දේශගුණික විපර්යාසවලට මුහුණ දීම සඳහා අපගේ ලෝකය ක්‍රියා කරන, ගමන් කරන, ආහාර ගන්නා සහ බලශක්තිය භාවිතා කරන ආකාරයෙහි වේගවත් පරිවර්තනයක් අවශ්‍ය බව එක්සත් ජාතීන්ගේ නවතම සමාලෝචන වාර්තාවක් අවධාරණය කරයි.
2015 දී පැරිස් ගිවිසුම අත්සන් කිරීමෙන් පසු හරිතාගාර වායු විමෝචනය අඩු කිරීමට රටවල් දරන උත්සාහයන් පරීක්ෂා කරන පළමු “ගෝලීය තොගය / Global stocktake”” මෙයයි.
- Global Stocktake යනු පැරිස් ගිවිසුමේ මූලික අංගයක් වන අතර එය ක්‍රියාත්මක කිරීම අධීක්ෂණය කිරීමට සහ සිදු කර ඇති සාමූහික ප්‍රගතිය ඇගයීමට යොදා ගනී. එමගින් අපේක්ෂා කරන්නේ ගෝලීය මට්ටමින් (ජාතික මට්ටමින් නොව) දේශගුණික ක්‍රියාකාරකම්වල ප්‍රගතිය ඇගයීමට සහ සමස්ත හිඩැස් හඳුනා ගැනීමටයි.
හරිතාගාර වායු විමෝචනය අඩු කිරීමේ ප්‍රයත්නයේදී ලෝකය ප්‍රගතියක් ලබා ඇති අතර, දැන් උත්සාහයන් පුළුල් කළ යුතු බව ද වාර්තාව පෙන්වා දෙයි.
වාර්තාව කාබන් ග්‍රහණයකින් තොරව ෆොසිල ඉන්ධන වලින් වේගවත් ඉවත් වීමක් සමඟ “රැඩිකල් ඩෙකාබනීකරණය Radical decarbonisation” ඉල්ලා සිටී.
- Decarburization යනු වායුගෝලයට කාබන් ඩයොක්සයිඩ් (CO2) ප්‍රතිදානය ඉවත් කිරීම හෝ අඩු කිරීම සඳහා භාවිතා කරන යෙදුමයි. අඩු කාබන් ශක්ති ප්‍රභවයන් භාවිතයට මාරුවීම මගින් decarbonization සාක්ෂාත් කරගනු ලැබේ.
විදුලිය නිපදවීම සඳහා තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු වැනි පොසිල ඉන්ධන දහනය කිරීමෙන් දේශගුණික විපර්යාසවල ප්‍රධාන ධාවකය වන කාබන් ඩයොක්සයිඩ් විමෝචනය වේ. කාර්මික ක්‍රියාවලීන් සහ බලශක්ති මධ්‍යස්ථානවල කාබන් ග්‍රහණය කිරීම මඟින් නිපදවන CO2 වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් මුදා හැරීම නවත්වන අතර එය නැවත භාවිතා කිරීම හෝ භූගතව ගබඩා කරයි. පුනර්ජනනීය බලශක්තියට ද සැලකිය යුතු ප්‍රසාරණයක් අවශ්‍ය වන අතර 2030 වන විට වන විනාශය නවතා ආපසු හැරවිය යුතුය.
කොටස් තොග වාර්තාව දේශපාලන නායකයින් විසින් සලකා බලනු ඇති අතර මෙම වසර අගදී ඩුබායි හි පැවැත්වෙන ගෝලීය දේශගුණික සාකච්ඡා සඳහා කේන්ද්‍රීය වනු ඇත.
පසුගිය දෙවසර පුරාවට, 2015 පැරිස් ගිවිසුමට අත්සන් කළ රටවල් විසින් ලබා දුන් පොරොන්දු සමාලෝචනය කිරීමට එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය කටයුතු කර ඇත. මීට වසර අටකට පෙර පැවති රැස්වීමේදී, කාර්මික විප්ලවයෙන් පසු ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමේ අගය ඉතා පහළින් තබා ගැනීමට රටවල් එකඟ විය. එය සෙල්සියස් අංශක 2C සහ 1.5C යටතේ තබා ගැනීමට මෙහිදී එකඟත්වය පළ විය.
කාබන් කපා හැරීමට, දේශගුණික විපර්යාසවලට අනුවර්තනය වීමට සහ දුප්පත් ජාතීන්ට ගැටලුව සමඟ කටයුතු කිරීමට උපකාර කිරීම සඳහා ඔවුන් මූල්‍ය හා තාක්‍ෂණය බලමුළු ගන්වා ඇති ආකාරය එක්සත් ජාතීන්ගේ වාර්තාව විමර්ශනය කරන අතර ගැටලුව විසඳීම සඳහා සාමූහික ප්‍රවේශය සලකා බලන මෙම වාර්තාවේ කිසිදු රටක් නම් කර ලැජ්ජාවට පත් කිරීමක් සිදු නොවේ.
ලෝකය සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක් ලබා ඇති බව මෙම වාර්තාව පිළිගන්නා නමුත් මෙම සියවස සඳහා පුරෝකථනය කරන ලද ගෝලීය උෂ්ණත්වයේ වැඩිවීම තවමත් පැරිසියේ පොරොන්දු වූවාට වඩා බෙහෙවින් වැඩි බව ද පෙන්වා දී ඇත. එම ඉලක්ක තබා ගැනීම සඳහා දැන් පුළුල් “පද්ධති පරිවර්තනයක්” ඉල්ලා සිටින කොටස් තොගයට අනුව අභිලාෂයේ සැලකිය යුතු ඉහළ නැංවීමක් අවශ්‍ය වනු ඇත. මෙයින් අදහස් කරන්නේ ඉහළ යන උෂ්ණත්වය පාලනය කිරීම සඳහා අපගේ සමාජයේ සෑම අංශයක්ම වෙනස් විය යුතු බවයි.
මෙයට අප බලශක්තිය නිපදවන ආකාරය, අප ගමන් කරන ආකාරය, වැඩ කිරීම සහ ආහාර නිෂ්පාදනය කිරීම ඇතුළත් වේ. ප්‍රවීණයන් පවසන්නේ මෙවැනි වෙනස්වීම් සඳහා රජයන් මූලිකත්වය ගෙන වෙනත් ප්‍රතිපත්ති සහ ආයෝජන මගින් ඔවුන්ගේ දේශගුණික ක්‍රියාමාර්ග වහාම අවලංගු නොවන බවට වග බලා ගැනීම අවශ්‍ය බවයි.
“පද්ධති පරිවර්තනයන් සඳහා වන කැඳවීම අපට තවමත් දැකගත හැකි වුවද, අපගේ ඉරණම අපේම අතට ගත යුතු බව පිළිගැනීමක් ලෙස යමෙකුට මෙම තොග ගැනීම දැකිය හැකියි. එක්කෝ අපි නරකම දේශගුණික විපර්යාස වළක්වන ආකාරයෙන් සමාජය පරිවර්තනය කරමු, නැතහොත් දේශගුණික විපර්යාස අප වෙනුවෙන් සමාජය පරිවර්තනය කරනු ඇත. එය සිදුවනු ඇත්තේ පුරෝකථනය කිරීමට අපහසු නමුත් ඉතා ප්‍රසන්න නොවිය හැකි ආකාරවලිනි” යනුවෙන් ස්ටොක්හෝම් පරිසර ආයතනයේ ආචාර්ය රිචඩ් ක්ලයින් පැවසීය.
සුළඟ සහ සූර්ය බලශක්තිය ඇතුළු පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභවයන් සීඝ්‍රයෙන් පරිමාණය කිරීම සඳහා වාර්තාව පැහැදිලි ඉල්ලීමක් කරන නමුත් ඒවා නිපදවන කාබන් ග්‍රහණය නොකරන ෆොසිල ඉන්ධනවලට අනාගතයක් නොමැති බව ද පවසයි. මෙම ශතවර්ෂයේ මැද භාගය වන විට ශුද්ධ ශුන්‍යයට සංක්‍රමණය වීමේ “අත්‍යවශ්‍ය අංග” බව Global stocktake පවසයි.
දේශගුණික හිතකාමී සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර රටාවකට මාරුවීම, ආහාර අපද්‍රව්‍ය අවම කිරීම සහ තිරසාර කෘෂිකර්මාන්තය පෝෂණය කිරීම හරිතාගාර වායු විමෝචනය සීමා කිරීම සඳහා සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති කළ හැකි බව අවධාරණය කරන වාර්තාවට අනුව විද්‍යුත් වාහන ප්‍රවාහන ක්ෂේත්‍රයේ “විශාලතම අවම කිරීමේ හැකියාව ලබා දෙයි”.
සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවලට නිරන්තර කෝපයක් ඇති කරන දේශගුණයට අනුවර්තනය වීම සහ මූල්‍යකරණය පිළිබඳ ප්‍රයත්නයන් ද Global stocktake විමර්ශනය කරයි. එය පුළුල් පරාසයක මූලාශ්‍රවලින් මූල්‍ය ප්‍රමාණය වේගවත් කිරීම සඳහා කැඳවුම් කරයි.
2025 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ රජයන් ලියාපදිංචි කරන කාබන් කපා හැරීමේ මීළඟ සැලසුම් කට්ටලය වර්තමාන ඒවාට වඩා අභිලාෂකාමී බව සහතික කිරීම Global stocktake හි අරමුණයි.
කෙසේ වෙතත්, මෙම වාර්තාව මෙම වසර අගදී ඩුබායි හි පැවැත්වීමට නියමිත COP28 ගෝලීය දේශගුණික සාකච්ඡාවලදී සාකච්ඡා සඳහා පදනම ද සකසනු ඇත. ප්‍රධාන තෙල් නිපදවන රටවල් කිහිපයක ප්‍රතිරෝධය හේතුවෙන් COP27 හි සියලුම අසීමිත ෆොසිල ඉන්ධන වලින් අදියරකට එකඟ වීමට ගත් උත්සාහයන් අසාර්ථක විය.
එක්සත් ජාතීන්ගේ නිලධාරීන් විශ්වාස කරන්නේ කොටස් තොග වාර්තාව COP28 හි ප්‍රධාන ප්‍රකාශයක් සඳහා පීඩනය වැඩි කරනු ඇති බවයි.
එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ විධායක ලේකම් සයිමන් ස්ටයිල් මෙසේ පැවසුවේය.
“වාර්තාවේ සොයාගැනීම් හොඳින් අධ්‍යයනය කරන ලෙසත්, එයින් අදහස් කරන්නේ කුමක්ද සහ ඔවුන් ඊළඟට ගත යුතු අභිලාෂකාමී ක්‍රියාමාර්ගය කුමක්ද යන්නත් අවසානයේ තේරුම් ගන්නා ලෙස මම රජයන්ගෙන් ඉල්ලා සිටිනවා’’
ලේඛනය අවදි කිරීමේ ඇමතුමක් බවට නිරීක්ෂකයෝ එකඟ වෙති.
“ලෝකය එහි දේශගුණික ඉලක්ක සපුරා ගැනීමට අපොහොසත් වන බව අපි දැනටමත් දන්නවා. නමුත් නායකයින්ට දැන් එම කාර්යය ඉටු කරන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳ සාක්ෂි කන්දක් මගින් පදනම් වූ සංයුක්ත සැලැස්මක් දැන් අප සතුව තිබෙනවා” ලෝක සම්පත් ආයතනයේ (World Resources Institute) හි විධායක අධ්‍යක්ෂ Ani Dasgupta පැවසීය.
බී.බී.සී
