පශු සම්පත් වලින් මීතේන් විමෝචනය 25% කින් අඩු කිරීම, ආහාර නාස්තිය අඩකින් අඩු කිරීම සහ 2030 වන විට ධීවර කර්මාන්තය තිරසාර ලෙස කළමනාකරණය කිරීම ඉලක්ක වේ.
ලෝකයේ ආහාර පද්ධති ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සීමා කිරීමේ ප්‍රධාන පියවරක් වනු ඇති බව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය අවධාරණය කර ඇත. එක්සත් ජාතීන් මේ බව අවධාරණය කර ඇත්තේ ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමේ සීමාව වන සෙල්සියස් අංශක 1.5ක් තුළ රැඳී සිටිමින් ආහාර සැපයීම සහ ගොවිතැන් කිරීම සඳහා වන මාර්ග සිතියමේ පළමු කොටසේය.
කෝප් 28 සමුළුවේ අවසන් දිනය වූ අද (10) දින ලෝක ආහාර හා කෘෂිකර්ම සංවිධානය විසින් මෙම වාර්තාව එළිදක්වනු ලැබිණි.
ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සමග ආහාර නිෂ්පාදනය බරපතළ තර්ජනයකට ලක්ව ඇති අතර පර්යේෂණයන් යෝජනා කරන්නේ ගෝලීය ආහාරවලින් තුනෙන් එකක් ගෝලීය උණුසුම ඉහළ යාම හේතුවෙන් අවදානමට ලක්විය හැකි බවයි.
කෘෂිකර්මාන්තය සහ පශු සම්පත් ද හරිතාගාර වායු විමෝචනයේ ප්‍රධාන මූලාශ්‍ර වන අතර, දළ වශයෙන් ගෝලීය කාබන් නිමැවුමෙන් 10%කට සෘජුවම දායක වේ. ස්වභාවික වනාන්තර ඇතුළු පරිසර පද්ධති කෘෂිකර්මාන්තයට පරිවර්තනය කිරීම ද ඉහත ප්‍රතිශතයට ඇතුළත් වන්නේ නම් ඉහත දක්වන ලද 10%ක ප්‍රතිශතය 20% දක්වා ඉහළ යාම සිදුවේ.
කෙසේ වෙතත්, 2050 වන විට බිලියන 10 දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි පුරෝකථනය කර ඇති වර්ධනය වන ජනගහනයක පෝෂණ අවශ්‍යතා ලෝකයට සපුරාලිය හැකි ආකාරය සහ ගෝලීය හරිතාගාර වායු විමෝචනය ශුද්ධ ශුන්‍යයට අඩු කරන්නේ කෙසේද යන්න සවිස්තරාත්මකව ප්‍රකාශ කිරීමට එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය මෙතෙක් පියවර ගෙන නැත. පූර්ව කාර්මික මට්ටමට වඩා ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම 1.5C දක්වා සීමා කිරීමට කෘෂිකර්මාන්තය සහ පශු පාලනය හරහා සිදුවන වන විනාශය අවම කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.ෙ
ආහාර හා කෘෂිකර්ම සංවිධානයේ (FAO) ප්‍රධාන ආර්ථික විද්‍යාඥ Maximo Torero නව මාර්ග සිතියම සම්බන්ධයෙන් මෙසේ පැවසීය: “අපි කුසගින්න අඩු කිරීමට සහ 1.5C තුළ රැඳී සිටීමට ක්‍රියා කළ යුතුයි. මෙය ගෝලීය ආහාර පද්ධති නැවත සමතුලිත කිරීමක්. නිදසුනක් වශයෙන්, ලෝකයේ සමහර ප්‍රදේශවල ප්‍රෝටීන් අධික ලෙස පරිභෝජනය කරන නමුත් වෙනත් කලාපවල මිනිසුන්ට ප්‍රමාණවත් තරම් ප්‍රෝටීන් ලැබෙන්නේ නැහැ. සමහර ප්‍රදේශවලට රසායනික පොහොර අඩුවෙන් භාවිතා කිරීමෙන් ප්‍රතිලාභ ලැබිය හැකි නමුත් අනෙකුත් ප්‍රදේශ වල එවැනි තත්ත්වයක් දකින්නට ලැබෙන්නේ නැහැ. සමහර කලාපවල පශු සම්පත් සංවර්ධනය තීව්‍ර කළ යුතු නමුත් අනෙක් ප්‍රදේශවල විනාශ වූ තණබිම් ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කළ යුතුයි’’
Cop28 හි ප්‍රකාශිත 2025 සහ 2050 අතර ප්‍රධාන ඉලක්ක 20ක් අඩංගු ලේඛනයකින් පටන් ගෙන ඉදිරි වසර දෙක තුන තුළ මාර්ග සිතියම සකස් කෙරෙනු ඇත. නමුත් ඒවා සපුරා ගත හැකි ආකාරය පිළිබඳ විස්තර ඉතා අඩුය. මෙම අභිලාෂයන් සාක්ෂාත් කර ගත හැකි ආකාරය පිළිබඳ වැඩිදුර විස්තර ඉදිරි කෝප් සමුළු දෙකේදී ඉදිරිපත් කරන බව එක්සත් ජාතීන් පවසා ඇත.
කෝප් 28 හි ප්‍රකාශිත ඉලක්කවලට ඇතුළත් වන්නේ,
- 2030 වන විට පශු සම්පත් වලින් මීතේන් විමෝචනය 25%කින් අඩු කිරීම;
- 2030 වන විට ලෝකයේ සියලුම ධීවර කර්මාන්තය තිරසාර ලෙස කළමනාකරණය කිරීම සහතික කිරීම;
- 2030 වන විට සැමට ආරක්ෂිත සහ දැරිය හැකි පානීය ජලය;
- 2030 වන විට ආහාර නාස්තිය අඩකින් අඩු කිරීම;
- 2030 වන විට ආහාර පිසීම සඳහා සාම්ප්‍රදායික ජෛව ස්කන්ධ භාවිතය ඉවත් කිරීම.
FAO ප්‍රධාන ආර්ථික විද්‍යාඥ Maximo Torero පැවසුවේ මෙම සැලැස්මට සමහර ප්‍රවීණයන් යෝජනා කර ඇති මස් බද්දක් සඳහා වන ඉල්ලීම් ඇතුළත් නොවන නමුත් සීනි, ලුණු සහ සුපිරි සැකසූ ආහාර සඳහා බදු පැනවීමේ පියවර සහ වඩා හොඳ ආහාර ලේබල් කිරීම පරීක්ෂා කරන බවයි. කෘෂිකර්මාන්තය සඳහා වැඩි දේශගුණික මූල්‍ය ප්‍රමාණයක් කැප කළ යුතු බවත්, අද එය දේශගුණික මූල්‍යකරණයෙන් 4%ක් පමණ වන බවත් ඔහු පැවසීය. කෘෂිකාර්මික ඉඩම් සහ සම්පත් වඩාත් කාර්යක්ෂමව භාවිතා කරන ලෙස ද ඔහු ඉල්ලා සිටියේය.
IPES-Food (International Panel of Experts on Sustainable Food Systems – තිරසාර ආහාර පද්ධති පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර විශේෂඥ මණ්ඩලය) පිළිබඳ විශේෂඥයෙකු වන එමිල් ෆ්‍රිසන් මෙසේ පැවසීය: “අධික කුසගින්න සහ තුන්වන හරිතාගාර වායූන් තුරන් කිරීම සඳහා සැලැස්මක් සැකසීමේ මෙම පළමු පියවර සඳහා FAO අගය කළ යුතුයි. ඒ ආහාර පද්ධති වලින් සහ විශේෂයෙන් සාධාරණ සංක්‍රාන්තියක් සඳහා එහි අවධාරණය සඳහායි. නමුත් එය පහසු නැහැ. එසේම එම සැලැස්ම ප්‍රමාණවත් තරම් දුරදිග ගියේ නැහැ. මෙම වත්මන් කෙටුම්පත වත්මන් කාර්මික ආහාර පද්ධතියට වර්ධක වෙනස්කම් කෙරෙහි විශාල අවධානයක් යොමු කරනවා. නමුත් මෙය ස්වභාවධර්මය විනාශ කරන, පරිසරය දූෂණය කරන, මිලියන සංඛ්‍යාත ජනතාවක් සාගින්නෙන් පෙළෙන දෝෂ සහිත පද්ධතියක්. මෙම කාර්යක්ෂමතාව (පළමු යෝජනා අප ගමන් කරන අධික දූෂණය) අධි-ෆොසිල-ඉන්ධන, අධික කුසගින්න සහිත මාර්ගයෙන් අපව ඉවත් කිරීමට ප්‍රමාණවත් වන්නේ නැහැ”
ඉදිරි සමුළු වලදී තවත් රැඩිකල් යෝජනා ඉදිරිපත් කරන ලෙස ඔහු ඉල්ලා සිටියේය. “මෙම ක්‍රියාවලියේ මීළඟ වටයන්, විවිධාංගීකරණය, කෙටි සැපයුම් දාම සහ කෘෂි විද්‍යාව කෙරෙහි වැඩි අවධානයක් යොමු කරමින් සහ සමාගම් අතලොස්සක් විසින් පනවා ඇති දැවැන්ත බල අසමානතාවයන්ට මුහුණ දීමෙන්, පවතින තත්ත්වයෙහි සැබෑ පරිවර්තනයක් යෝජනා කිරීමේදී තවත් බොහෝ දුර යා යුතුව තිබෙනවා. එය අප වගා කරන සහ කන දේ නිර්වචනය කරනවා’’
යුරෝපීය දේශගුණික පදනමේ සාමාජිකයෙකු වන රූත් ඩේවිස් මෙසේ පැවසුවාය: “ආහාර පද්ධති සඳහා වඩාත් සාධාරණ, වඩා ඔරොත්තු දෙන සහ තිරසාර අනාගතයක් වෙත අපව යොමු කරන මාර්ග සිතියමක් ලෝකයට දැඩි ලෙස අවශ්‍යයි. FAO ප්‍රයෝජනවත් ආරම්භයක් කර ඇතත් එය අපට අවශ්‍ය ගමනාන්තයට අපව රැගෙන යන්නේ නැහැ‘‘
ස්වභාවධර්මය කෙරෙහි වඩාත් දැඩි අවධානයක් යොමු කරන ලෙස ඇය ඉල්ලා සිටි අතර එය ආහාර සුරක්ෂිතතාව සහතික කිරීම සඳහා තීරණාත්මක වනු ඇතැයි ඇය පැවසුවාය. “2030 වන විට පෘථිවියෙන් 30%ක් ස්වභාවධර්මය වෙනුවෙන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා රජයන් 188ක් විසින් පසුගිය වසරේ එකඟ වූ ස්වභාවධර්මය ආරක්ෂා කිරීම සහ ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීම සඳහා වූ ඉලක්ක සහ FAO මාර්ග සිතියම මීළඟ පුනරාවර්තනයට මඟ පෙන්විය යුතුයි. නැතහොත් අප සියල්ලන්ම අවදානමට ලක්විය යුතුයි”
තිරසාර සංවර්ධනය සඳහා වූ ජාත්‍යන්තර ආයතනයේ ක්ලෙයාර් මැක්කොනෙල් පැවසුවේ FAO ද වඩාත් කැපවිය යුතු බවයි.
“මාර්ග සිතියමේ අනාගත පුනරාවර්තනයන් දෙස බලන විට, FAO පාර්ශ්වකරුවන් සමඟ පුළුල් ලෙස සම්බන්ධ වීම සිදුවිය යුතුයි. විශේෂයෙන් කුඩා ඉඩම් හිමියන්, කාන්තාවන් සහ ආදිවාසී ජනතාව සතුව ඇති මිල කළ නොහැකි දැනුම ග්‍රහණය කර ගැනීම මෙම මාර්ග සිතියම ක්‍රියාත්මක කිරීම සහතික කිරීම සඳහා ප්‍රධාන වශයෙන් දායක වෙනවා” ඇය ප්‍රකාශ කළාය.
