Journal of Science හි ප්‍රකාශයට පත් වූ වාර්තාවකට අනුව, එහි මධ්‍යස්ථ ප්‍රමාණය තිබියදීත්, ශ්‍රී ලංකාව 2021 දී ලෝකයේ සාගරවලට සාගර අපද්‍රව්‍ය (marine litter) සපයන 14 වැනි විශාලතම දායකයා වේ.
කියවීම නවත්වන්න! පොඩ්ඩක් වටපිට බලන්න. අපි බොන වතුර බෝතල්වල සිට අඳින පළඳින ඇඳුම දක්වා ප්ලාස්ටික් ද්‍රව්‍යවලින් අපි වට වෙලා නැද්ද? හොඳයි, මෙම ප්ලාස්ටික් විවිධ ආකාරවලින් පැමිණෙන අතර වර්ණ, ජල විකර්ෂක සහ ප්ලාස්ටිසයිසර් (plasticizers) ලෙස හඳුන්වන මෘදුකාරක ඇතුළු පරිසරයට කාන්දු විය හැකි විවිධ රසායනික ද්‍රව්‍යය ඇතුළත් වේ. Journal of Science හි ප්‍රකාශයට පත් වූ වාර්තාවකට අනුව, ශ්‍රී ලංකාව 2021 දී ලෝකයේ සාගරවලට සාගර අපද්‍රව්‍ය (marine litter) බැහැර කරන රටවල් අතර 14 වැනි ස්ථානයේ පසුවේ.
මේ සියලු කරුණු සලකා බැලුවහොත්, එක් වරක් පමණක් භාවිත කළ හැකි ප්ලාස්ටික් (single-use plastics) ලෙසින් හැඳින්වෙන ඉවත දැමිය හැකි ප්ලාස්ටික් ලොව පුරා සාගර ප්ලාස්ටික් ව්‍යසනයට ප්‍රධාන දායකත්වයක් සපයන බව පැහැදිලිය. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය පවා සමකාලීන ලෝකයේ විශාලතම සමුද්‍රීය පාරිසරික ගැටලු වලින් එකක් ලෙස තනි භාවිත ප්ලාස්ටික් වර්ගීකරණය කර ඇත. වෙරළ තීරයේ ප්ලාස්ටික් ව්‍යසනය අධික පරිභෝජනය සහ ඉවතලන ජීවන රටාව නිසා ඇති වී තිබේ. මක්නිසාද යත්, අවසානයේ සියලුම ප්ලාස්ටික් සාගරයට විසි කරන බැවිනි. සංකීර්ණ සාගර අපද්‍රව්‍ය න්‍යායාත්මකව ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කළ හැකි වුවද, බොහෝ සාගර ප්ලාස්ටික් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කිරීම ලාභදායී නොවේ. එසේ නම්, මේ සඳහා වගකිව යුතු සහ දොස් පැවරිය යුත්තේ කවුද? හොඳයි, පිළිතුර බොහෝ දුරට රඳා පවතින්නේ සාගර දූෂණය ගැන අප කොතරම් සැලකිලිමත්ද යන්න මතය.
ඉතින්, අපට කුමක් කළ හැකිද? හොඳයි, අපි සරල පියවරකින් පටන් ගනිමු. ඔබ සහ සාගර ප්ලාස්ටික් අතර ඇති සම්බන්ධය අවසන් කිරීමට බෝතල් කළ ජලය විශිෂ්ට ක්‍රමයකි. සුප්‍රසිද්ධ 3Rs – (අඩු කිරීම / Reduce, නැවත භාවිතා / Reuse, කිරීම සහ ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කිරීම / Recycle) ප්ලාස්ටික් දූෂණය අවම කිරීම සඳහා පාරිභෝගික ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම බහුලව භාවිතා වේ.
අපගේ දෑත් පිරිසිදුව තබා ගනිමින් නිෂ්පාදකයින්ට ඇඟිල්ල දිගු කිරීම පමණක් ප්‍රමාණවත් නොවේ. මහා පරිමාණ ප්ලාස්ටික් නිෂ්පාදකයින් සැපයුම සහ ඉල්ලුම ඔවුන්ගේ වාසියට බව විශ්වාස කරන බැවින්, ඔවුන් පාරිභෝගිකයින් කැමති දෙයක් නිෂ්පාදනය කිරීම නවත්වන්නේ නැත. කාරණය නම්, අප සියල්ලන්ම අපට ඉටු කිරීමට වැදගත් කාර්යභාරයක් ඇති පද්ධතියේ කොටසක් වීමයි. අපගේ එදිනෙදා ජීවිතයේදී ප්ලාස්ටික් නිෂ්පාදන ප්‍රතික්ෂේප කිරීමේ පරිණාමයට දායක වන ක්‍රියාකාරකම්වල රැඳී සිටීම, විශේෂයෙන් තරුණ පරම්පරාව සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වේ. මක්නිසාද යත්, අප කවුරුත් දන්නා පරිදි, ප්ලාස්ටික් ව්‍යසනයෙන් (plastics disaster) සාගර ආරක්ෂා කිරීමට කාලය අවසන් වෙමින් පවතී!
විශ්මයජනක දූපත් රාජ්‍යයක් වන ශ්‍රී ලංකාව රන්වන් වැලි සහිත වෙරළ තීරයන් සමඟින් ඔබ සැම ප්‍රබෝධමත් කරන ස්වභාවික සෞන්දර්යයන් රාශියකින් පරිපූර්ණ වී ඇත. එහෙත්, දුර්වල අපද්‍රව්‍ය කළමනාකරණය, පාරිභෝගික හැසිරීම් සහ බැහැර කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථික වශයෙන් වැදගත් වෙරළ තීරයන් ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් (microplastic) සහ ප්ලාස්ටික් සුන්බුන් (plastic debris) මගින් වඩාත් දූෂණය වී ඇත. එබැවින්, දිවයින පුරා සිටින බොහෝ පර්යේෂකයන් සහ විද්‍යාඥයින් සාගර ප්ලාස්ටික් කුණු වල ප්‍රතිවිපාක තීරණය කිරීම සඳහා නිශ්චිත අරමුණු සහිත අධ්‍යයනයන් කිහිපයක් සිදු කර ඇත. ඒ අනුව, දැනුවත් කිරීම ( awareness), පාරිසරික දැනුම (environmental knowledge) සහ පාරිසරික සැලකිල්ල (environmental concern) වැනි සාධක සම්මත දර්ශක භාවිතයෙන් මනිනු ලැබේ.
තිරසාර සැලසුම් සහ සංවර්ධන උපාය මාර්ග ප්‍රායෝගිකව ක්‍රියාවට නැංවීම සඳහා පරිශීලක මනාපයන් සහ ආර්ථික තක්සේරු ක්‍රම සොයා ගැනීමේ අවශ්‍යතාවය මෙම සොයාගැනීම් මගින් පෙන්වා දී ඇත. කෙසේ වුවද, වෙරළ තීරයේ සහ සාගරවල ප්ලාස්ටික් දූෂණය (plastic contamination) ලොව ප්‍රමුඛ හා තීරණාත්මක සාගර පරිසර දූෂණයක් ලෙස පුළුල් ලෙස පිළිගැනේ. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථික වශයෙන් වටිනා වෙරළ තීරයන් ද ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් සහ ප්ලාස්ටික් කුණු කසළවලින් වඩාත් දූෂිත වී ඇත. ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධව, ප්‍රමාණවත් අපද්‍රව්‍ය කළමනාකරණය ප්‍රමාණවත් නොවීම (inadequate waste management), පාරිභෝගික රටා (consumer patterns) සහ බැහැර කිරීම් (dumping) හේතුවෙන් සමුද්‍ර පරිසරයේ ප්ලාස්ටික් දූෂණය ශ්‍රී ලංකාව තුළ බරපතල සැලකිල්ලක් දක්වයි.
ඉතින්, අපට කුමක් කළ හැකිද? හොඳයි, අපි සරල පියවරකින් පටන් ගනිමු. ඔබ සහ සාගර ප්ලාස්ටික් අතර ඇති සම්බන්ධය අවසන් කිරීමට බෝතල් කළ ජලය විශිෂ්ට ක්‍රමයකි. සුප්‍රසිද්ධ 3Rs – (අඩු කිරීම / Reduce, නැවත භාවිතා / Reuse, කිරීම සහ ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කිරීම / Recycle) ප්ලාස්ටික් දූෂණය අවම කිරීම සඳහා පාරිභෝගික ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම බහුලව භාවිතා වේ.
විශ්මයජනක දූපත් රාජ්‍යයක් වන ශ්‍රී ලංකාව රන්වන් වැලි සහිත වෙරළ තීරයන් සමඟින් ඔබ සැම ප්‍රබෝධමත් කරන ස්වභාවික සෞන්දර්යයන් රාශියකින් පරිපූර්ණ වී ඇත. එහෙත්, දුර්වල අපද්‍රව්‍ය කළමනාකරණය, පාරිභෝගික හැසිරීම් සහ බැහැර කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථික වශයෙන් වැදගත් වෙරළ තීරයන් ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් (microplastic) සහ ප්ලාස්ටික් සුන්බුන් (plastic debris) මගින් වඩාත් දූෂණය වී ඇත.
3Rs ක්‍රියාත්මක වීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිනිසුන් පරිසරයට බලපාන ආකාරය ගැන වැඩි පිරිසක් දැනුවත් වේ. සරලව පළමු R ක්‍රියාව, ‘අඩු කිරීම’ විස්තාරණය කරන්නේ තනි භාවිත ප්ලාස්ටික් (single-use plastic) භාවිතය අවම කිරීම සමාජයේ ප්‍රමුඛතාවයක් විය යුතු බවයි. එය ජෛව හායනයට ලක් නොවන බැවින්, එය ඇදහිය නොහැකි තරම් කුඩා කොටස් වලට විසිරී යයි. තවද අපි ප්ලාස්ටික් සහ ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් ගොඩකිරීම් සහ සාගරවලින් බැහැර නොකළහොත් ඒවා පෘථිවිය පුරා පැතිර යා හැකිය.
“නැවත භාවිතා කිරීම” යන දෙවන පියවරට අනුව, ඔබට එය තවදුරටත් අවශ්‍ය හෝ භාවිතා නොකරන්නේ නම්, එය ලබා දීම හෝ නැවත විකිණීම ගැන සලකා බැලිය යුතුය. ඔබ Upcycling ගැන පවා සිතන්න පුළුවන්, එනම් දේවල් වෙනස් කිරීමේ සහ නැවත සකස් කිරීමේ ක්‍රියාවයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, ප්ලාස්ටික් කුණු කූඩයට තවත් අවස්ථාවක් ලබා දීම සඳහා විසඳුම් මත පදනම් වූ ව්‍යාපාර කිහිපයක් දැනටමත් ඒ ආකාරයෙන් ගමන් කරයි.
අවසාන විකල්පය ලෙස, ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කරන්න. 2021-2030 ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය කළමනාකරණය පිළිබඳ ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්මට (National Action Plan on Plastic Waste Management) අනුව, ශ්‍රී ලංකාව සමස්ත ප්ලාස්ටික් කුණු මෙට්‍රික් ටොන් 938ක් පමණ නිෂ්පාදනය කරන අතර, ඉන් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කරනු ලබන්නේ 4%ක් (හෝ දිනකට මෙට්‍රික් ටොන් 38ක් පමණ / MT/D) පමණක් බව කීම අනපේක්ෂිත දෙයක් නොවේ. මීට අමතරව, සියලුම ප්ලාස්ටික් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කළ නොහැකි අතර, ප්‍රතිචක්‍රීකරණ රෙගුලාසි වෙනස් විය හැකිය.
පාරිභෝගිකයාගේ දෘෂ්ටිකෝණයෙන්, මිශ්‍ර කිරීමෙන් අපවිත්‍ර වීම ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කළ හැකි භාණ්ඩ අපගේ ගොඩබිම්වල සහ මුහුදේ අවසන් වීමට හේතු විය හැකි බැවින් අපි නිසි ලෙස වර්ග කර ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කිරීමට අප සැවොම වග බලා ගත යුතුය.
කෙසේ වෙතත්, මෙම දිරාපත් නොවන සතුරන් අප ගන්නා ආහාරයේ සිට අප ස්නානය කරන ජලය දක්වා සෑම තැනකම සිටී. අපගේ සමස්ත ප්ලාස්ටික් අඩු කර නැවත භාවිතා කළ හැකි ද්‍රව්‍ය වෙත මාරු වීමෙන් මුහුදු ජීවීන් ආරක්ෂා කර ගනිමු. ඔබ ඕනෑම දෙයක් සමඟ පානය කිරීමට කැමති නම් වීදුරු භාණ්ඩ, ලී, පිදුරු, ලෝහ හෝ වෙනත් ආකාරයක නැවත භාවිතා කළ හැකි දේවල් භාවිතා කරන්න. එහෙත්, අපේ සාගර ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍යවලින් පිරී ඇති අතර, අසංඛ්‍යාත සාගර ජීවීන්ගේ ජීවිත අනතුරේ හෙළයි. මෙම මාරාන්තික සමුද්‍ර තර්ජනය (marine thread) එක රැයකින් මැජික් ලෙස අතුරුදහන් නොවනු ඇත. නමුත් එය පාලනය කර ගැනීමට අපට අපගේ උපරිමය කළ හැකිය.
- MT/D* – දිනකට මෙට්‍රික් ටොන්
සැකසුම
