විදුලි කාර් අලෙවියේ වාර්තාගත වර්ධනයක් – ශුද්ධ – ශූන්‍ය ඉලක්කවලට කුමක් වේවිද ?
2030 වන විට නව මෝටර් රථ තුනකින් එකක් විදුලිය වනු ඇත – International Energy Agency
SUV වාහනවල ඉල්ලුම ඉහළ යාම ගැන දැඩි කණස්සල්ල
ජාත්‍යන්තර බලශක්ති ඒජන්සියට (International Energy Agency – IEA) අනුව 2030 දී විකුණන ලද නව වාහන තුනකින් එකකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් විදුලි මෝටර් රථ (electric cars) වීමට නියමිතය. ඔවුන් පවසන්නේ 2023 දී විකුණුම්වලින් 18%ක් දක්වා විදුළි මෝටර් රථ දැනටමත් ගමන් කරමින් සිටින බවයි. එක්සත් ජනපදයේ සහ යුරෝපා සංගමයේ වර්ධනයට හේතු වන නව ප්‍රතිපත්ති සමඟින්, 2030 දී විදුලි මෝටර් රථවල කොටස 30%ටත් වඩා වැඩි වනු ඇත.
විදුලි මෝටර්ථ රථ වලට ඇති ඉල්ලුම පුළුල් වීම යනු පෙට්‍රල් සහ ඩීසල් වැනි පොසිල ඉන්ධන පදනම් කරගත් මෝටර් රථ සඳහා ඇති ඉල්ලුම අඩු වීමට පටන් ගැනීමයි. 2030 වන විට වර්තමාන ඉන්ධන ඉල්ලුම 5%කින් පමණ පහත වැටෛනු ඇතැයි ගණන් බලා ඇත.
ජාත්‍යන්තර බලශක්ති ඒජන්සියේ නව Global EV Outlook වාර්තාව නිගමනය කරන්නේ මෙම දශකය අවසන් වන විට, ජර්මනියේ සමස්ත ආර්ථිකයට සමාන වාර්ෂික කාබන් විමෝචනය කපා හැරීම සඳහා විද්‍යුත් මෝටර් රථ අලෙවිය හේතු වනු ඇති බවයි.
කෙසේ වෙතත්, ඒජන්සිය සටහන් කරන්නේ ක්‍රීඩා උපයෝගිතා වාහනවල (SUV) වර්ධනය වන ජනප්‍රියතාවය කණස්සල්ලට හේතුවක් බවයි. පසුගිය වසරේ මෙම විශාල, බලශක්ති-අධික මාදිලිවල විකුණුම්වල වර්ධනය වාර්තාගත විදුලි වාහන අලෙවියෙන් විමෝචනය අඩු කිරීමට කළ ධනාත්මක බලපෑම අවලංගු කළේය.
IEA ට අනුව CO2 ටොන් මිලියන 80කින් ගෝලීය හරිතාගාර වායු විමෝචනය අඩු කරමින් 2022 දී මිලියන 10කට වඩා වැඩි විදුලි මෝටර් රථ ප්‍රමාණයක් අලෙවි කරන ලදී. මෙම වසර අවසන් වන විට එය විකුණුම් මිලියන 14 දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන බව ඒජන්සිය වැඩිදුරටත් පවසයි. එය 2023 දී ගෝලීය මෝටර් රථ අලෙවියෙන් 18%ක් වනු ඇත. එය වසරකට පෙර, එනම් 2022දී 14%ක් වූ අතර 2017 දී එය 1%ක් පමණි.
විදුලි මෝටර් රථ අලෙවියෙහි වර්ධනය පහත වගුවේ දැකිය හැකිය. 2022 දී ගෝලීය විකුණුම් වලින් දළ වශයෙන් 60% ක් පමණ වන චීනය (රතු) වෙළඳපොළේ නිරන්තරයෙන් ආධිපත්‍යය දරයි.
2010 සහ 2023 අතර විදුලි මෝටර් රථ අලෙවිය. (කාර් මිලියන) 2023 සඳහා වන සංඛ්‍යා IEA ඇස්තමේන්තු. මූලාශ්‍රය: IEA.
චීනය හැරුණ විට විදුලි මෝටර් රථ සම්බන්ධයෙන් ආධිපත්‍ය දරන අනෙක් ප්‍රධාන රාජ්‍ය දෙක වන්නේ එක්සත් ජනපදය සහ යුරෝපා සංගමයයි. ඔවුන් දෙදෙනාම මෑතකදී මාර්ග ප්‍රවාහනයෙන් හරිතාගාර වායු විමෝචනය කපා හැරීම සඳහා ඔවුන්ගේ 2030 ඉලක්ක ඉහළ නංවා ඇත. IEA සඳහන් කරන්නේ දෙදෙනාම “ඔවුන්ගේ විද්‍යුත්කරණ අභිලාෂයන්ට ගැලපෙන පරිදි නීති සම්පාදනය කර ඇති” බවයි.
නව වාර්තාවට අනුව, EU හි මෝටර් රථ සහ වෑන් සඳහා නව CO2 ඉලක්කවල එකතුවක් සහ Inflation Reduction Act හි නව පියවරයන් රාජ්‍ය මට්ටමේ ක්‍රියාමාර්ග / state-level action සමඟ ඒකාබද්ධව ඉදිරි වසරවලදී විදුලි මෝටර් රථ අලෙවිය දිගටම කරගෙන යනු ඇත.
IEA හි ප්‍රකාශිත ප්‍රතිපත්ති දර්ශනය (Stated Policies Scenario – STEPS) යටතේ රජයන් විසින් ක්‍රියාත්මක කර ඇති ප්‍රතිපත්ති සහ ක්‍රියාමාර්ග සඳහා වගකියන අතර, 2030 වන විට විද්‍යුත් මෝටර් රථවල වෙළඳපළ කොටස 36% දක්වා දෙගුණයක් වනු ඇත. මෙය “ක්‍රියාත්මක කිරීමේ පරතරය” අඩු කරයි.
තම 2021 ඉදිරි දැක්ම තුළ IEA පැවසුවේ 2030 වන විට විදුලි මෝටර් රථ අලෙවියේ පංගුව 15% දක්වා ළඟා වනු ඇති බවයි. පසුගිය 2022 වසරේ IEA පැවසුවේ පවතින ප්‍රතිපත්ති මගින් 2030 වන විට විදුලි මෝටර් රථවල කොටස 21% දක්වා පමණක් ඉහළ යනු ඇති බවයි.
මෝටර් රථ නිෂ්පාදකයින්ගේ ඉලක්ක
රජයන්ට අමතරව, මෝටර් රථ නිෂ්පාදකයින් ද විද්‍යුත් වාහන අලෙවිය සඳහා තමන්ගේම ඉලක්ක ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත.
පහත වගුවේ දැක්වෙන්නේ මෙම මුල් උපකරණ නිෂ්පාදකයින් (OEMs) විසින් පිහිටුවා ඇති ඉලක්ක රජයන් විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද (කහ තිත්) සහ ක්‍රියා කරන ලද (හරිත තිත්) ප්‍රතිඥා සමඟ සැසඳෙන ආකාරයයි. සමාගම්වල අභිලාෂයන් සමඟ අනුකූලව හෝ යුරෝපය සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, ආණ්ඩුවලට වඩා මඳක් ඉදිරියෙන් ක්‍රියාත්මක වන බව එයින් ඇඟවෙයි.
මූලාශ්‍රය: IEA.
සියලුම ප්‍රධාන වෙළඳපොළවල් තුළ, මෙම සමාගම් ඉලක්ක ප්‍රධාන රජයේ ප්‍රතිපත්ති නිවේදන සහ ශුද්ධ-ශුන්‍ය ඉලක්කවලට පසුව පැමිණ ඇති බව IEA සටහන් කරයි, “ප්‍රතිපත්ති අභිලාෂයන් ආයතනික නිවේදන උත්තේජනය කළ හැකි ආකාරය පෙන්වයි’’ IEA වාර්තාව කියයි.
ගැඹුරු කැපුම්
පවතින රජයේ ප්‍රතිපත්ති යටතේ විද්‍යුත් මෝටර් රථ අලෙවියේ ශීඝ්‍ර වර්ධනය පොසිල ඉන්ධන භාවිතය කෙරෙහි සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කරනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. IEA පවසන්නේ STEPS තත්ත්වය තුළ මාර්ග ප්‍රවාහනය සඳහා තෙල් ඉල්ලුම 2025 දී පමණ ඉහළ යනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන බවයි.
මාර්ගවල විදුළි වාහන වැඩිවීම නිසා 2030 වන විට දිනකට තෙල් බැරල් මිලියන 5ක අවශ්‍යතාවය නැති වනු ඇත. මෙය අද ගෝලීය තෙල් ඉල්ලුමෙන් 5%ක් පමණ වේ.
සමස්තයක් ලෙස මෙයින් අදහස් කරන්නේ මෙම දශකය අවසන් වන විට දළ වශයෙන් ජර්මනියේ හෝ සෞදි අරාබියේ වාර්ෂික විමෝචනය වන කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වලට සමාන (MtCO2e) ටොන් මිලියන 700 ක විමෝචනය කපා හැරීමකි. මෙම අගය විද්‍යුත් මෝටර් රථ ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා විදුලිය උත්පාදනය කිරීමේදී භාවිතා කරන ඕනෑම පොසිල ඉන්ධනයක් සඳහා ගණන් ගනී.
(IEA හි විමෝචන ගණනය කිරීම් පදනම් වී ඇත්තේ සම්පූර්ණ ජීවන චක්‍ර විමෝචනය වෙනුවට මෝටර් රථවල ඉන්ධන පරිභෝජනය පිළිබඳ “well-to-wheels” විශ්ලේෂණය මත ය. කෙසේ වෙතත් බැටරි සහ මෝටර් රථ නිෂ්පාදනයෙන් සිදුවන විමෝචන ගණනය කිරීමේදී පවා විද්‍යුත් වාහන ඒවායේ ෆොසිලයට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස අඩු විමෝචනයක් ඇත.)
රජයන් ඊටත් වඩා ඉදිරියට ගොස් විදුලි වාහන සහ පිරිසිදු බලශක්ති උත්පාදනය යන දෙකටම තමන් විසින්ම තබා ඇති ඉලක්ක සපුරා ගන්නේ නම් 770MtCO2e විමෝචනය වළක්වා ගත හැකිය.
මෙම තත්වය තුළ නිවේදනය කරන ලද ප්‍රතිඥාවන් සිනාරියෝ (Announced Pledges Scenario – APS) ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, පැරිස් ගිවිසුමේ සෙල්සියස් අංශක 1.5 උණුසුම් ඉලක්කයට අනුකූල වන 2050 අවස්ථාව වන විට ජාතීන් IEA හි ශුද්ධ-ශුන්‍ය විමෝචනයට / Net Zero Emissions – NZE යන මාර්ගයෙන් දළ වශයෙන් තුනෙන් දෙකක් වනු ඇත.
පහත ප්‍රස්ථාරයේ රතු පැහැයෙන් දක්වා ඇති ඉතිරි පරතරය පියවීම සඳහා, විශේෂයෙන්ම ට්‍රක් රථ සහ බස් රථ කාබන්ඩයොක්සයිස් / decarbonising කිරීම සම්බන්ධයෙන් රජයන් වේගයෙන් ගමන් කළ යුතු බව IEA පවසයි. ශුද්ධ-ශුන්‍ය විමෝචනයෙහි වළක්වා ඇති විද්‍යුත් වාහන ආශ්‍රිත විමෝචනයෙන් 25%ක් බර වාහනවල විද්‍යුත්කරණයට හේතු විය හැකි බව IEA වාර්තාව සටහන් කරයි.
IEA හි අනාගත අවස්ථා තුනේදී, 2022-2030, විද්‍යුත් වාහන යෙදවීමෙන් Net විමෝචනය වැළකුණි. මේවාට 2050 දර්ශනය (NZE), රජයේ ප්‍රතිඥා (APS) සහ ක්‍රියාත්මක කර ඇති රජයේ ප්‍රතිපත්ති (STEPS) ඇතුළත් වේ. මූලාශ්‍රය: IEA.
SUV ආධිපත්‍ය
IEA ට අනුව ක්‍රීඩා උපයෝගිතා වාහන (sports utility vehicles – SUVs) අලෙවියේ අඛණ්ඩ වර්ධනය පසුගිය වසරේ විදුළි වාහන අලෙවියෙන් ලබා ගත් විමෝචන කප්පාදුව මුළුමනින්ම පාහේ අතුගා දැමීය.
SUV දැන් ගෝලීය මෝටර් රථ අලෙවියෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වන අතර, (විදුලි වාහනවලින් 40% ක් ද ඇතුළුව) ඒවා ලොව පුරා, විශේෂයෙන් එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ ඉන්දියාව තුළ ජනප්‍රිය වෙමින් පවතී.
IEA පවසන්නේ මෙම “අධික ආධිපත්‍යය” “ප්‍රධාන සැලකිල්ලක්” බවයි. SUV රථවල ප්‍රමාණයෙන් අදහස් වන්නේ ඒවා ධාවනය කිරීමට වැඩි ශක්තියක්, තැනීමට වැඩි ද්‍රව්‍ය සහ විද්‍යුත් මාදිලි සම්බන්ධයෙන් විශාල බැටරි අවශ්‍ය බවයි. මේ සියල්ලෙන් අදහස් වන්නේ ගමන් කරන සැතපුමකට වැඩි විමෝචනය සහ වැඩි පාරිසරික බලපෑමයි.
2022 දී, SUV පැදවීමෙන් CO2 විමෝචනය මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 70කින් (70MtCO2e) වැඩි වූ බව IEA පවසයි. පුළුල් මෝටර් රථ වෙළඳපළ හැකිලෙන විට පවා විකුණුම් වර්ධනය වේ. මෙමගින් එම වසරේ නව විද්‍යුත් වාහන අලෙවියෙන් කාබන් මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 80ක (80MtCO2e) විමෝචන අඩුකිරීම් බොහෝ දුරට අවලංගු කරයි.
සමස්තයක් වශයෙන්, IEA පවසන්නේ අද පාරේ ඇති මිලියන 330ක් පමණ වන SUV රථ කාබන් මෙට්‍රික් ටොන් බිලියනයක් පමණ විමෝචනය කරන බවයි.
2022 දී අලෙවි කරන ලද SUV වලින් 16% ක් පමණ විද්‍යුත් ඒවා විය. (සමස්ත වෙළඳපොළේ විද්‍යුත් වාහන වල 14% කොටසට වඩා මඳක් වැඩි ය) පහත ප්‍රස්ථාරයේ දැක්වෙන පරිදි සෑම රටකම වෙළඳපොළේ වැඩිවන විදුලි මෝටර් රථ කොටස SUV හෝ වෙනත් විශාල මෝටර් රථ වේ.
2018 සහ 2022 දී ප්‍රමාණය අනුව තෝරාගත් රටවල පවතින විවිධ විදුලි මෝටර් රථ මාදිලි ගණන. මූලාශ්‍රය: IEA.
අනෙකුත් විද්‍යුත් වාහන මෙන්ම මෙම විද්‍යුත් SUV රථ ද ඒ වෙනුවට දහන එන්ජිමක් තිබුණේ නම් ඊට සාපේක්ෂව විමෝචනය විස්ථාපනය වේ. 2022 දී IEA පවසන්නේ විදුලි SUV රථ ධාවනය කරන පුද්ගලයින් හේතුවෙන් දිනකට තෙල් බැරල් 150,000ක් වැළකුණු බවයි.
ඇත්ත වශයෙන්ම, නියෝජිතායතනය පවසන්නේ 2022 දී විදුලි SUV රථ සියළුම විදුලි මෝටර් රථ වලින් 35% ක් නියෝජනය කළද, SUV රියදුරන් කුඩා මෝටර් රථ හිමිකරුවන්ට වඩා තම මෝටර් රථ භාවිතා කිරීමට නැඹුරු වීම නිසා ඔවුන්ගේ තෙල් විස්ථාපනයේ කොටස 40%කින් පමණ වැඩි වූ බවයි.
කෙසේ වෙතත් IEA වාර්තාව සඳහන් කරන්නේ රිය පැදවීමෙන් සිදුවන විමෝචනය මත, “ඉහළ බැටරි ප්‍රමාණයේ බලපෑම් අවම කිරීම ද වැදගත් වනු ඇති” බවයි. SUV බැටරි සෑදීමට අවශ්‍ය ඛනිජ විශාල ප්‍රමාණය නිසා සාමාන්‍ය විදුලි මෝටර් රථ බැටරි වලට වඩා 70%කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් සැකසීමෙන් සහ නිෂ්පාදනයෙන් CO2 විමෝචනය විය හැකි බව එය සටහන් කරයි.
carbonbrief.org
