක ප්‍රයෝජනයක් ලැබෙන්නේ නැහැ.
විසිතුරු මල් සහ මී මැස්සන් ඇතුළු පරාගවාහකයින් අතර ඍණාත්මක සම්බන්ධය ගැන දේශීය ශාක ද්‍රව්‍ය විශේෂඥවරයෙකු වන, ඇමෙරිකානු ජාතික ස්ටෙෆනි ෆ්‍රිෂි මෙසේ පැහැදිලි කරයි. “අපි විශාල, පිම්බුණු සහ දිලිසෙන මල් වලට කැමතියි.
මල් වඩාත් ආකර්ශනීය කිරීමට අපි ද්විත්ව පෙති විශේෂ කිහිපයක් තෝරා ගත්තා. එය මල විශාල බවට හැඟීමක් ඇති කරනවා. නමුත්, ඇත්ත වශයෙන්ම පරාග වාහකයන්ට අත්‍යවශ්‍ය වන පැණි මෙම තේරීම නිසා තවදුරටත් මල තුළ ඉතිරි වන්නේ නැහැ. විසිතුරු හෝ පිම්බුණු පෙති මගින් ඒවා සැඟවිය හැකියි”
දකුණු ඇමෙරිකාවට ආවේණික මල් විශේෂයක් වූ වන petunia මල්වලට සිදුවූයේ මෙයයි. දකුණු ඇමරිකාවට ආවේණික ජනප්‍රිය උද්‍යාන මල් විශේෂයක් වන petunia මල්වල මුලින් පෙති පහක් තිබුණේය. නමුත් දෙමුහුන් කිරීම මගින් දැන් එහි පෙති 10ක් ඇත. දැන් දෙමුහුන් ප්‍රභේදවල මල් පැණි නිපදවන කොටස් බොහෝ දුරට අතුරුදහන් වී ඇත. මන්ද ශාක ක්‍රමයෙන් විශාල පෙති සඳහා වැඩියෙන් පෝෂණය ලබා දෙයි. පැණි නිපදවීම ඔවුන් ද්විතියික කරුණක් ලෙස සලකයි.
‘දැන් අපේ නගර සෞන්දර්යාත්මක ගුණාංග සඳහාම තෝරාගත් මෙම ශාක වලින් පිරී තිබෙනවා. මීට වසර කීපයකට පෙර ඔබට අපේ නගරවල දේශීය මල් වර්ග රැසක් දැකීමට හැකියාව තිබුණා. නමුත් ක්‍රමානුකූලව ඒ දේවල් වෙනස් වුණා. නගර බලධාරීන් වඩාත් ආකර්ෂණීය මල් විශේෂ තෝරා ගැනීමට පටන් ගත්තා. නමුත් මේ නිසා මී මැස්සන් ඇතුළු පරාගවාහකයින් දැඩි පීඩාවට පත්ව සිටින බව ඔවුන් දන්නේ නැහැ‘ ෆ්‍රිෂී පැහැදිලි කරයි.
ජර්මනියට සිය දේශීය ශාක විශේෂවලින් 70%ක් මේ අහිමි වී ඇත. එය සාමාන්‍යයෙන් දශකයකට 1.9%ක අගයකි. ආක්‍රමණශීලී ශාක විශේෂ මෙම පරිහානියට දායක වන බව සැලකේ. ඒවායින් බොහොමයක් උද්‍යාන හරහා හඳුන්වා දුන් ඒවා වේ.
මී මැස්සන්ගේ පරිහානිය සිදුවන්නේ තෝරාගත් අභිජනනය නිසා පමණක් නොවේ. විදේශයන්ගෙන් “විදේශීය” විශේෂ ආනයනය කිරීම ද එයට ප්‍රධාන හේතුවක් වේ. ස්වදේශික නොවන ශාක මිනිසුන්ට වඩාත් ආකර්ශනීය බවක් පෙනෙන්නට පුළුවන. ඒ ඒවායේ විචිත්‍රවත් වර්ණ, අසාමාන්‍ය මල් හැඩයන් හෝ සංස්කෘතික උරුමය නිසා විය හැකිය. නමුත් පරාගවාහකයින් ඒවා මිනිසුන් දකින ආකාරයෙන්ම නොදකින බව අප මේ දක්වා නිවැරදිව වටහා ගෙන නැත.
මී මැස්සන්ට දම් පාට වෙන්කර හඳුනා ගැනීම විශේෂයෙන් පහසු වන අතර ඔවුන්ගේ ප්‍රියතම මල් බොහොමයක් දම් පාට වේ
“අතීතයේදී බොහෝ ඕස්ට්‍රේලියානු නගර බ්‍රිතාන්‍ය නගර මෙන් පෙනුණා. ඒ ඔවුන් ඔවුන්ගේ නගරවල බ්‍රිතාන්‍යයේ ශාක විශේෂ වගා කළ නිසයි” මෙල්බර්න් RMIT විශ්ව විද්‍යාලයේ නාගරික පරිසර විද්‍යාඥ සහ පශ්චාත් ආචාර්ය උපාධිධාරිනියක වන කැතරින් බර්තන් පවසයි.
“නමුත් බ්‍රිතාන්‍ය ගස් වෙනස්. බොහෝ ඒවා ශීත ඍතුවේ දී කොළ හලනවා. නමුත් ඕස්ට්‍රේලියානු ශාක විශේෂ එය කරන්නේ නැහැ. පරාග වාහකයන් මෙම ස්වදේශික නොවන ගස්වල කෑමට යමක් ඇති බව හඳුනා ගන්න දන්නේ නැහැ. කෘමීන් ඔවුන් තෝරා ගන්නා ආහාර ගැන ඉතා සංවේදීයි ” ඇය පවසයි.
‘මී මැස්සන්ට සියලුම මල් වලට ගැලපේ යැයි අපි සිතනවා. නමුත් එය එසේ නොවෙයි. ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් පරාගණය කරන විට ශාකයේ රසායනික ගුණාංග සහ ඔවුන්ගේම කායික විද්‍යාව අතර නිවැරදි ගැලපීම සොයා ගත යුතුයි. මී මැස්සන් සාමාන්‍යවාදීන් නොවේ, ඔවුන් වඩා පටු අදහස් ඇති අය” බර්තන් පවසයි.
Magali Deschamp යනු ප්‍රංශයේ Marseille විශ්වවිද්‍යාලයේ නාගරික පරිසර විද්‍යාඥවරියකි. දේශීය හා මධ්‍යධරණී සමනලුන් ආකර්ෂණය කර ගැනීම සඳහා නගර මධ්‍යයේ නාගරික උද්‍යානයක් නිර්මාණය කිරීමට ඇය කටයුතු කළාය. ඇය මීට වසර 10කට පෙර සිය පර්යේෂණ ආරම්භ කරන විට, Marseille හි මධ්‍යයේ ඉතිරිව සිටියේ මධ්‍යධරණී සමනලුන් විශේෂ හතරක් පමණි. මධ්‍යධරණී සමනල විශේෂයක් වන Pasha සමනලුන් නගරයෙන් අතුරුදහන් වී සිටියේය.
“පෂාගේ දළඹුවා ධාරක ශාකයක් ලෙස භාවිතා කරන්නේ sea buckthorn ශාකයම පමණයි. ඔවුන් ආකර්ෂණය කර ගැනීමට අපි නව දේශීය මුහුදු අම්බෙලිෆර් විශේෂ රෝපණය කළා. පාෂා සමනලුන් පැමිණ එහි හිමිකාරීත්වය ලබා ගැනීමට වසර හයක් ගත වුණා‘ මගාලි පවසයි.
වසර 10ක පර්යේෂණ සහ ගෙවතු වගාවෙන් පසු මගාලිගේ ගෙවත්තේ පාෂා සමනල විශේෂය දෙගුණයකින් වැඩි වී ඇත.
“ඔබ නිකම්ම උද්‍යාන විද්‍යාත්මක පැළ රෝපණය කරන්නේ නම් ග්‍රීෂ්ම ඍතුවේ දී තාප තරංග වලට එරෙහිව සටන් කිරීමට ඒවා උපකාර විය හැකයි. නමුත් එය කෘමීන්ට ප්‍රයෝජනවත් වන්නේ නම් නැහැ‘ මගාලි පවසයි.
තවද කෘමීන් පමණක් ගැටලුව නොවේ. ශාක ද නව පරිසරයන්ට ද සංවේදී වේ. සමහර විට නිජබිම නොවන ශාකයක් ස්වදේශික ශාකයක් මෙන් පෙනේ. නමුත් පරාගණය හා සාර්ථකව ප්‍රජනනය කිරීම සඳහා නියම සමයේදී ඒවා සූදානම් නොවේ. ස්වදේශික යුරෝපීය මලක් වසන්තයේ දී විවෘත විය හැකි නමුත් ඇමෙරිකානු විශේෂයක් එසේ නොවිය හැකිය. කෘමීන්ට මෙන් පරිසරයට අනුවර්තනය වීමට ශාකවලට ද කාලය අවශ්‍ය වේ. මෙය සමහර විට දශක ගණනාවක් ගත විය හැකිය. සමහර දුර්ලභ විදේශීය විශේෂ ද ඉඳහිට ප්‍රයෝජනවත් විය හැකිය. නමුත් තවත් දේශීය විශේෂ සිටුවීමෙන් මී මැස්සන්ට අපගේ උද්‍යානවල ආහාර සොයා ගත හැකි බවට සහතික වනු ඇත.
නමුත් අද වන විට වානිජ තවාන් මගින් අලෙවි කරන ශාක වලින් ඉතා සුළු කොටසක් පමණක් දේශීය විශේෂ වේ. නිදසුනක් වශයෙන් එක්සත් ජනපදයේ මැද අත්ලාන්තික් කලාපයේ උද්‍යාන මධ්‍යස්ථාන 14ක් සම්බන්ධයෙන් 2017 වර්ෂයේදී සිදුකළ සමීක්ෂණයකින් හෙළි වූයේ ඔවුන් අලෙවි කරන ලද ශාක වලින් 5.75% ක් පමණක් දේශීය විශේෂ වන බවයි. අතිමහත් බහුතරයක් ආහාර හෝ විසිතුරු අරමුණු සඳහා තෝරාගත් අභිජනනය වැනි උද්‍යාන විද්‍යාත්මක ඒවා වේ. දේශීය ශාකයක් වර්ධනය වීමට ඔබට මාස කිහිපයක් අවශ්‍ය වන අතර එමඟින් අයිතිකරුවන් ඒවා සිටුවීම අධෛර්යමත් කළ හැකිය. නිදසුනක් වශයෙන් ඩොනල්ඩ් මැක්ඉන්ටයර්ට බාත්හි දේශීය ශාක වගා කරන තවානක් තිබේ. “බොහෝ තවාන් හිමියන් වසර කිහිපයකට පසු එය අත්හැර දමන්නේ එය ඇත්තෙන්ම දුෂ්කර නිසයි. නිෂ්පාදනය පිළිබඳ දැනුම සහ පාලනය අපහසුයි” ඔහු පවසයි.
මැක්ඉන්ටයර් 1980 දී ශාක ජාන විද්‍යාව පිළිබඳ ඩිප්ලෝමාවක් හැදෑරීමෙන් පසු සිය දේශීය ශාක නිෂ්පාදන ව්‍යාපාරය ආරම්භ කළේය. “මේ වන විට දේශීය ශාකවල පරිහානිය එතරම් විශාල නොවූ නමුත් පරිසරයේ හා ජෛව විවිධත්වයේ පරිහානිය දැනටමත් පැමිණ තිබෙනවා” ඔහු පවසයි.
ඔහු එකතු කරන්නේ දශක ගණනාවක් තිස්සේ මිනිස් ක්‍රියාකාරකම්වලින් සූරාකෑමට ලක් නොවූ ස්වභාවික රක්ෂිත වැනි කැලෑ අවකාශයන්ගේ බීජ පමණය. ඔහු සාම්පල එකතු කරනු ලබන්නේ දැඩි ප්‍රොටෝකෝලයක් භාවිතා කරමිනි. මෙම වල් පැලෑටි ගහනය සීමිත එකතු කිරීමකට පමණක් රජය විසින් අවසර ඇත.
MacIntyre ඔහුගේ ක්‍රියාකාරිත්වය ආරම්භ කරන විට දේශීය පැළ වර්ගවලට ඉල්ලුම තිබුණේ නැත. ඔහුගේ ගනුදෙනුකරුවන් බොහෝ දුරට ගොවීන්, යටිතල පහසුකම් කළමනාකරුවන්, සංරක්ෂණාගාර සහ ස්වභාවික රක්ෂිතයන් වේ. ඔහුගේ නිෂ්පාදන මිල දී ගන්නේ ඉතා සුළු පෞද්ගලික උද්‍යාන කළමනාකරුවන් පිරිසක් පමණි.
තනි මල් සහිත ශාකවලට කෘමීන් සඳහා මල් පැණි බහුල ප්‍රභවයක් සැපයිය හැකි අතර, ද්විත්ව මල් වර්ග බොහෝ විට නිපදවන්නේ ඉතා අඩුවෙනි
“දැන් අවශ්‍යතා ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් තිබෙනවා” ඔහු පවසයි. MacIntyre හි ගනුදෙනුකරුවන් බොහෝ දුරට ගොවීන්, යටිතල පහසුකම් කළමනාකරුවන්, සංරක්ෂණාගාර සහ ස්වභාවික රක්ෂිතයන් වේ. ඔහුගේ නිෂ්පාදන මිල දී ගන්නේ ඉතා සුළු පෞද්ගලික Gardeners පමණි. “අපි වැඩි දෙනෙක් නැහැ. මම වගේ තවත් තවාන් හිමියන් හතර දෙනෙක් එක්සත් රාජධානියේ ඉන්නවා මම දන්නවා,” ඔහු පවසයි.
සමහර රටවල දේශීය ශාක නිෂ්පාදකයින් වෘත්තීය ජාල තුළ එකට එකතු වී ඇත. ජර්මානු නිෂ්පාදකයින් වසර 20 කට පමණ පෙර Regiosaaten (ගුණාත්මකභාවය සහ සම්භවය පිළිබඳ ජර්මානු සහතිකයක්) සමඟ ලේබලයක් නිර්මාණය කරන ලද අතර කැලෑ සහ දේශීය ශාක සොයා ගැනීමේ හැකියාව සහතික කරයි. ප්‍රංශයේ, Végétal දේශීය ලේබලය සමාන ප්‍රවේශයකි. මෙම ලේබලයේ ප්‍රංශය පුරා සාමාජිකයින් 75ක් ඇත. 2022 දී, සන්නාමයට ගොවිපළවලින් නව යෙදුම් 25 ක් ලැබුණේය. ඒ 2018 දී එය නිර්මාණය කිරීමෙන් පසු පළමු වතාවට. වඩාත් මෑතක දී, යුරෝපීය සංගමයක් වන Native Seed, මෙම ජාතික ජාලවලට සම්බන්ධ වී ඇත. එහි අරමුඑණ වන්නේ “පාරිසරික ප්‍රතිසාධනයේදී දේශීය බීජ සඳහා ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතීන් අනුගමනය කිරීම” සහ “යුරෝපීය දේශීය බීජ සැපයුම් දාමයට අනුවර්තනය වීම” ප්‍රවර්ධනය කිරීමයි. නමුත් පරාග වාහකයන් සඳහා සුදුසු ශාක ලබා ගැනීමේ හැකියාව වැඩි කිරීම සඳහා වෙනස් විය යුත්තේ පැල තවාන් පමණක් නොවේ. මානසිකත්වය ද වෙනස් විය යුතුය.
“එක් එක් ශාකයට තමන්ගේම භාවිතයක් ඇති බව භූ දර්ශන සාදන්නන් දැන සිටිය හැකියි” ෆ්‍රිෂි පවසයි.
ජ්‍යාමිතික හැඩතල සම්බන්ධයෙන් අලංකාරය අවශ්‍ය නොවන බව අප පිළිගත යුතු බව ඇය පැහැදිලි කරයි.
“සමහර ශාක උස විය හැකියි. සමහර පහත් විය හැකියි. ඔබ ඉතා විධිමත් දෙයක් නිර්මාණය කිරීමට අවශ්‍යය නැහැ. උද්‍යාන අපද්‍රව්‍ය කෘමීන්ට ද ප්‍රයෝජනවත් විය හැකියි. නිදසුනක් ලෙස, සරත් සෘතුවේ කොළ ශීත හෝ ගිම්හානයේදී නවාතැන් සැපයිය හැකියි. එබැවින් ඒවා බිම තැබීම නරක අදහසක් නොවේ. කෘමීන් තාපය ලබා ගැනීමට හෝ ඔවුන්ගේ කීටයන් තැන්පත් කිරීමට ඒවා භාවිතා කරනවා” ඇය තවදුරටත් පවසයි.
අලංකාරය පිළිබඳ මෙම සංකල්පය තුළ උද්‍යාන අප පුරුදු වී ඇති තරම් වර්ණවත් නොවිය හැකිය. යුරෝපයේ සහ එක්සත් ජනපදයේ දේශීය ශාක බොහෝ විට විදේශීය ප්‍රභේදවලට වඩා අඩු වර්ණවත් හා විචිත්‍රවත් වේ.
සමහර ගෙවතු හිමියන් අඳුරු වර්ණවලට එතරම් කැමැත්තක් නොදක්වයි.
“එවැනි අවස්ථාවල අසල්වැසියන් හෝ පුරවැසියන් සිතන්නේ අයිතිකරු තම වත්ත ගැන සැලකිල්ලක් නොදක්වන බවයි. වරදවා වටහාගැනීම් වළක්වා ගැනීම සඳහා, ඔබට බංකුවක්, කුඩා වැටක්, කුඩා නවාතැන් කිහිපයක් තැබිය හැකියි. මේ සියල්ල භූ දර්ශනයේ ඇති සියල්ල අන් අයට පවසන්නේ ස්ථානය නොසලකා හැර නොමැති බවයි. ,” Frischie යෝජනා කරයි.
ඇත්ත වශයෙන්ම අලංකාර උද්‍යානයක් බවට පත් කරන්නේ කුමක් ද යන්න පිළිබඳ අදහස් ඉතිහාසය හරහා වෙනස් වී ඇති අතර, වඩාත් ජනප්‍රිය ශාක නිරන්තරයෙන් දවසේ ප්‍රවණතා අනුව හැඩගස්වා ඇත. විශාල මල් සඳහා විලාසිතා එය පමණක් වන අතර, අපගේ මාරුවීමේ ප්‍රමුඛතාවයන්ට ගැලපෙන පරිදි එය වෙනස් කිරීමට අපට බලය ඇත.
වඩාත්ම දුෂ්කර කොටස වනුයේ පරාග වාහකයන්ට ප්‍රයෝජනවත් වන ශාක සමග උද්‍යාන ලබා දීමයි. “ජානමය වශයෙන් ස්වදේශික නිදර්ශකයක් සහ ස්වදේශික නොවන නිදර්ශකයක් අතර වෙනස හඳුනා ගැනීම ඉතා අපහසුය” යනුවෙන් බර්තන් පවසයි.
ඔබ සාම්ප්‍රදායික තවාන් වෙළඳපළකට ගියහොත් ඔබට ආවේණික ශාකයක් මිලදී ගත හැකි නමුත් බොහෝ විට මේවා විශාල හා උස යාමට කෘමිනාශක යොදන බව ෆ්‍රිෂි පැහැදිලි කරයි. “සමහර කෘමිනාශක මතුපිට රැඳී ජලය දැමීමත් සමඟ අඩු වෙනවා. නමුත් අනෙක් ඒවා සජීවීව පවතින අතර ඒවා ශාකයේ පත්‍ර හෝ මල් මත තිබෙනවා. ඔබ මෙම ශාකය ඔබේ ගෙවත්තේ තැබුවහොත් එය දේශීය එකක් වුවද එය පරාග කාරකයින් විනාශ කරනවා.” බර්තන් කියයි.
කෙසේ වෙතත්, මී මැස්සන් සහ අනෙකුත් කෘමීන් සඳහා තෝතැන්නක් සැපයීමට බලාපොරොත්තු වන උද්‍යාන සඳහා විකල්ප තිබේ. ඔවුන්ට දේශීය ශාක අලෙවි කරන තවාන් වල හොඳ පුරුදු ගැන කියවිය හැකිය.
“අද මෙම විෂය පිළිබඳ බොහෝ තොරතුරු ලබා ගත හැකියි. නිදසුනක් වශයෙන් එක්සත් රාජධානියේ කැලෑ මල් සංගමය හරිත අවකාශයන්හි ජෛව විවිධත්වය පවත්වා ගැනීම සඳහා හොඳ ගෙවතු වගා පිළිවෙත් ඉගැන්වීම සඳහා මාර්ගගත සම්මන්ත්‍රණ සපයනවා. මේ අතර දේශීය බීජ තම වෙබ් අඩවියේ යුරෝපීය තවාන් දේශීය ශාක හිමිකරුවන්ගේ ලැයිස්තුවක් තිබෙනවා‘ බර්තන් හෙළි කරයි.
Crocus, bluebells and forget-me වැනි වසන්ත මල් වලට ඔවුන්ගේ ශීත ඍතු වදවලින් මතුවන මී මැස්සන් සඳහා මල් පැණි සඳහා මුල් ප්‍රභවයක් සැපයිය හැකිය
දේශීය පරාග වාහකයන්ට මල් බහුල දේශීය ශාක විශේෂ ඇති තවාන් වලින් වැඩි ප්‍රයෝජනයක් ඇති බව පැහැදිලි වුවද පාරිභෝගිකයාගේ රුචිකත්වය ද වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. සමහර විට බොහෝ අය තවමත් විශ්වාස කරන්නේ දේශීය ශාක අලංකාර නොවන බවයි. නමුත් අපි ඒ ගැන පසුතැවිලි විය යුතු නැත. යහපත් දේ බිහි වීමට කාලයක් ගතවනු ඇත.
bbc.com/future/
