දින දෙකක තීව්‍ර සාකච්ඡා සෙනසුරාදා බිඳවැටීමට සුදානම් වූ බව පෙනී ගියේ සවස් වන විට සම සභාපතිවරු “එය ගන්න හෝ අතහරින්න /take it or leave it” යන පාඨය සමඟ රණ්ඩු සරුවල් ඉදිරිපත් කළ විටය.
දේශගුණික බිඳවැටීමෙන් සිදුවන හානිය පිළිසකර කිරීම සඳහා ලෝකයේ වඩාත්ම අවදානමට ලක්විය හැකි ජනතාවට අරමුදල් සැපයීම සඳහා රටවල් ප්‍රධාන ක්‍රියාමාර්ගවලට එකඟ වී ඇත.
පසුගිය සෙනසුරාදා රාත්‍රියේ අවසන් වූ අබුඩාබි හි පැවති දෙදින රැස්වීමකින් පසු ධනවත් හා දුප්පත් රටවල ආණ්ඩු නව “අලාභ හා හානි / Loss and damage” අරමුදලක් සඳහා සැලැස්මක් සකස් කළහ.
අලාභ හා හානි අරමුදල මුලින්ම ලෝක බැංකුව විසින් පරිපාලනය කරනු ලබන අතර, විශාල සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් මෙන්ම එක්සත් ජනපදය, යුරෝපා සංගමය සහ එක්සත් රාජධානිය ඇතුළු රටවලින් අරමුදල් මූලාශ්‍ර ලබා ගනී. අරමුදල කොපමණ මුදලක් ලබා දෙන්නේද යන්න පිළිබඳව ස්ථිර ඉලක්කයක් තබා නැත. නමුත් දේශගුණික අර්බුදයෙන් වඩාත් පීඩාවට පත් රටවල් වසර කිහිපයක් ඇතුළත එය ඩොලර් බිලියන සිය ගණනක් කරා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරයි.
මෙම සැලැස්ම මෙම මස අවසානයේ ඩුබායි හි පැවැත්වෙන Cop28 UN දේශගුණ සමුළුවේදී විධිමත් ලෙස සම්මත කළ යුතු නමුත් දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ රාමු සම්මුතිය යටතේ පිහිටුවන ලද සංක්‍රාන්ති කමිටුව විසින් මෙම සති අන්තයේ ඇතිකර ගත් එකඟතාවයෙන් අදහස් වන්නේ එය සම්මත විය හැකි බවයි.
බාබඩෝස් සහ ලතින් ඇමරිකාව සහ කැරිබියන් සඳහා සංක්‍රාන්ති කමිටුවේ දේශගුණ නියෝජිතයෙකු වන අවිනාෂ් පර්සෝඩ් පැවසුවේ “මෙය අභියෝගාත්මක නමුත් තීරණාත්මක ප්‍රතිඵලයක් වුණා. ආන්තික කාලගුණික හෝ මන්දගාමී සිදුවීම්වලින් පසු ප්‍රතිනිර්මාණය, පුනරුත්ථාපනය සහ නැවත ස්ථානගත කිරීම සඳහා ප්‍රදාන මත පදනම් වූ මූල්‍යකරණය සඳහා ජාත්‍යන්තර අරමුදලක් ක්‍රියාත්මක කරන මෙවලමක් අප සතුව ප්‍රථම වතාවට තිබෙනවා. මෙය වැදගත් ඉදිරි පියවරක් වන අතර අනෙකුත් දේශගුණික ක්‍රියා සඳහා ධනාත්මක ගම්‍යතාවයක් ගෙන එනු ඇතැයි අපි විශ්වාස කරනවා”
සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් ලෝක බැංකුවට අන්තර්කාලීන පදනමක් මත අරමුදල කළමනාකරණය කළ හැකි බවට එකඟ වීම වැනි ප්‍රධාන සහන ලබා දුන්නේය. සංවර්ධිත රටවල් ද එම අරමුදලේ ප්‍රධාන පරිත්‍යාගශීලීන් විය යුතු බව අඟවන භාෂාවට එකඟ විය. මන්ද ඔවුන් දායක වීමට “ඉල්ලීම්” කරන අතර අනෙක් අය එසේ කිරීමට “දිරිමත්” කරනු ඇත.
තවත් හදිසි ගැටුලු කිහිපයක්ද Cop28 පීළිපැනීමට ඉඩ ඇත. රටවල් 80කට වැඩි ගණනකට පොසිල ඉන්ධන ඉවත් කිරීමේ ගිවිසුමක් අවශ්‍ය නමුත් බොහෝ තෙල් හා ගෑස් නිෂ්පාදකයින් මෙයට දැඩි ලෙස විරුද්ධ වේ
කෙසේ වෙතත්, මෙම දශකය අවසන් වන විට වසරකට ඩොලර් ට්‍රිලියන ගණනකට ළඟා වීමට ඉඩ ඇති අවදානමට ලක්විය හැකි රටවල් සඳහා අවශ්‍ය අරමුදල් සහතික කිරීමට ගිවිසුම ප්‍රමාණවත් නොවන බව උද්ඝෝෂකයෝ පැවසූහ. Climate Action Network International හි ගෝලීය දේශපාලන මූලෝපාය ප්‍රධානී හර්ජීත් සිං මෙසේ පැවසීය, “ධනවත් රටවල් අවදානමට ලක්විය හැකි ප්‍රජාවන්ට පිටුපා සිටින බැවින් දේශගුණික යුක්තිය සඳහා එය අඳුරු දිනයක් බව කිව යුතුයි. [මෙය] අවදානමට ලක්විය හැකි ප්‍රජාවන්ට දේශගුණික බලපෑම්වලට මුහුණ දීම සහ ඔවුන්ගේ ජීවිත නැවත ගොඩ නැගීම සඳහා ඔවුන්ගේ මූල්‍ය අවශ්‍යතා සපුරාලන බවට ප්‍රමාණවත් සහතිකයක් ලබා දීම නිසි පරිදි සිදුව නැහැ”
පසුගිය නොවැම්බරයේ පෙරළියක් ලෙස, ඊජිප්තුවේ Cop27 සමුළුව පිහිටුවනු ලබන පාඩු හා හානි අරමුදලකට / loss and damage fund එකඟ විය. එහෙත් අරමුදල් සැලසුම් කිරීම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා එල්ල වූ සංක්‍රාන්ති කමිටුවේ රැස්වීම් හතරක් මාර්තු සහ ඔක්තෝබර් අතර පැවති අතර, මුදල් ගෙවීම සඳහා වැඩි වගකීමක් දැරිය යුත්තේ කවුද ? කුමන රටවලට ප්‍රතිලාභ ලැබිය යුතුද සහ අරමුදල පාලනය කළ යුත්තේ කෙසේද යන්න පිළිබඳව රටවල් දබර කර ගත්හ.
දින දෙකක තීව්‍ර සාකච්ඡා සෙනසුරාදා බිඳවැටීමට සුදානම් වූ බව පෙනී ගියේ සවස් වන විට සම සභාපතිවරු “එය ගන්න හෝ අතහරින්න /take it or leave it” යන පාඨය සමඟ රණ්ඩු සරුවල් ඉදිරිපත් කළ විටය. මෙම අරමුදලට දායක වන ලෙස සංවර්ධිත රටවලින් “ඉල්ලීම්” කළ අතර සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් ද එසේ කිරීමට “දිරිමත්” කළේය.
සංවර්ධිත රටවල් ඔවුන්ගේ අතීත හරිතාගාර වායු විමෝචනයට වඩා දැඩි ලෙස මුහුණ නොදීම ගැන සමහර උද්ඝෝෂකයින් නොසතුටට පත් වූහ. සිං මෙසේ පැවසීය: “ඓතිහාසික බැඳීම් තිබියදීත් ධනවත් ජාතීන් ඔවුන්ගේ මූල්‍ය වගකීම් ඉටු කිරීමට ඇති අකමැත්ත, ඔවුන්ගේ සැබෑ අභිප්‍රායන් සහ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින ලෝකයේ දුක්ඛිතභාවය පිළිබඳ ඔවුන්ගේ උදාසීනත්වය පැහැදිලිවම හෙළිදරව් කර තිබෙනවා”
එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තු නිලධාරියෙක් මෙසේ පැවසීය: “විශේෂයෙන් අවදානමට ලක්විය හැකි ජාතීන්ගේ අරමුදල් අවශ්‍යතා සපුරාලීමට අවශ්‍ය පරිමාණයෙන් කිසිදු තනි රජයකට හෝ ආණ්ඩුවකට ප්‍රමාණවත් සම්පත් නැහැ. කාබන් වෙළඳපොළවල්, ජාත්‍යන්තර මිලකරණ යාන්ත්‍රණ සහ ප්‍රදානයන් සහ සහනදායි ලෙස අනුපූරකව සේවය කළ හැකි නව්‍ය ඒවා ඇතුළුව පුළුල් පරාසයක මූලාශ්‍රවලින් මූල්‍ය යෙදවුම් ලබා ගැනීමට මෙම අරමුදලට හැකිවීම කෙතරම් තීරණාත්මක දැයි අපි මෙම සාකච්ඡා පුරාවට පැහැදිලි කළේ එනිසයි”
මෙම යෝජනාව මගින් Cop28 හි එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයේ සභාපතිත්වය සඳහා වැදගත් රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සාර්ථකත්වයක් නියෝජනය කරයි. එය Cop28 හි නායකත්වය දරන සුල්තාන් අල් ජාබර් රටේ තෙල් සමාගම වන Adnoc හි ප්‍රධානියා ද වන බැවින් දැඩි විවේචනයට ලක්ව ඇත.
අලාභ හා හානි අරමුදල සහ අරමුදල් විධිවිධාන ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා මෙම පැහැදිලි සහ ශක්තිමත් නිර්දේශය Cop28 හි එකඟතාවයකට මග පාදනවා. Cop28 හි මෙම නිර්දේශිත ප්‍රවේශය අනුගමනය කිරීම මත දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑමට ගොදුරු විය හැකි බිලියන සංඛ්‍යාත මිනිසුන්, ජීවිත සහ ජීවනෝපායන් රඳා පවතිනවා
U.A.E. Industry Minister Sultan Al Jaber speaks during the Bonn Climate Change Conference in Bonn, Germany, June 8, 2023. REUTERS/Jana Rodenbusch
Al Jaber මෙසේ පැවසීය: “අලාභ හා හානි අරමුදල සහ අරමුදල් විධිවිධාන ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා මෙම පැහැදිලි සහ ශක්තිමත් නිර්දේශය Cop28 හි එකඟතාවයකට මග පාදනවා. Cop28 හි මෙම නිර්දේශිත ප්‍රවේශය අනුගමනය කිරීම මත දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑමට ගොදුරු විය හැකි බිලියන සංඛ්‍යාත මිනිසුන්, ජීවිත සහ ජීවනෝපායන් රඳා පවතිනවා”
එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය සහ සෞදි අරාබිය වැනි විශාල තෙල් හා ගෑස් නිෂ්පාදකයින් පාඩු හා හානි අරමුදලට පරිත්‍යාගශීලීන් විය යුතු බව බොහෝ දෙනා තර්ක කරති. 2015 පැරිස් ගිවිසුමේ මව් ගිවිසුම වන 1992 දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ රාමු සම්මුතිය යටතේ තවමත් සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති බැවින් ඒවා දැනට නිදහස් කර ඇත.
එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය අරමුදලට ගෙවන්නේ දැයි පවසා නැති නමුත් ධනාත්මක සාකච්ඡා සිදුවෙමින් පවතින බව විශ්වාස කෙරේ.
Cop28 හි අරමුදල පිළිබඳ සාකච්ඡා නැවත ආරම්භ කිරීමට උද්ඝෝෂකයන් උත්සාහ කරයිද යන්න පැහැදිලි නැත. එක් අභ්‍යන්තරිකයෙක් පැවසුවේ එසේ කිරීමට උත්සාහ කරන ඕනෑම පාර්ශ්වයකට අනෙක් අයගේ ප්‍රහාරවලට මුහුණ දීමට සිදුවනු ඇති බවත්, ඔවුන් මෙය පවතින හොඳම සම්මුතිය ලෙස සලකන බවත්, සමුළුවේදී වෙනත් වැදගත් කරුණු වෙත යාමට අවශ්‍ය බවත්ය.
තවත් හදිසි ගැටුලු කිහිපයක්ද Cop28 පීළිපැනීමට ඉඩ ඇත. රටවල් 80කට වැඩි ගණනකට පොසිල ඉන්ධන ඉවත් කිරීමේ ගිවිසුමක් අවශ්‍ය නමුත් බොහෝ තෙල් හා ගෑස් නිෂ්පාදකයින් මෙයට දැඩි ලෙස විරුද්ධ වේ. ගෝලීය උෂ්ණත්වය පූර්ව කාර්මික මට්ටමට වඩා 1.5C දක්වා ඉහළ යාම සීමා කිරීමේ පැරිස් ගිවිසුමේ ඉලක්කය සපුරාලීමේ ප්‍රගතිය තක්සේරු කෙරෙන “ගෝලීය කොටස් ගබඩාව / global stocktake” ලෙස හැඳින්වෙන ක්‍රියාවලියක් ද විවාදාත්මක වනු ඇත. මන්ද විශාල ආර්ථිකයන්ට එයට මුහුණ දීමට සිදුවනු ඇත. විමෝචනය අඩු කිරීම සඳහා ඔවුන්ගේ වර්තමාන උත්සාහයේ ප්‍රමාණවත් නොවීම ඊට හේතුවයි.
