අයිස් මමීවල සිට ළදරු මෑමත් දැවැන්තයන් දක්වා සංවේදී පුරාවිද්‍යාත්මක සොයා ගැනීම් ගණනාවක් දේශගුණික විපර්යාස නිසා ලෝකයට නිරාවරණය විය. ඒ අතරම, අනෙකුත් වටිනා සොයාගැනීම් සදහටම අහිමි වීමේ අවදානමක් ද දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් නිර්මාණය වී ඇත.
දේශගුණික විපර්යාස ධනාත්මක දෙයක් සමඟ කලාතුරකින් සම්බන්ධ වේ. කෙසේ වෙතත්, පුරාවිද්‍යාව යනු ඉන් එක් ක්ෂේත්‍රයකි. ග්ලැසියර වේගයෙන් දියවීම, නිත්‍ය තුහින තවදුරටත් පසුබැසීම සහ ගංගා හෝ විල් සිඳී යාමෙන් පුරාවිද්‍යාව ප්‍රතිලාභ ලබන බව පෙනේ.
මෑත වසරවලදී අයිස්වල මිදුණු වස්තූන් පිළිබඳ පුරාවිද්‍යාත්මක සොයාගැනීම් මාලාවක් දක්නට ලැබුණි. (එබැවින් කුතුහලය දනවන බැල්මෙන්) ඒවා ස්වභාවික විනාශයෙන් හෝ කොල්ලකෑමෙන් සියවස් ගණනාවක් පුරා ආරක්ෂා වී තිබුණේය.
බොහෝ සොයාගැනීම් අයිස් දියවීමෙන් නිරාවරණය වන අතර, පසුගිය දශක කිහිපය තුළ දක්නට ලැබෙන ඉහළ යන ගෝලීය උෂ්ණත්වය සහ ජල උෂ්ණත්වය ද පුරාවිද්‍යා ක්ෂේත්‍රයට නාටකාකාර ලෙස බලපායි. සහස්‍ර ගණනාවක් පුරා ආරක්ෂා වූ සීතල තෙත් දේශගුණයේ ඇති වස්තූන් දේශගුණික විපර්යාසවලට ස්තුතිවන්ත වන්නට අතුරුදහන් වීමේ අවදානමකට ලක්ව ඇත.
අයිස් වලින් නිධන්
අවාසනාවන්ත ලෙස තවදුරටත් සදාකාලික නොවන අයිස් 1991 දී සොයා ගන්නා ලද “Ötzi the Ice Man” වැනි සංවේදී සොයාගැනීම් අනාගත පරපුර සඳහා සංරක්ෂණය කර ඇත. ඔට්සිගේ විශිෂ්ට සංරක්ෂණයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, වසර 5,300කට පමණ පෙර ඔහු සහ අනෙකුත් අය ඉතාලිය සහ ඔස්ට්‍රියාව අතර ඇල්ප්ස් කඳුකරයේ ජීවත් වූ ආකාරය පිළිබඳ ගැඹුරු අවබෝධයක් පර්යේෂකයන්ට ලැබුණි.
ඡායාරූපය – Oetzi the Iceman, ප්‍රදර්ශනයට තබා ඇති පැරණිතම මානව ග්ලැසියර මමියකි.
බොහෝ විට ඉහළ උන්නතාංශ පුරාවිද්‍යාඥයන් / high-altitude archaeologists අතීත ඛේදවාචක පිළිබඳ ආකර්ෂණීය සාක්ෂි සොයා ගනිමින් සිටිති. මෑතදී පමණක් පේරු සහ පෝලන්තයේ පර්යේෂකයන් විසින් වසර 500කට පෙර දෙවියන්ට පූජා කරන ලද දළ වශයෙන් අවුරුදු 14 ක ගැහැණු ළමයෙකු වන “ජුවානිටා / Juanita” නම් ඉන්කා මමියකගේ මුහුණේ ප්‍රතිසංස්කරණයක් ඉදිරිපත් කරන ලදී. කොපචෝකා නම් ලේ වැකි චාරිත්‍රයකදී ඉන්කාවරු ස්වභාවික විපත්තිවලට එරෙහිව දිව්‍යමය ආරක්ෂාව පැතූහ.
“Juanita” 1995 දී දකුණු පේරු හි Ampato ගිනිකන්ද මත මීටර් 6,000ට වැඩි උන්නතාංශයක දී ශීත කළ මිටියක් ලෙස සොයා ගන්නා ලදී. අයිස් දියවීම සහ ඛාදනය හේතුවෙන් සිරුර ඉහළ ඉන්කා අඩවියකින් ගිනිකඳු ආවාටයට වැටී ඇත.
ශීත කළ කාල කැප්සියුල
ඇල්ප්ස් කඳුකරයේ සහ ස්කැන්ඩිනේවියාවේ මිනිසුන් රෝම හෝ මධ්‍යකාලීන යුගයේ ආයුධ, ස්ලයිග් සහ ඇඳුම් නිතර සොයා ගනී. පර්යේෂකයන්ට අපගේ මුතුන් මිත්තන්ගේ ජීවිත ගැන බොහෝ දේ ඉගෙන ගත හැක්කේ සංරක්ෂණයේ හොඳ තත්වයට ස්තුති වන්නටය.
ඡායාරූපය – මෙම ළදරු මැමත් වැනි බොහෝ සොයා ගැනීම් පැමිණෙන්නේ හැකිලෙන නිත්‍ය තුහින ප්‍රදේශවලිනි.
නිත්‍ය තුහින ඉතා වේගයෙන් හැකිලෙන තැන්වල බොහෝ සොයාගැනීම් සිදුවෙමින් පවතී. ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ රේඩාර් පින්තූර මගින් අයිස් යට ඇති පුරාණ ගංගා භූ දර්ශන හෙළි කරයි. ඇලස්කාවේ පැරණි ජනාවාස දහස් ගණනක් දැන් හෙළිදරව් වෙමින් පවතී. සයිබීරියාවේ දී, පර්යේෂකයන් විසින් වසර මිලියන 3කට වඩා පැරණි යැයි සැලකෙන මමී වල නටබුන් සොයා ගන්නා ලදී. කැනඩාවෙන් පරිපූර්ණ ලෙස සංරක්ෂණය කර ඇති මමීකෘත මැමත් පැටවෙකු පවා සොයාගෙන ඇත.
කාලයට එරෙහිව තරඟය
මේවා අහඹු සොයාගැනීම්ය. නමුත් ඔරලෝසුව ක්‍රියාත්මක වේ. අද වන විට නිත්‍ය තුහින මගින් කාබනික ද්‍රව්‍ය සංරක්ෂණය කරන ස්ථාන වල, වසර කිහිපයක් ඇතුළත පොළව මත ඇති වර්ණ ඉරි පමණක් ඉතිරි විය හැකිය.
ඡායාරූපය – මෙම ලාර්ච් ගස් කෑල්ල එතරම් පෙනෙන්නේ නැත. නමුත් වසර මිලියන දෙකක් පැරණි එහි මෙතෙක් නිස්සාරණය කළ පැරණිතම DNA අඩංගු වේ. ඡායාරූපය: SVEN FUNDER/AFP
ග්ලැසියර දියවීම, අධික වර්ෂාපතනය සහ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම පුරාවිද්‍යාවට නව අභියෝග ඉදිරිපත් කරයි. මධ්‍යධරණී මුහුදේ බොහෝ පැරණි වරාය නගර තර්ජනයට ලක්ව ඇත.
නියඟය ගිලී ගිය නිධන් හෙළි කරයි
දේශගුණික විපර්යාස අයිස් දියවීම හා ගංවතුර සඳහා පමණක් වගකිව යුතු නොවේ. එය විනාශකාරී නියඟයක් ද ඇති කරයි. පුරාවිද්‍යාඥයින්ට අර්ධ වශයෙන් හොඳ දෙයක් වන්නේ පරිසර පද්ධති සහ බලපෑමට ලක් වූ කලාපවල වැසියන් සඳහා වන ව්‍යසනයකි.
ඡායාරූපය – ඉරාක විලකින් නිරාවරණය වූ පුරාණ නගරයක නටඹුන්. වසර දහස් ගණනක් පැරණි මෙම නගරය නියඟය නිසා දර්ශනය විය. ඡායාරූපය: Universitäten Freiburg und Tübingen, KAO
උදාහරණයක් ලෙස ඉරාකයේ වසර 3400ක් පැරණි නගරයක් අධික නියඟය හේතුවෙන් ජලාශයකින් හදිසියේ මතු විය. ජර්මානු සහ කුර්දි පුරාවිද්‍යාඥයින් විසින් මිට්ටානි අධිරාජ්‍යයේ පැරණි බල කේන්ද්‍රය නැවත යටවීමට පෙර ලෝකඩ යුගයේ නගරය කෙටියෙන් පරීක්ෂා කිරීමට සමත් විය.
බටහිර ස්පාඤ්ඤ නගරයක් වන Caceres හි, Guadalperal හි Dolmen (ස්පාඤ්ඤ ස්ටෝන්හෙන්ජ් ලෙස හැඳින්වේ) නියඟය හේතුවෙන් ජලාශයක හදිසියේම දර්ශනය විය. මෙගලිතික ස්මාරකය ඉදිකර ඇත්තේ මීට වසර 7,000 කට පමණ පෙර ස්ථාවර ගල් කුට්ටි 150 කට වඩා වැඩි ගණනකින් ය.
සිඳී ගිය එක්සත් ජනපදයේ මිසිසිපි ගඟේ සහ ඉන් ඔබ්බෙහි නැව් සුන්බුන් නිරාවරණය වී ඇත. යුරෝපයේ, ඩැනියුබ් ගංගාව වාර්තාගත අඩුවීමක් දුටුවේ දෙවන ලෝක යුද්ධයේ ජර්මානු යුධ නැව් හෙලිදරව් කරමිනි.
ඡායාරූපය – ස්පාඤ්ඤයේ වැවක් අද්දර උස ගල් අතර සිටගෙන සිටින මිනිසුන්
අනපේක්ෂිත වරප්‍රසාද සමඟ දැවැන්ත ගැටලුවක්
බ්‍රසීලයේ දෙබිඩි ස්වභාවයක් දැකිය හැකිය. ඇමසෝනියානු ප්‍රදේශයේ ඇති වූ දැවැන්ත නියඟය මනවුස් නගරයේ පාෂාණ කිහිපයක පැරණි, තරමක් බිය උපදවන මුහුණු කැටයම් නිරාවරණය කර ඇත.
ප්‍රාග් ඓතිහාසික කැටයම් සිනහවේ සිට අද්භූත පෙනුම දක්වා විවිධ මුහුණු ඉරියව් නිරූපණය කරන අතර අපගේ වර්තමාන රූප අපැහැදිලි ලෙස සිහිපත් කරයි. පූර්ව කොලොම්බියානු යුගයේ මෙම ප්‍රදේශයේ විසූ ආදිවාසීහු මීට වසර 2000 කට පමණ පෙර කැටයම් කර ඇති බව අනුමාන කෙරේ.
බ්‍රසීලයේ ජාතික ඓතිහාසික හා කලාත්මක උරුම ආයතනයේ ඉතිහාසඥයෙකු වන බියට්‍රිස් කාර්නෙයිරෝ පැවසුවේ මෙම කැටයම් මෙම පුද්ගලයින් අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා “වටිනා” සොයා ගැනීමක් බවයි. “අවාසනාවකට ඔවුන් නැවතත් නියඟය නිසා පෙනී සිටිනවා” ඔහු පැවසීය.
විශාල නියඟය ඇමේසන් හි බොහෝ ගංගාවලට දැවැන්ත ගැටලු ඇති කරයි. කැටයම් සොයාගත් රියෝ නෙග්‍රෝ ගංගේ ජල මට්ටම ගිම්හානයේදී සැලකිය යුතු ලෙස පහත වැටුණි. පසුගිය සතියේ ගංගාව වසර 121කට පසු එහි අඩුම ගලායාම වාර්තා කළේය. එහි සිටින පුරාවිද්‍යාඥයින් පවසන පරිදි, සියල්ලටම වඩා වියළි බව ප්‍රදේශවාසීන්ගේ ජීවනෝපාය අහිමි කරමින් සිටියද, මෙය සංරක්ෂණ අවදානමකි.
https://www.dw.com/en/how-climate-change-helps-and-hinders-archaeology/a-67259982
