2027 වන විට ලෝකය සෙල්සියස් අංශක 1.5ක දේශගුණික සීමාව ඉක්මවා යා හැකි බව විද්‍යාඥයින් අනතුරු අඟවයි
එක්සත් ජාතීන්ගේ නියෝජිතායතනය පවසන්නේ එල් නිනෝ සහ මානව ප්‍රේරිත දේශගුණික බිඳවැටීම් එකට එකතු වී උෂ්ණත්වය ‘නොදැක්ක ප්‍රදේශයකට’ තල්ලු කළ හැකි බවයි.
ඉදිරි වසර පහ තුළ ලෝකය නව වාර්තාගත උෂ්ණත්වයක් අත්විඳීමට බොහෝ දුරට ඉඩ ඇති බව විද්‍යාඥයින් අනතුරු අඟවයි. මේ අනුව ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සෙල්සියස් අංශක 1.5 ට වඩා වැඩි විය හැකි බවයි විද්‍යාඥයින් අනතුරු අඟවා තිබෙන්නේ.
ලෝක කාලගුණ විද්‍යා සංවිධානයේ (World Meteorological Organization – WMO) පර්යේෂණයට අනුව භයානක ප්‍රතිවිපාක ඇති කළ හැකි බවට විද්‍යාඥයන් අනතුරු අඟවා ඇති තීරණාත්මක සෙල්සියස් අංශක 1.5ක සීමාව ඉක්මවා යාම තාවකාලික විය යුතු අතර එය කඩිනමින් පාලනය කළ යුතුය.
කෙසේ වෙතත් එය ගෝලීය දේශගුණික පද්ධතියට මානව බලපෑම්වල කැපී පෙනෙන ඉහළ යාමක් නියෝජනය කරන අතර, ලෝකය “හඳුනා නොගත් ප්‍රදේශයකට / uncharted territory” යවනු ඇතැයි එක්සත් ජාතීන්ගේ නියෝජිතායතනය වැඩි දුරටත් අනතුරු ඇඟවීය.
2015 පැරිස් දේශගුණ ගිවිසුම යටතේ ගෝලීය උෂ්ණත්වය පූර්ව කාර්මික මට්ටමට (pre-industrial levels) වඩා සෙල්සියස් අංශක 1.5ට නොවැඩි අගයක තබා ගැනීමට උත්සාහ කරන බවට රටවල් ප්‍රතිඥා දී ඇත. එම මට්ටමෙන් ඔබ්බට ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම වඩාත් ව්‍යසනකාරී සහ ආපසු හැරවිය නොහැකි බලපෑම් රැල්ලක් මුදා හරිනු ඇති බවයි විද්‍යඥයින් පවසන්නේ.
- pre-industrial levels – ප්‍රතිපත්තිමය වශයෙන්, ‘පූර්ව කාර්මික මට්ටම්’ කාර්මික විප්ලවයේ ආරම්භයට පෙර ඕනෑම කාල පරිච්ඡේදයකට යොමු විය හැකිය.
ලෝක කාලගුණ විද්‍යා සංවිධානයේ මහ ලේකම් මහාචාර්ය Petteri Taalas මෙසේ පැවසීය: “මෙම වාර්තාවෙන් අදහස් කරන්නේ අපි පැරිස් ගිවිසුමේ දක්වා ඇති සෙල්සියස් අංශක 1.5ක සීමාව ස්ථීර ලෙස ඉක්මවා යන බව නොවෙයි. එය වසර ගණනාවක් පුරා දිගු කාලීන උණුසුම ගැනයි සඳහන් කරන්නේ. කෙසේ වෙතත් වැඩි වන සංඛ්‍යාතයත් සමඟ අපි තාවකාලික පදනමක් මත සෙල්සියස් අංශක 1.5 සීමාව කඩ කරන බවට කාලගුණ විද්‍යාඥයින් බරපතළ අනතුරු ඇඟවීමක් කර තිබෙනවා’’
ගෝලීය සාමාන්‍ය මතුපිට උෂ්ණත්වය මීට පෙර කිසි දිනක 1.5C සීමාව ඉක්මවා නැත. පෙර වසරවල ඉහළම සාමාන්‍යය පූර්ව කාර්මික මට්ටමට වඩා 1.28Cක් විය.
අවම වශයෙන් ඉදිරි වසර පහෙන් එකක් සඳහා ගෝලීය උෂ්ණත්වය පූර්ව කාර්මික මට්ටමට වඩා 1.5C ඉක්මවීමට ඉඩ ඇත
ගෝලීය මධ්‍යන්‍ය 1850-1900 සාමාන්‍ය සිට මතුපිටට ආසන්න උෂ්ණත්ව විෂමතා
අද දින (17) ප්‍රකාශයට පත්කරන ලද ලෝක කාලගුණ විද්‍යා සංවිධානයේ වාර්තාව, 2023 සහ 2027 අතර අවම වශයෙන් වසරක් තුළ 1.5C සීමාව ඉක්මවීමට 66% ක සම්භාවිතාවක් ඇති බව සොයා ගන්නා ලදී.
පසුගිය වසරේ ලොව පුරා බොහෝ ප්‍රදේශවල නව වාර්තාගත උෂ්ණත්වයන් සටහන් වී ඇත. නමුත් එය ඉහළම ආරම්භය පමණක් විය හැකි බව වාර්තාව කියයි. වාර්තාවට අනුව දේශගුණික බිඳවැටීම සහ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින එල් නිනෝ කාලගුණ පද්ධතියේ බලපෑම ලොව පුරා තාප තරංග නිර්මාණය කිරීමට හේතු වේ.
එල් නිනෝ යනු පැසිෆික් සාගරයේ වර්ධනය වන කාලගුණ පද්ධතියක කොටසකි. පසුගිය වසර තුනක කාලය තුළ, ලෝකය පුරා උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම කෙරෙහි අඩු බලපෑමක් ඇති කළ La Niña ලෙස හැඳින්වෙන සිද්ධියට ප්‍රතිවිරුද්ධ අවධියක වත්මන් ලෝකය පවතී.
ලා නිනා අවසන් වී නව එල් නිනෝවක් වර්ධනය වන විට අවම වශයෙන් ඉදිරි වසර පහෙන් එකක් හෝ වාර්තාගත උණුසුම්ම කාලය වීමට 98%ක සම්භාවිතාවක් පවතින බව විද්‍යාඥයින් සොයාගෙන ඇත.
මහාචාර්ය Petteri Taalas බලපෑම් ගැන අනතුරු ඇඟවීය. “ඉදිරි මාසවලදී උණුසුම් වන එල් නිනෝවක් වර්ධනය වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන අතර මෙය මානව ප්‍රේරිත දේශගුණික විපර්යාස සමඟ ඒකාබද්ධ වී ගෝලීය උෂ්ණත්වය හඳුනා නොගත් ප්‍රදේශයකට තල්ලු කරනු ඇත. මෙය සෞඛ්‍ය, ආහාර සුරක්ෂිතතාව, ජල කළමනාකරණය සහ පරිසරය සඳහා දුරදිග යන ප්‍රතිවිපාක ඇති කරනු ඇති අතර අපි එයට සූදානම් විය යුතුය”
ආක්ටික් ප්‍රදේශය ලෝකයේ සෙසු ප්‍රදේශවලට වඩා ඉතා වේගයෙන් උණුසුම් වන අතර, මෑත වසරවලදී උතුරු අර්ධගෝලය පුරා කාලගුණයට බාධා කළ ජෙට් ප්‍රවාහය (jet stream) ඇතුළු ගෝලීය කාලගුණ පද්ධති කෙරෙහි මෙය බලපෑමක් ඇති කරන බව පෙනේ.
මේ වසරේ ඇමසන්, මධ්‍යම ඇමරිකාව, ඔස්ට්‍රේලියාව සහ ඉන්දුනීසියාව යන ප්‍රදේශවලට අඩු වර්ෂාපතනයක් ලැබෙනු ඇතැයි වාර්තාවේ. මෙය ඇමසන් සඳහා විශේෂයෙන් නරක ආරංචියක් වන අතර, උණුසුම් වීමේ සහ වන විනාශයේ විෂම චක්‍රයක් කලාපය වැසි වනාන්තරයේ සිට සැවානා වැනි තත්වයන්ට ගෙන යා හැකි බවට විද්‍යාඥයන් වැඩි වැඩියෙන් කනස්සල්ලට පත්ව සිටිති. එය දැවැන්ත කාබන් බේසමක් (carbon sinks) ලෙස වැසි වනාන්තර මත යැපෙන ලෝකයට ව්‍යසනකාරී ප්‍රතිවිපාක ඇති කළ හැකිය.
ඉදිරි වසර පහ තුළ, උතුරු යුරෝපයේ, ඇලස්කාවේ සහ උතුරු සයිබීරියාවේ සහ සහේල් හි සාමාන්‍යයට වඩා වැඩි වර්ෂාපතනයක් ඇති වීමට ඉඩ ඇති බව වාර්තාවේ දැක්වේ.
2023 සිට 2027 දක්වා සෑම වසරකම ගෝලීය උෂ්ණත්වය 1850 සිට 1900 දක්වා වූ පූර්ව කාර්මික සාමාන්‍යයට වඩා 1.1C සහ 1.8C අතර වැඩි වනු ඇතැයි පුරෝකථනය කර ඇත.
මෑත වසරවලදී ලෝකය සැලකිය යුතු ලෙස උණුසුම් වී ඇත. 2015 දී පැරිස් ගිවිසුම අත්සන් කරන විට රටවල් ගෝලීය උෂ්ණත්වය පූර්ව කාර්මික මට්ටමට වඩා 2C ට වඩා වැඩි නොවිය යුතු අතර එය 1.5C දක්වා තබා ගැනීමට “ප්‍රයත්න දරන අතර” එය තාවකාලිකව 1.5C ඉක්මවා යාමේ අවස්ථාවක් පුරෝකථනය කරන ලදී.
මෙම නොවැම්බරයේදී, රජයන් Cop28 සමුළුව සඳහා රැස්වන අතර එහිදී ඔවුන් පැරිස් ගිවිසුමේ ඉලක්ක සපුරාලීම සඳහා ගත් ක්‍රියාමාර්ග සහ එහි ප්‍රගතිය තක්සේරු කරනු ඇත. “ගෝලීය කොටස් ගබඩාව / Global stocktake” ලෙස හැඳින්වෙන මෙම තක්සේරුව පෙන්නුම් කරන්නේ උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 1.5 දක්වා සීමා කිරීමට අවශ්‍ය වන මෙම දශකයේ හරිතාගාර වායු විමෝචනය 43%කින් අඩු කිරීමට ලෝකය බොහෝ දුරට අසමත් වී ඇති බවයි.
- Global stocktake – ගෝලීය කොටස් ගබඩාව යනු පාර්ශ්ව විසින් මෙහෙයවන ක්‍රියාවලියක් වන අතර එය පාරදෘශ්‍ය ආකාරයකින් සහ පක්ෂ නොවන පාර්ශවකරුවන්ගේ සහභාගීත්වයෙන් රටවල් සක්‍රීය කරයි. එය පැරිස් ගිවිසුමේ මූලික අංගයක් වන අතර එය ක්‍රියාත්මක කිරීම අධීක්ෂණය කිරීමට සහ සිදු කර ඇති සාමූහික ප්‍රගතිය ඇගයීමට යොදා ගනී.
https://www.theguardian.com
