ගෝලීය දේශගුණික නියාමනය සඳහා ඉතා වටිනා නිවර්තන වනාන්තර (Tropical forests) ආරක්ෂා කිරීමට ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාවන් දිරිමත් නොවන බව නවතම අධ්‍යයනයකින් හෙළි වී තිබේ. එහෙත් ජාත්‍යන්තර අරමුදල් කුඩා වතු හිමියන්ට දිගු කාලීන වන සංරක්ෂණය දිරිගැන්වීම සඳහා දැනට පවතින ඉඩම්වල අස්වැන්න ඉහළ නැංවීමට උපකාරී වන බව ද එම අධ්‍යයනය පෙන්වා දෙයි.
ජෛවවිවිධත්ව සංරක්ෂණය මගින් දැවැන්ත ගෝලීය ආර්ථික ප්‍රතිලාභ ලබා දෙන නමුත් විවිධ පුද්ගලයින් කණ්ඩායම් සඳහා ශුද්ධ ප්‍රතිලාභ පුළුල් ලෙස වෙනස් වේ. ජාත්‍යන්තර පාර්ශ්වකරුවන් ආර්ථික ප්‍රතිලාභ වැඩි ප්‍රමාණයක් ලබා ගන්නා අතර දේශීය ග්‍රාමීය ප්‍රජාවන් සැලකිය යුතු පිරිවැයක් දරයි.
ටැන්සානියාවේ නැගෙනහිර ආර්ක් කඳුකරයේ (Tanzania’s Eastern Arc Mountains) වනාන්තර සහ වනාන්තර සංරක්ෂණය කිරීමේ පිරිවැය සහ ප්‍රතිලාභ පිළිබඳ දශකයක් පුරා සිදුකළ දීර්ඝ අධ්‍යයනයක සොයා ගැනීම් මගින් මේ බව හෙළිකර ගෙන ඇත. ආර්ක් කඳුකරය ගෝලීය ජෛවවිවිධත්ව උණුසුම් ස්ථානයක් වන ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.2කට සමාන ස්වභාවධර්මය මත පදනම් වූ ප්‍රතිලාභ ලොවට ලබා දීමට ඇස්තමේන්තු කර ඇත.
දේශගුණික නියාමනය (Climate regulation) යනු නිවර්තන වනාන්තර විශාල ප්‍රදේශ ආරක්ෂා කිරීමේ මූලික ගෝලීය ප්‍රතිලාභයයි. තවද මෙම වනාන්තර ආශ්‍රිතව ජීවත් වන මිනිසුන්ට මෙම ප්‍රතිලාභයෙන් යම් ප්‍රයෝජනයක් දැනුණද, ඔවුන් සැලකිය යුතු සංරක්ෂණ වියදම් ද දරනු ලැබේ. විශේෂයෙන්ම ගොවිතැන ව්‍යාප්ත කිරීම සඳහා ගස් කැපීමෙන් ලැබෙන විභව ආදායම අහිමි වීම හරහා මෙය සිදුවේ.
“මෙම ජෛව විවිධත්ව උණුසුම් ස්ථාන (biodiversity hotspot) සංරක්‍ෂණයෙන් ලැබෙන ජාත්‍යන්තර ජයග්‍රහණ ඔවුන්ගේ සංරක්ෂණයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන දේශීය ප්‍රජාවන්ට ලැබෙන ප්‍රතිලාභ ඉක්මවා යනවා” අධ්‍යයනයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ කතුවරයා වන කේම්බ්‍රිජ් විශ්ව විද්‍යාලයේ සංරක්ෂණ විද්‍යාව පිළිබඳ මහාචාර්ය ඇන්ඩෘ බැල්ම්ෆෝඩ් (Andrew Balmford) පැවසීය.
පර්යේෂකයන් ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ ටැන්සානියාවේ නැගෙනහිර ආර්ක් කඳුකරයේ ගෝලීය වැදගත්කමක් ඇති වනාන්තර සහ වනාන්තර ආශ්‍රිතව ජීවත් වන මිනිසුන්ට ආධාර කිරීම සඳහා ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 2ක ජාත්‍යන්තර අරමුදල් අවශ්‍ය බවයි.
කුඩා වතු හිමියන්ට තම දැනට පවතින ගොවිබිම්වල ඵලදායිතාව ඉහළ නැංවීමට ආයෝජන මගින් උපකාර කළ හැකි අතර එමගින් ආහාර සඳහා වැඩිවන දේශීය ඉල්ලුම සපුරාලීම සඳහා තවත් ගස් ඉවත් කිරීමේ අවශ්‍යතාවය අඩු කරයි.
“ගොවීන්ට තම භූමියේ අස්වැන්න ඉහළ නැංවීමට උපකාර වන ආයෝජන දේශීය ආහාර නිෂ්පාදනයට හෝ ජීවනෝපායන්ට හානියක් නොවන පරිදි ස්වභාවික වාසස්ථාන මත ඇති පීඩනයට දිගුකාලීන විසඳුමක් ලබා දෙනවා. ගොවීන් තමන් සතු ඉඩම්වල ඵලදායිතාව පහත වැටීම හේතුවෙන් ජීවනෝපාය විකල්ප සොයමින් ස්වභාවික සම්පත් පරිහානියට පත් කරනවා.” යනුවෙන් අධ්‍යයනයේ සම කර්තීවරයා වන Sokoine විශ්ව විද්‍යාලයේ පරිසර පද්ධති, ජෛව විවිධත්වය සහ දේශගුණික විපර්යාස කළමනාකරණය පිළිබඳ මහාචාර්ය Pantaleo Munishi පැවසීය.
අධ්‍යයනයෙන් හෙළි වූයේ විශාලතම ගෝලීය ආර්ථික ජයග්‍රහණ ලැබෙන්නේ ජීව විද්‍යාත්මකව වැදගත්ම ස්ථාන වලින් බවයි. නමුත් මේවා දේශීයව සංරක්ෂණය කිරීම සඳහා විශාල පිරිවැයක් දැරීමට සිදුවේ. මෙයින් අදහස් කරන්නේ මූල්‍ය ආධාර නොමැතිව ස්වභාවික වාසස්ථාන ඉවත් කිරීම සඳහා දිරිගැන්වීම් ඉහළම ජීව විද්‍යාත්මකව වැදගත් ස්ථානවල පවතින බවයි.
“සමස්තයක් ලෙස සමාජය සඳහා මෙම ගෝලීය වශයෙන් වැදගත් ස්ථාන රඳවා තබා ගැනීම ගැන අප බැරෑරුම් ලෙස සලකන්නේ නම්, ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව මෙම වියදම් පියවා ගැනීමට දේශීය ජනතාව මත රඳා නොසිට වැඩි දායකත්වයක් ලබා දිය යුතුයි. ප්‍රධාන කලාප සංරක්ෂණය සඳහා ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව මේ මොහොතේ වැය කරන මුදලට වඩා විශාල මුදලක් අවශ්‍ය වුවද, පුළුල් පරාසයක දේවල් තුළ එය සම්පූර්ණයෙන්ම කළ හැකි යි.” යනුවෙන් අධ්‍යයනයේ පළමු කතුවරයා වන යෝර්ක් විශ්ව විද්‍යාලයේ ආචාර්ය ෆිල් ප්ලැට්ස් පැවසීය
“ටැන්සානියාවේ වගා බිම් සඳහා ඇති විශාල ඉල්ලුම, කුඩා වතු හිමියන්ගෙන් පමණක් නොව, වනාන්තර සහ වනාන්තර එළි පෙහෙළි කිරීමට හේතු වෙනවා. ඒවායින් බොහොමයක් විධිමත් ලෙස ආරක්ෂා කර නැහැ. කුඩා වතු හිමියන් තවදුරටත් කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන්නේ ඔවුන්ට ජීවත් වීමට අවශ්‍ය නිසයි” අධ්‍යයනයේ ප්‍රධාන කතුවරයෙකු වන ආචාර්ය Marije Schaafsma පැවසීය.
මෙය නිවර්තන කලාපයේ මෙතෙක් සිදු කරන ලද විශාලතම හා සවිස්තරාත්මක අධ්‍යයනයයි. ටැන්සානියාවේ නැගෙනහිර චාප කඳු සංරක්ෂණය සඳහා ගෝලීය ප්‍රමුඛතාවයක් ලෙස සලකනු ලබන අතර, පුළුල් වනාන්තර නිෂ්කාශනයකින් පසුව, ප්‍රාදේශීය සහ ජාතික ආණ්ඩු ඉතිරි ජෛව විවිධත්වය සංරක්ෂණය කිරීමට සහ පරිසර පද්ධති සේවා පවත්වා ගැනීමට උපකාර කිරීම සඳහා ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ ජාලයක් ස්ථාපිත කර ඇත.
මෙම වනාන්තරය ලෝකයේ වෙනත් කිසිම තැනක පවතින බව නොදන්නා ශාක විශේෂ 500කට ආසන්න ප්‍රමාණයකට සහ බොහෝ අසාමාන්‍ය සතුන් රැසකට නිජබිම වී ඇත. (ගස්වල වාසය කරන කකුළුවෙකු සහ බටහිර විද්‍යාවට කලින් නොදැන සිටි කිපුන්ජි නම් වඳුරෙකු ද ඇතුළුව)
ජෛව විවිධත්වයට සහාය වීම මෙන්ම වනාන්තර වායුගෝලයෙන් කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ලබා ගනී. එසේම බහුලව භාවිතා වන ඖෂධීය ශාකවල නිවහන ද වන වනාන්තර ප්‍රධාන නගරවලට පානීය ජලය සැපයීම සහ ජාතික හා ජාත්‍යන්තර සංචාරක ව්‍යාපාරයට සහාය වේ. නමුත් ඒවා සංරක්ෂණය කිරීමෙන් කෘෂිකර්මාන්තයෙන් සහ දැව අලෙවියෙන් විභව ආදායම අහිමි වන අතර සැලකිය යුතු කළමනාකරණ පිරිවැයක් ද දැරීමට සිදුවේ.
“නිවර්තන වනාන්තර අත්‍යවශ්‍ය ගෝලීය යටිතල ව්‍යුහයක් ලෙස සැලකිය යුතු අතර පොහොසත් රටවලට සාධාරණ ලෙස සංරක්ෂණය කිරීමට සහ ඒවා සක්‍රීය කිරීමට වගකීමක් ඇත” යනුවෙන් අධ්‍යයනයේ සම කර්තෘවරයෙකු වන වර්මොන්ට් විශ්ව විද්‍යාලයේ මහාචාර්ය බ්‍රෙන්ඩන් ෆිෂර් පැවසීය.
https://phys.org/news/2023-08-globally-important-forests-falls-disproportionately.html
