ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සම්බන්ධයෙන් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට උපදෙස් දෙන විද්‍යාත්මක ආයතනය වන දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය මණ්ඩලය (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC) විසින් නව වාර්තාවක් නිකුත් කර තිබේ. එය පසුගිය වසර පහ තුළ සිදු කරන ලද ප්‍රධාන පර්යේෂණ කොටස් හයක වැදගත් සාරාංශයකි. මේ ඒ සම්බන්ධ විමර්ෂණාත්මක විමසා බැලීමකි.

1 – Overshoot යනු ප්‍රධාන වචනයයි / Overshoot is the key word

දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය මණ්ඩලය (IPCC) විසින් කරන ලද මෙම අධ්‍යයනයේ සන්සුන් ස්වරවලින් පැහැදිලි වන්නේ ලෝකය සෙල්සියස් අංශක 1.5 ට වඩා උණුසුම් වීමෙන් වළක්වා ගැනීමට ඇති ඉඩකඩ ඉතා අල්ප බවයි. එය වළක්වා ගැනීමට ක්‍රියා කිරීමට රජයන් මීට පෙර එකඟ වී තිබුණි. නමුත් ලෝකය දැනටමත් සෙල්සියස් අංශක 1.1 කින් උණුසුම් වී ඇති අතර දැන් විශේෂඥයින් පවසන්නේ එය 2030 ගණන්වලදී සෙල්සියස් අංශක 1.5 ඉක්මවා යාමට ඉඩ ඇති බවයි.

ජාත්‍යන්තර සහ ආරක්ෂක කටයුතු පිළිබඳ ජර්මානු ආයතනයේ සහ IPCC වාර්තාව සම්පාදිත සංස්කාරක මණ්ඩල සාමාජිකයෙකු වන ආචාර්ය ඔලිවර් ගෙඩන් මෙසේ පැවසුවේය. “අපිට සෙල්සියස් අංශක 1.5ට වඩා අඩුවෙන් සිටීමට බොහෝ දුරට ඉඩ නැති බව පැහැදිලියි‘

ආචාර්ය ගෙඩන් සහ ඔහුගේ සගයන් දැන් තර්ක කරන්නේ මෙම ‘අගය ඉක්මවා ගිය පසු හැකි ඉක්මනින් ආපසු පැමිණීම අවධානය යොමු කළ යුතු ස්ථානය බව‘යි.

වාර්තාව පිළිගන්නා පරිදි, ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම පිළිබඳ ඉලක්ක තාවකාලිකව උල්ලංඝනය කිරීම (Overshooting1) අධික ලෙස අවදානම් සහගත ය. මන්ද එය නිත්‍ය තුහින දියවීම (permafrost)2 වැනි උණුසුම් වායූන් විශාල ලෙස මුදා හැරීම වැනි පාලනය කළ නොහැකි අන්තයන් කරා යා හැකි බැවිනි.

ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම පිළිබඳ ඉලක්ක තාවකාලිකව උල්ලංඝනය කිරීම ආපසු හැරවීමට නම් වාතයෙන් CO2 ඇද ගැනීමට මිල අධික, ඔප්පු නොකළ තාක්‍ෂණය අවශ්‍ය වනු ඇති අතර එය කාබන් ග්‍රහණය (carbon capture) ලෙස හැඳින්වේ. එයින් අදහස් වන්නේ වායුගෝලයේ හරිතාගාර වායු ප්‍රමාණය වැඩි නොවන ශුන්‍යයට හැකි ඉක්මනින් ලබා ගැනීම ඊටත් වඩා හදිසි බවයි. ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමේ සෑම වැඩිවීමක්ම සහ ගෙවී යන සෑම වසරකම සැබවින්ම වැදගත් වේ.

2 – එය බිම තබා ගන්න / Keep it in the ground

වාර්තාව එය නිශ්චිතව නොකියන අතර, ජීවයට සුදුසු ග්‍රහලෝකයක ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් සඳහා අනාගතයක් නොමැති බවට පැහැදිලි ඇඟවීම් කිහිපයක් තිබේ. සුළං සහ සූර්ය බලශක්තිය වැනි පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභවයන් දැන් ලාභදායී වන ආකාරය සහ ඇතැම් ස්ථානවල එය පොසිල ඉන්ධනවලට වඩා මිල ඉහළ යන ආකාරය වාර්තාව මගින් පැහැදිලිව ඉස්මතු කරයි.

“එය හදිසි අවශ්‍යතාවයේ පණිවිඩය ලෙස සලකන්න මා කැමතියි. මම සිතන්නේ මිනිසා හැකි ඉක්මනින් පොසිල ඉන්ධන දහනය කිරීම නතර කළ යුතුයි. ඒ අපට යම් වැදගත් තාක්‍ෂණයක් හෝ වැදගත් දැනුමක් නොමැති නිසා නොවෙයි. ඒ මෙතෙක් වැදගත් තීරණ ගන්නා ස්ථානවල හදිසි හැඟීම අඩු වී ඇති නිසයි” වාර්තාවේ කතුවරයෙකු වන ආචාර්ය ෆ්‍රෙඩ්රික් ඔටෝ පවසයි.

3 – බලය අපේ අතේ / The power is in our hands

IPCC විසින් මිනිසුන් විසින්ම කළ හැකි ක්‍රියාමාර්ග සමස්ත චිත්‍රයට විශාල වෙනසක් ඇති කරන බව ඉස්මතු කිරීමට පියවර ගෙන තිබේ.

IPCC අනුමත සැසියේ නිරීක්ෂකයෙකු වූ Greenpeace හි Kaisa Kosonen මෙසේ පැවසුවාය. “අපට ප්‍රක්ෂේපිත 2050 විමෝචනයෙන් 40 සිට 70% දක්වා ප්‍රක්ෂේපණය කළ හැකි අවසාන භාවිත පියවරයන් සමඟින් අඩු කළ හැකියි. මෙයට ශාක පදනම් වූ ආහාර වේලට මාරුවීම, ගුවන් ගමන් මගහැරීම, වඩාත් ඇවිදීමට හැකි සහ පාපැදි ධාවනය කළ හැකි නගර ගොඩනැගීම වැනි පියවර ඇතුළත් වෙනවා‘

මෙම අඩු කාබන් තේරීම් පුද්ගලයන්ට වඩාත් පහසු සහ ලාභදායී වන පරිදි ඔවුන්ගේ ප්‍රවාහන, කර්මාන්ත සහ බලශක්ති පද්ධති ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට වාර්තාව රජයන්ට බල කරයි.

4 – දැන් අපගේ ක්‍රියාවන් වසර දහස් ගණනකට පසුව ද අනුනාද වනු ඇත

ඉදිරි වසර හත තුළ අප ගන්නා තීරණ සියවස් ගණනාවක් පුරා දෝංකාර දෙනු ඇතැයි සිතීම පුදුම සහගතය. සෙල්සියස් අංශක 2 ත් 3 ත් අතර තිරසාර උණුසුම් වීමත් සමඟ ග්‍රීන්ලන්තය සහ බටහිර ඇන්ටාක්ටික් අයිස් තට්ටු සහස්‍ර ගණනාවක් පුරා “සම්පූර්ණයෙන්ම වාගේ ආපසු හැරවිය නොහැකි ලෙස” අහිමි වනු ඇතැයි වාර්තාව අනතුරු අඟවයි.

ලෝකයේ ග්ලැසියර වැනි දේවලට බලපෑම් ඇති කරමින්, තවත් බොහෝ සීමාවන් අඩු තාප මට්ටමකින් පසු කරනු ඇත.

උණුසුම් වීමේ මෙම ධාවන දුම්රිය නැවැත්වීමට නම් 2100 වන විට සෙල්සියස් අංශක 1.5 හෝ ඊට ආසන්න ප්‍රමාණයකින් උණුසුම් වීම පවත්වා ගැනීම සඳහා 2050 වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යය ඉලක්කයට ළඟා වීමට රජයන් 2030 ට පෙර ඔවුන්ගේ කැපවීම් ප්‍රදර්ශනය කළ යුතුය.

“මම හිතන්නේ අපේ දේශගුණික පද්ධතිය ගැන. නමුත් අපේ සමාජ පද්ධති සහ අපේ පරිසර පද්ධති සියල්ල අපට පෙන්වා දෙන්නේ එය ලේවැකි හදිසි බවක්. නමුත් අපට තවමත් ලෝකය වෙනස් කර, එය අප සැමට වඩා හොඳ තැනක් බවට පත් කළ හැකියි” ආචාර්ය ඔටෝ පවසයි.

5 – එය දැන් දේශපාලනය ගැන පමණක් නොව විද්‍යාව ගැන ය

IPCC හි සැබෑ ශක්තිය නම්, ඔවුන්ගේ වාර්තා රජයන් සමඟ එකඟ වීම සහ එම වාර්තා ලියන විද්‍යාඥයින් ඉදිරියේ ඔවුන්ගේ නියෝජිතයින් විසින් ඒවා අනුමත කරනු ලැබීමයි. එහෙත් පොසිල ඉන්ධනවල අනාගතය වඩ වඩාත් දේශපාලන ප්‍රශ්නයක් බවට පත්වෙමින් තිබේ. පසුගිය නොවැම්බරයේ Sharm el-Sheikh හි දී, රටවල් ගණනාවක් තෙල් හා ගෑස් මෙන්ම ගල් අඟුරු ඉවත් කිරීමට එක්සත් ජාතීන්ගේ එකඟතාව ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළ නමුත් එය අසාර්ථක විය. මෙම තර්කය පහව යන්නේ නැත. යුරෝපා සංගමය දැන් එවැනි පියවරකට විවෘතව සහාය දක්වයි. මෙම නව IPCC වාර්තාව මෙම වසර අගදී ඩුබායි හි COP28 හි රටවල් නැවත හමුවන විට එහි කේන්ද්‍රීය මාතෘකාව බවට පත් වනු ඇත.

  1. overshoot – ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම පිළිබඳ ඉලක්ක තාවකාලිකව උල්ලංඝනය කිරීම ‘ overshoot ‘ ලෙස හැඳින්වේ.එහි ප්‍රතිවිපාක වැඩෙන අවධානය ආකර්ෂණය කර ඇත. විද්‍යාඥයන් සහ ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින් ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සෙල්සියස් අංශක 1.5ක සීමාව තුළ රැඳී සිටීමට අවශ්‍ය ක්‍රියාමාර්ග ගවේෂණය කරන විට බොහෝ ශුභවාදී අවස්ථා ශතවර්ෂයේ මැද භාගය වන විට, දශක කිහිපයක් හෝ ඊට වැඩි කාලයක් පවතිනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.
  2. Permafrost යනු පෘථිවි පෘෂ්ඨය මත හෝ යට ස්ථිරව ශීත කළ ස්ථරයකි. එය පස, බොරළු සහ වැලි, සාමාන්යයෙන් අයිස්වලින් එකට බැඳී ඇත.