වන විනාශය අවසන් කිරීමට එකඟ වූ ඉලක්කය සම්බන්ධයෙන් පොදු එකඟත්වයකට පැමිණීමට ඇමසන් ද්‍රෝණිය බෙදා හදා ගන්නා රටවල් අපොහොසත් වී ඇති බව වාර්තා වේ. මෙම ගැටලුව සම්බන්ධයෙන් සාකච්ඡා කිරීම වෙනුවෙන් සංවිධානය කළ දෙදින සමුළුව (Belém summit) සඳහා ඇමසන් ද්‍රෝණිය බෙදා හදා ගන්නා රටවල් අට නියෝජනය කරන රාජ්‍ය නායකයින් බ්‍රසීලයේ බෙලෙම් නගරයේදී රැස්ව සිටිති.
පසුගිය 08 වැනි දා වනාන්තර විනාශයට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා සන්ධානයක් නිර්මාණය කළ නමුත් සෑම රටකටම තමන්ගේම සංරක්ෂණ ඉලක්ක කරා යාමට ඉඩ හැරියේය. මේ සම්බන්ධයෙන් සිය කණස්සල්ල පළ කරමින් දේශගුණික ක්‍රියාකාරීන් පැවසුවේ මෙම තීරණය ස්ථිර පියවරක් නොවන බවයි.
Belém summit වෙත රැස් වූ ඇමේසන් රාජ්‍ය නායකයින්
“උෂ්ණත්ව වාර්තා සෑම දිනකම බිඳී යමින් තිබෙනවා. එම තත්වයන් යටතේ පවා ඇමේසන් ජාතීන්ගේ ජනාධිපතිවරුන් අට දෙනාට වන විනාශය ශුන්‍ය කිරීමේ ඉලක්කයකට එකඟ වීමට නොහැකි වීම කණස්සල්ලට කරුණක්” දේශගුණ නිරීක්ෂණ කණ්ඩායමේ (Climate Observatory group) නියෝජිත Márcio Astrini පැවසීය.
ලොව විශාලතම වැසි වනාන්තරය වන ඇමසන් වනාන්තරයෙන් 60%ක් පමණ පිහිටා ඇත්තේ බ්‍රසීලයේ ය. බොලිවියාව, කොලොම්බියාව, ඉක්වදෝරය, ගයානා, පේරු, සුරිනාම් සහ වෙනිසියුලාව ඇමසන් වනාන්තරයේ කොටස් බෙදා ගන්නා අනෙකුත් රටවල් වේ.
ඇමසන් වනාන්තරය සංරක්ෂණය කිරීම දේශගුණික විපර්යාසවලට මුහුණ දීමේ ප්‍රයත්නවල කේන්ද්‍රීය කොටසක් වන අතර සමුළුවට පෙර එහි සත්කාරක බ්‍රසීල ජනාධිපති ලුයිස් ඉනාසියෝ ලූලා ද සිල්වා 2030 වන විට වන විනාශය අවසන් කිරීමේ පොදු ඉලක්කයක් ඉල්ලා සිටියේය. බ්‍රසීලය දැනටමත් මෙම ප්‍රතිපත්තිය අනුගමනය කර ඇත. බ්‍රසීලය අනුගමනය කරන ශූන්‍ය ප්‍රතිපත්තිය බෙලෙම් හි රැස්ව සිටි ජාතීන් අට විසින් ද ඒකාබද්ධව සම්මත කර ගැනීමේ බලාපොරොත්තුවක් තිබුණ නමුත් පසුගිය අඟහරුවාදා පැවැති සාකච්ඡාවේදී එම අපේක්ෂාව බිඳ වැටුණි.
ඇමේසන් වනාන්තරය බෙදා ගන්නා රටවල සිතියම
Márcio Astrini පැවසුවේ ප්‍රකාශයේ “වඩා බලවත් යමක්” නොමැති බවයි.
නෝර්වේ වැසි වනාන්තර පදනමේ (Rainforest Foundation) නියෝජිත Haug Larsen ද “ගිවිසුම සඳහා මාර්ගෝපදේශක තාරකාව” වන ශුන්‍ය වන විනාශය (zero deforestation) සඳහා වූ කැපවීමක් සාක්ෂාත් කර නොගැනීම ගැන කණගාටු විය.
නමුත් ඇමේසන් හි නීතිවිරෝධී ක්‍රියාකාරකම් වලට එරෙහිව සටන් කිරීමට ජාතීන් අට විසින් එකඟ වූ ගිවිසුම ඔහු සාදරයෙන් පිළිගත්තේය. නීතිවිරෝධී පතල් කැණීම් සහ දැව කැපීමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගුවන් අභ්‍යවකාශ නිරීක්ෂණ සම්බන්ධීකරණය කිරීම සහ තොරතුරු හුවමාරු කිරීම සඳහා නිශ්චිත සැලසුම් සකස් කර ඇති බව ඔහු පැවසීය.
ගිවිසුම නිසියාකාරව ක්‍රියාත්මක වුවහොත් එය “නිවැරදි දිශාවට යෝධ පිම්මක්” වනු ඇතැයි ඔහු විශ්වාසය පළ කළේය.
බ්‍රසීල ජනාධිපති ලූලා සිය ආරම්භක කතාවේදී කියා සිටියේ ක්‍රියාමාර්ගයක් “මෙතරම් හදිසි දෙයක්” නොවූ බවයි.
“අපගේ යුගයේ අභියෝග සහ ඒවායින් පැන නගින අවස්ථා හමුවේ අප එකමුතුව කළ යුතුව තිබෙනවා. ඒ ගැන අවධානය යොමු කරන ලෙස මම ඔබ සියලු දෙනාගෙන් ඉල්ලා සිටිනවා” ඔහු පැවසුවේය.
වන සංරක්‍ෂණයට වඩා සංවර්ධනයට අනුග්‍රහය දැක්වූ හිටපු අන්ත දක්ෂිණාංශික ජනාධිපති ජායිර් බොල්සොනාරෝගෙන් පසු ලූලා ඩි සිල්වා බ්‍රසීල ජනාධිපති ධූරයට පත් පත්වීමෙන් පසු බ්‍රසීලයේ වන විනාශය නාටකාකාර ලෙස පහත වැටී ඇත. නමුත් සෑම වසරකම වර්ග කිලෝමීටර් දහස් ගණනක ප්‍රාථමික වනාන්තර බ්‍රසීලයට දිගින් දිගටම අහිමි වේ.
ඇමේසන් වන විනාශය 2022 -2023
බෙලෙම් ප්‍රකාශනය (Belém declaration) ලෙස නම් කරන ලද ඒකාබද්ධ ප්‍රකාශය “ඇමේසන් ආපසු නොපැමිණෙන ස්ථානයකට පැමිණීම වැළැක්වීම” අරමුණු කරන ලූලා බව පැවසීය.
ජල කළමනාකරණය, සෞඛ්‍යය, තිරසාර සංවර්ධනය සහ ගෝලීය දේශගුණ සමුළුවල පොදු සාකච්ඡා තනතුරු වැනි කරුණු සම්බන්ධයෙන් සහයෝගීතාව වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා වූ කැපවීම් ද බෙලෙම් ප්‍රකාශනයට ඇතුළත් විය.
නමුත් සමහර ක්ෂේත්‍රවල මතභේද පැවැති බව වාර්තාවේ. උදාහරණයක් වශයෙන් කොලොම්බියාවේ ජනාධිපති Gustavo Petro හට නව තෙල් නිධි ගවේෂණ තහනම් කිරීම සම්බන්ධ ඔහුගේ ප්‍රතිඥාව වෙනත් රටවලට ගැළපීමට අවශ්‍ය වුවත් බ්‍රසීලය ඇමසන් ගංමෝයේ නව ප්‍රදේශ ගවේෂණය කිරීමට සලකා බලමින් සිටින බව ඔහු පැවසුවේය.
වෙනස්කම් තිබියදීත් දේශගුණික විපර්යාසයන්ට එරෙහිව සටන් කිරීමේදී මෙම සමුළුව නිසැකවම මෙම කලාපයට හඬක් ලබා දී ඇති අතර, 2025 එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණික විපර්යාස සමුළුව බෙලෙම්හි ද පැවැත් වීමට තීරණය කර ඇත.
ඇමසන් වනාන්තරය සෑදී ඇති බිලියන ගණනක ගස්, සියවස් ගණනාවක් පුරා එකතු වූ කාබන් විශාල ප්‍රමාණයක් රඳවා තබා ගන්නා අතර, සෑම වසරකම ඒවායේ කොළ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් අවශෝෂණය කර නොගෙන වායුගෝලයේ පවතින අතර ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමට එය දායක වේ.
කාර්මික යුගය ආරම්භයේ සිට ලෝකය දැනටමත් සෙල්සියස් අංශක 1.1 කින් පමණ උණුසුම් වී ඇති අතර ලොව පුරා රජයන් හරිතාගාර වායු විමෝචනය දැඩි ලෙස කප්පාදු නොකළහොත් උෂ්ණත්වය ඉහළ යනු ඇත.
BBC
