‘’උප පස / යටි පස (Subsoils) යනු කාබන් සඳහා විශාලතම ගබඩාව මෙන්ම වායුගෝලයේ ඇති කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රභවයන්ගෙන් එකකි. ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම පාංශු හියුමස් දිරාපත්වීම වේගවත් කරයි. ශාකවල කොළ සහ මුල්වල කාබන් ගබඩා කිරීමට උපකාර වන ඉටි සහ දැවමය සංයෝගවලට ද එය බලපායි’’ සූරිච් විශ්ව විද්‍යාලයේ භූගෝල විද්‍යා අංශයේ පර්යේෂකයන් විසින් සියෙරා නෙවාඩා ජාතික වනයේ සිදු කරන ලද අධ්‍යයනයකින් හෙළි වූ කරුණු මේවාය.
- Subsoil යනු පොළව මතුපිට පස් යට ඇති පස් තට්ටුවයි. මතුපිට පස් මෙන්, එය වැලි, රොන්මඩ සහ මැටි වැනි කුඩා අංශුවල විචල්‍ය මිශ්‍රණයකින් සමන්විත වන නමුත් කාබනික ද්‍රව්‍ය සහ හියුමස් ප්‍රතිශතයට වඩා බෙහෙවින් අඩු ප්‍රතිශතයකින් සමන්විත වන අතර එයට කුඩා පාෂාණ ප්‍රමාණයක් මිශ්‍ර වී ඇත.
මෙම අධ්‍යයනයේ වාර්තාවක් Nature Geoscience සඟරාවේ පළ කර ඇත.
ලෝකයේ කාබන් විමෝචනයෙන් හතරෙන් එකක් පමණ වනාන්තර, තණබිම් සහ තණබිම් මගින් වෙන් කර ඇත. ශාක ඔවුන්ගේ සෛල බිත්තිවල සහ පසෙහි කාබන් ගබඩා කිරීම සඳහා ප්‍රභාසංශ්ලේෂණය භාවිතා කරයි. පසෙහි ඇති කාබන් වලින් අඩක් පමණ ගැඹුරු ස්ථර වල, සෙන්ටිමීටර 20 කට වඩා ගැඹුරින් පිහිටා ඇත. නමුත් දේශගුණික විපර්යාස නිසා මෙම පහළ ස්ථර පවා උණුසුම් වෙමින් පවතී.
වැදගත් කාබන් සින්ක් නැතිවීම
උණුසුම් වන දේශගුණය ශාකවල කොළ සහ මුල්වල කාබන් ගබඩා කිරීමට උපකාරී වන කාබනික සංයෝගවල සැලකිය යුතු හානියක් සිදු කරයි. මින් පෙර විද්‍යාඥයන් උපකල්පනය කර තිබුණේ වඩා ස්ථායී අණුක ව්‍යුහයක් ඇති සංකීර්ණ බහු අවයවික ස්වභාවික වියෝජනයට ඔරොත්තු දෙන බවත් එමගින් පසෙහි කාබන් ගබඩා කරන බවත්ය.
කෙසේ වෙතත්, මෙම අධ්‍යයනයෙන් දැන් පෙන්වා දී ඇත්තේ ශාකවල තද බව ලබා දෙන ලිග්නින් / lignin සංයෝගය 17% කින් අඩු වී ඇති අතර, ඉටි සංයෝග වන Cutin සහ Suberin 30%කින් අඩු වී ඇත. Cutin සහ Suberin ශාක රෝග කාරක වලින් ආරක්ෂා කරන අතර කොළ, කඳන් සහ මුල්වල දක්නට ලැබේ. ලැව් ගින්නකින් පසු ඉතිරි වන කාබනික සංයෝගය වන පයිරොජනික් කාබන් / Pyrogenic carbon පවා සැලකිය යුතු ලෙස අඩු වූ ප්‍රමාණවලින් පැවතුනි.
කැලිෆෝනියාවේ සියෙරා නෙවාඩා වනාන්තරවල මෙම අත්හදා බැලීම් සිදු කරන ලදී. දෛනික හා සෘතුමය චක්‍ර අනුගමනය කරමින් වසර 4.5ක කාලය තුළ මීටරයක් ගැඹුරු පස කෘත්‍රිමව සෙල්සියස් අංශක 4කින් රත් කරන ලදී. මෙම උණුසුම් ප්‍රමාණය සාමාන්‍ය දේශගුණික තත්වයක් තුළ සියවසේ අවසානය දක්වා ප්‍රක්ෂේපණවලට අනුකූල වේ.
මෙම සොයා ගැනීම් ගෝලීය උණුසුමට එරෙහි සටනේ එක් ප්‍රධාන උපාය මාර්ගයක් සඳහා ප්‍රධාන වැදගත්කමක් ඇත. එනම් ස්වාභාවික කාබන් සින්ක් / Natural carbon sinks ලෙස පස සහ වනාන්තර මත යැපීමය. මෙම උපාය මාර්ගයේ කොටසක් ලෙස, විශේෂයෙන් ගැඹුරු මුල් සහ ජෛවල අඟුරු බහුල ජෛව ස්කන්ධයක් සහිත බෝග පැල සංවර්ධනය වෙමින් පවතී.
අධ්‍යයනයේ ප්‍රධාන කතුවරයා වන මහාචාර්ය Michael W. Schmidt තම සොයා ගැනීම් ගැන මෙසේ පවසයි.
“CO2 බිම අගුළු දමා තබනු ඇතැයි මෙතෙක් උපකල්පනය කර තිබුණා. නමුත් අපගේ ප්‍රතිඵල පෙන්නුම් කරන්නේ පාංශු හියුමස් හි සියලුම සංඝටක එකම වේගයකින්, සරල රසායනික සංයෝග සහ බහු අවයවක අඩු වන බවයි. මෙම මූලික නිරීක්ෂණ දිගුකාලීන ක්ෂේත්‍ර අත්හදා බැලීම් වලදී තහවුරු වුවහොත් එහි ප්‍රතිවිපාක භයානක විය හැකියි. වනාන්තරවල පස් තට්ටුවේ හියුමස් මහා පරිමාණයෙන් නැති වී කාබන් CO2 ලෙස මුදා හැරිය හොත් ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමේ වේගය තවත් වේගවත් විය හැකියි. අපගේ ඉලක්කය විය යුත්තේ ප්‍රභවයන්ගෙන් සිදුවන විමෝචනය නතර කිරීමයි”
https://phys.org/news/2023-06-climate-carbon-stocks-deep-underground.html
