වැසි වනාන්තර සංරක්ෂණ ව්‍යාපෘති කාබන් ඉවත් කිරීම සඳහා නොගැළපෙන බවත් එය ආදිවාසී ප්‍රජාවන් අවදානමට ලක් කරන අතර එය නව ප්‍රවේශයකින් ප්‍රතිස්ථාපනය කළ යුතු බව පර්යේෂකයෝ පවසති
වැසි වනාන්තර සංරක්ෂණ ව්‍යාපෘති කාබන් ඉවත් කිරීම සඳහා සුදුසු නොවන අතර ඇමසන් සහ කොංගෝ ද්‍රෝණිය වැනි තීරණාත්මක පරිසර පද්ධති ඵලදායී ලෙස ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වෙනස් ප්‍රවේශයක් භාවිතා කළ යුතු බව වාර්තාවක් විසින් නිගමනය කර ඇත.
UC Berkeley Carbon Trading Project විසින් කරන ලද නව පර්යේෂණයකින් ලොව ප්‍රමුඛතම කාබන් ප්‍රමිතිය ක්‍රියාත්මක වන Verra විසින් සහතික කරන ලද වැසි වනාන්තර කාබන් බැර කිරීම් (Rainforest carbon credits certified) පද්ධතිය අරමුණ සඳහා සුදුසු නොවන බව සොයා ගන්නා ලදී.
එය අධික ලෙස උද්ධමනය කරන ලද පාරිසරික බලපෑම් (Highly inflated environmental impacts) ජනනය කරන අතර සමහර ව්‍යාපෘති අවදානමට ලක්විය හැකි වනාන්තර ප්‍රජාවන් සඳහා ආරක්ෂාව සැපයීමට අපොහොසත් වන බවත්, ඒවා පොසිල ඉන්ධන විමෝචනයට සමාන නොවන බැවින් සමාගම්වලට ‘කාබන් හිලව් කිරීමේ හිමිකම්’ (Carbon offsetting claims) සඳහා ඒවා භාවිතා කිරීමට නුසුදුසු බවත් වාර්තාව විසින් පෙන්වා දී ඇත.
ලෝකයේ වැසි වනාන්තර විනාශ කිරීම නැවැත්වීම එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණය සහ ජෛව විවිධත්ව ඉලක්ක සපුරා ගැනීම සඳහා හදිසි කාර්යයක් වන අතර කාබන් වෙළඳපොළේ ආධාරකරුවන් පවසන්නේ ඔවුන් අපේක්ෂා කරන පරිදි ක්‍රියා කළහොත් දේශගුණික විපර්යාස සහ ජෛව විවිධත්වය අවම කිරීම සඳහා ඩෙලර් බිලියන ගණනක් යොමු කළ හැකි බවයි.
බොහෝ විට සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල හරිතාගාර වායු ඉවත් කිරීම හෝ වෙනත් තැන්වල අඩුකිරීම් සඳහා ගෙවීමෙන් තමන්ගේම විමෝචනය අවලංගු කර ඇති බව සමාගම් සහ ජනතාව විසින් හිලව් කිරීම හරහා පවසති. නමුත් Carbon Market Watch විසින් අරමුදල් සපයන UC Berkeley පර්යේෂකයන් 14 දෙනෙකුගෙන් යුත් කණ්ඩායමක් විසින් කරන ලද නව තක්සේරුවකට අනුව, වැසි වනාන්තර ආරක්ෂණ කාබන් බැර උත්පාදනය කිරීමේ වත්මන් ක්‍රමය අරමුණට නොගැලපෙන බවත් සූරාකෑමට විවෘත බවත් සොයා ගන්නා ලදී.
පර්යේෂකයන් විසින් Redd+ ව්‍යාපෘති ලෙස හඳුන්වන Verra හි වැසි වනාන්තර කාබන් ණය පද්ධතියේ ගුණාත්මක සාධක පහක් ඇගයීමට ලක් කරන ලදී:
- ඒවායේ කල්පැවැත්ම – Their durability
- වනාන්තර කාබන් ගිණුම්කරණය – Forest carbon accounting,
- ප්‍රජා ආරක්ෂාව – Community safeguards
- වන විනාශය එළිදරව් වීම – Deforestation leakage
- මූලික කරුණු – Baselines
සෑම අංශයකම පුළුල් අඩුපාඩු සොයා ගැනීම මේ හරහා සිදුවිය.
කාබන් ණයවලින් බහුතරයක් දේශගුණය කෙරෙහි ධනාත්මක බලපෑමක් නිරූපණය නොකරන බවත්, වෙනත් ස්ථානවල වන විනාශය විස්ථාපනය කිරීමේ අවදානම ව්‍යාපෘති සාමාන්‍යයෙන් අවතක්සේරු කර ඇති බවත්, විගණකවරුන් බොහෝ විට කාබන් ණය උත්පාදනය කිරීමේදී වෙරාගේම නීති (Verra’s own rules) ක්‍රියාත්මක කිරීමට අපොහොසත් වූ බවත් ඔවුන් සොයා ගත්හ. හානිය වැළැක්වීම සඳහා වූ ආරක්ෂාව නොතකා, සමහර Redd+ ව්‍යාපෘති අවදානමට ලක්විය හැකි ප්‍රජාවන් අවතැන් කිරීමට හෝ ඉවත් කිරීමට හේතු වී ඇති බව වාර්තාව පවසයි.
“අපගේ පර්යේෂණ පෙන්නුම් කරන්නේ ස්වේච්ඡා කාබන් වෙළඳපොළේ (Voluntary carbon market) වැඩිම ණය ප්‍රමාණයක් ඇති ව්‍යාපෘති වර්ගය වන ‘වන විනාශය වැළැක්වීය / Avoided deforestation’ වනාන්තර ප්‍රජාවන් අවදානමට ලක් කරන අධික ලෙස පුම්බන ලද ණය (Generates highly inflated credits) උත්පාදනය කරන බවයි. වන විනාශය අවම කිරීමට සහ විමෝචනය කපා හැරීමට හාත්පසින්ම වෙනස් ප්‍රවේශයක් අවශ්‍ය වේ.” වාර්තාවට නායකත්වය දුන් බර්ක්ලි කාබන් ට්‍රේඩින් ව්‍යාපෘතියේ අධ්‍යක්ෂ බාබරා හයා පැවසීය.
රජයන් සහ ව්‍යාපාර ලොව පුරා වන විනාශයේ ප්‍රධාන බලවේග / පාර්ශ්වකරුවන් මැඩපැවැත්වීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කළ යුතු බව වාර්තාව නිර්දේශ කර ඇති අතර, ස්වදේශික ප්‍රජාවන්ට වනාන්තර සංරක්ෂණය කිරීමට සැලසුම් කර ඇති සැලසුම්වලට සහාය විය යුතු අතර සමාගම් හිලව් මිලදී ගැනීම වෙනුවට වැසි වනාන්තර සංරක්ෂණයට සහාය වීම සඳහා දායකත්ව ප්‍රවේශයකට (Contributions approach) සහාය විය යුතු බව පැවසීය.
ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන් Verra පැවසුවේ, එහි කටයුතු පිළිබඳ විද්‍යාත්මක හා පාරිසරික ප්‍රජාවගේ විමර්ශනය සාදරයෙන් පිළිගන්නා බවත්, වාර්තාවේ උද්දීපනය කර ඇති බොහෝ කරුණු කාබන් බැර උත්පාදනය කිරීමේ නව ක්‍රමවේදය තුළ කටයුතු කරන බවත්, එය මීළඟට ප්‍රකාශයට පත් කරන බවත්ය.
“අපි විනිවිදභාවය සඳහා කැපවී සිටින අතර, දේශගුණික ක්‍රියාකාරකම් සඳහා සහාය වන සම්මුති, ප්‍රමිතීන් සහ ක්‍රමවේදයන් වර්ධනය කිරීම සඳහා ක්‍රියාවලි සහ සබඳතා පිළිබඳ පරිසර පද්ධතියක් ගොඩනගා ඇත” යනුවෙන් වෙරා ප්‍රකාශයක් නිකුත් කරමින් කියා සිටියේය. “මෙම පර්යේෂණයේ සොයාගැනීම් සහ නිර්දේශවලින් අතිමහත් බහුතරයක් පසුගිය වසර දෙක තුළ Verra විසින් සිදු කරන ලද Verified Carbon Standard (VCS) වැඩසටහන යාවත්කාලීන කිරීම සඳහා පුළුල් හා ක්‍රමානුකූල වැඩ සමඟ සමපාත වන බව සැලකිල්ලට ගැනීම වැදගත්ය.
මෙම වසර මුලදී, ගාඩියන් විසින් විමර්ශනයක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර එමඟින් වැසි වනාන්තර කාබන් විස්ථාපනය විශාල ප්‍රමාණයක් නිෂ්ඵල බව සොයා ගන්නා ලදී . විශාල සමාගම් කිහිපයක් මෑත මාසවල හිලව් කිරීම් මත පදනම් වූ හිමිකම් වලින් ඉවත් වී ඇත.
“Redd+ ව්‍යාපෘති පාලනය කරන වත්මන් නීතිරීතිවලට බරපතල ලෙස විශ්වසනීයත්වයක් නොමැති බවත්, උසස් තත්ත්වයේ කාබන් බැර උත්පාදනය කිරීම විශ්වාස කළ නොහැකි බවත් පර්යේෂණයෙන් පෙන්නුම් කරයි. ගෝලීය දකුණේ වන ආරක්ෂණ ව්‍යාපෘතිවලට සම්බන්ධ අඩු ගුණාත්මක කාබන් ණය මිලදී ගැනීමෙන් ව්‍යාපාර ලාභයෙන් ඔවුන්ගේ විමෝචනය පියවා ගනී,” Carbon Market Watch හි ගෝලීය කාබන් වෙළඳපොළ පිළිබඳ ප්‍රතිපත්ති විශේෂඥයෙකු වන ඉනිගෝ වයිබර්ඩ් පැවසීය.
නීත්‍යානුකූල නොවන ණය නිකුත් කරන බව ඔවුන් සිතන ව්‍යාපෘති ඉස්මතු කරමින් වෙරා වෙත ලිපියක් ලියන බව Carbon Market Watch පැවසීය.
“ජෛව විවිධත්වය, දේශගුණය සහ ආදිවාසී ජනතාව හෝ ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාවන්ට ඉතා අවශ්‍ය වන සංරක්ෂණ ව්‍යාපෘති සඳහා අර්ථවත් මූල්‍ය ප්‍රවාහයන් ගෙන ඒමේ ක්‍රමයක් විය යුතු දේ අහිමි වෙමින් පවතී,” Carbon Market Watch සඳහා ගෝලීය කාබන් වෙළඳපොළේ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රමුඛයා වන Gilles Dufrasne පැවසීය.
“කාබන් හිලව් කිරීමේ හිමිකම්’ (Carbon offsetting claims) කපා හැරිය යුතුයි. එය එහි වර්තමාන ස්වරූපයෙන් ක්‍රියා කළ නොහැකි අතර කාබන් වෙළෙඳපළෙවල් වෙනස් දෙයක් බවට පරිණාමය විය යුතුයි. හැකිතාක් ණය ලබා ගන්නවාට වඩා මුදල් නිසි තැනට ගෙන ඒම කෙරෙහි අවධානය යොමු කළ යුතුයි” ඔහු පැවසීය.
