බලශක්ති භාවිතය හේතුවෙන් ගෝලීය කාබන් විමෝචනය උච්චතම අවස්ථාවට පැමිණීම සමඟ දේශගුණික ව්‍යසන මන්දගාමී කිරීමට ගත් ගෝලීය ප්‍රයත්නයන් පසුගිය වසරේ තීරණාත්මක සන්ධිස්ථානයකට පැමිණි බව දේශගුණික විද්‍යාඥයෝ පවසති. ගෝලීය ෆොසිල ඉන්ධන ආර්ථිකයේ පරිහානිය ආරම්භ වීමට පෙර වාර්ෂික විමෝචනය උච්චතම ස්ථානයකට ළඟා වූ වසර ලෙස 2023 වාර්තා විය හැකි බව ද ඔවුහු පෙන්වා දෙති.
කාබන් විමෝචනය ශුද්ධ ශුන්‍යයට ගෙන යාමේ තරඟයේ තීරණාත්මක සන්ධිස්ථානයක් ලෙස මෙම සන්ධිස්ථානය සැලකේ. නමුත් බොහෝ දේශගුණ විශේෂඥයින්ට අනුව එය වසර ගණනාවකට පෙර සිදු වූ ආක්‍රමණ ලක්ෂ්‍යයක් වන අතර එය දිරිගන්වන සුළු වුවද, ලෝකයට අවශ්‍ය වේගවත් අඩුකිරීම් වලට වඩා බෙහෙවින් අඩුය.
2030 ට පෙර කාර්මිකකරණයට පෙර පැවති මට්ටමට වඩා ගෝලීය උණුසුම උපරිම 1.5C දක්වා පවත්වා ගැනීමට බලාපොරොත්තු වන්නේ නම් කාබක් විමෝචනය අඩු කිරීම ඉතා වැදගත් බව දේශගුණ විද්‍යාඥයින් විසින් බොහෝ කලක සිට පෙන්වා දී ඇත. කාබන් විමෝචනය අඩු කිරීම අවශ්‍ය අනුපාතයට සිදුවිය යුතු බවට බොහෝ ප්‍රවීණයන් එකඟ වේ. එසේම තවමත් ක්‍රියාත්මක තත්ත්වයේ නොමැති පරිමාණයෙන් ගෝලීය පරිවර්තනයක් ද මේ වෙනුවෙන් අවශ්‍ය වේ.
දේශගුණික චින්තන කණ්ඩායමක් වන Ember හි අධ්‍යක්ෂ ඩේව් ජෝන්ස් මෙසේ පැවසුවේය, “මෙම ඉඟි ලක්ෂ්‍යය සැමරීමට අපට කුඩා විරාමයක් ගත හැකියි. නමුත් කාබන් විමෝචනයේ උච්චතම අවස්ථාව ගැන කතා කිරීම එක්තරා ආකාරයකට කනස්සල්ලට කරුණක්. තත්වයේ යථාර්ථය නම්, ඉතිරිව ඇති කාබන් සඳහා අතුරුදහන් වන කුඩා අයවැය තුළ රැඳී සිටීමට අප බලාපොරොත්තු වන්නේ නම්, අපට විමෝචනය ගැඹුරු හා වේගවත් අඩු කිරීමක් අවශ්‍යයි“
2030 ට පෙර තෙල්, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු පරිභෝජනය උපරිම වන බවත් දේශගුණික ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක වීමත් සමඟ එය පහත වැටීමට පටන් ගන්නා බවත් ප්‍රථම වතාවට පුරෝකථනය කළ ජාත්‍යන්තර බලශක්ති ඒජන්සිය (International Energy Agency – IEA) පොසිල ඉන්ධන යුගය අවසන් කිරීමේ බලාපොරොත්තු මේ වසර මුලදී හෙළි කළේය.
IEA හි ප්‍රධානී Fatih Birol පැවසුවේ “එය ‘නම්’ පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක් නොව එය ‘කොපමණ ඉක්මනින්’ යන්න පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක් පමණක් බවයි.
දේශගුණ විද්‍යාඥයින් 2023 ෆොසිල ඉන්ධන යුගයේ ‘අවසානයේ ආරම්භය’ ලෙස හුවා දක්වයි.
ප්‍රස්ථාරය 01- උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 1.5 ට වඩා අඩුවෙන් තබා ගැනීම සඳහා 2040ට පෙර ශුද්ධ ශුන්‍ය CO2 විමෝචනය කරා ළඟා වීමට අවශ්‍ය වේ. විවිධ මට්ටම්වල උණුසුම් වීම තුළ රැඳී සිටීමට ගෝලීය CO2 මාර්ග. ඉතිරි කාබන් අයවැය මත පදනම්ව
මූලාශ්‍රය: ගෝලීය කාබන් ව්‍යාපෘතිය. සටහන: දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය මණ්ඩලයේ හයවන තක්සේරු වාර්තාවේ අර්ථ දක්වා ඇති ඉතිරි කාබන් අයවැය පිළිබඳ ගෝලීය කාබන් ව්‍යාපෘති විශ්ලේෂණය.
ඉතිහාසයේ දරුණුතම විමෝචන ඉහළ යාමෙන් වසර දෙකකට පසුව, ගෝලීය විමෝචනය ඉහළ යාමේ අවසානයට ලෝකය දැනටමත් ළඟා වී ඇති ආකාරය තේරුම් ගැනීමට, එය ගෝලීය විදුලිබල අංශය දෙස බැලීමට උපකාරී වේ.
“ලෝකය විදුලිබල අංශයේ විමෝචනයේ උච්චතම අවස්ථාවට පැමිණෙමින් තිබේ” යනුවෙන් Ember හි වාර්තාවක ප්‍රධාන කතුවරයා වන Malgorzata Wiatros-Motyka පැවසීය. 2023 මුල් භාගයේදී විදුලිය ජනනය කිරීමෙන් කාබන් විමෝචනය වර්ධනය වී ඇති බවත් එය ලබන වසරේ සිට පහත වැටෙනු ඇති බවත් මෙම වසර මුලදී වාර්තාව සොයා ගත්තේය.
වාර්තාව ගෝලීය විදුලි ඉල්ලුමෙන් 92%ක් නියෝජනය කරන රටවල් 78ක බලශක්ති උත්පාදනය අධ්‍යයනය කළේය. ජනනය කරන ලද සූර්ය බලශක්ති ප්‍රමාණයේ 16%ක වැඩිවීමක් සහ ගෝලීය සුළං බල නිෂ්පාදනයේ 10% ක වැඩිවීමක් එය සොයා ගන්නා ලදී.
IEA හි ප්‍රමුඛ වාර්තාවේ, දේශගුණය සහ බලශක්ති විවාදයේ වඩාත්ම බලගතු එකක් ලෙස පුළුල් ලෙස සැලකෙන අතර, සුළං සහ සූර්ය බලයේ ස්ථාවර නැගීම ලෝකයේ බලශක්ති සඳහා වැඩිවන ඉල්ලුම අභිබවා යන මාර්ගයක පවතින බව සොයා ගන්නා ලදී. එනම් ගෝලීය පරිමාණයෙන් පොසිල ඉන්ධන විස්ථාපනය කරන පුනර්ජනනීය බලශක්ති භාවිතය ආරම්භ වනු ඇත. ඒ අතරම ගෝලීය වශයෙන් විද්‍යුත් වාහන භාවිතය පුළුල් වීමත් සමග සංවර්ධිත රටවල තෙල් ඉල්ලුමෙන් 50%ක් පමණ වන මාර්ග ඉන්ධන සඳහා ඇති ඉල්ලුම අඩු වීමට පටන් ගනී යැයි අපේක්ෂා කෙරේ.
රුසියාව යුක්රේනය ආක්‍රමණය කිරීමෙන් පසු මෙම ප්‍රවණතා වේගවත් වී ඇති අතර එය 2022 දී ගෑස් සහ තෙල් සඳහා භාණ්ඩ මිල ඉහළ යාමට හේතු වූ අතර ඒ වෙනුවට ගෘහස්ථ පිරිසිදු බලශක්ති ප්‍රභවයන් සුරක්ෂිත කිරීම කෙරෙහි නව අවධානයක් යොමු කළේය.
ගෝලීය ආණ්ඩුවල ප්‍රකාශිත ප්‍රතිපත්ති මත පදනම්ව IEA විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද එක් දර්ශනයක, මන්දගාමී පහත වැටීමක් ආරම්භ කිරීමට පෙර මෙම වසරේ ඉක්මනින්ම විමෝචනය ඉහළ යා හැකි බව සොයා ගන්නා ලදී. IEA එහි කිසිදු අවස්ථාවක් පුරෝකථනයක් ලෙස නොසැලකිය යුතු බව පැවසීමට ප්‍රවේශම් වේ. “ප්‍රකාශිත ප්‍රතිපත්ති” දර්ශනය අනාගතයේ පැවතිය හැකි දේ පිළිබඳ වඩාත් විශ්වාසදායක බැරෝමීටර වලින් එකකි. මන්ද එය “වර්තමාන ප්‍රතිපත්ති භූ දර්ශනයේ සවිස්තරාත්මක සමාලෝචනයක්” මත පදනම් වී ඇත. වෙනත් වචන වලින් කිවහොත් වැදගත් වන්නේ ඔවුන් පවසන දෙයට වඩා රජයන් කරන්නේ කුමක්ද යන්නයි.
මෙම සොයාගැනීම්වලට ෆොසිල ඉන්ධන යුගයේ අවසානයේ ආරම්භයේ ලෝකයක් පිළිබඳ චිත්‍රයක් පින්තාරු කරන හොඳින් පිළිගත් බලශක්ති බලධාරීන්ගේ වෙනම අධ්‍යයනයන් ගණනාවකින් පිටුබලය ලබා ඇත.
ප්‍රස්ථාරය 02- පිරිසිදු බලශක්ති ප්‍රසාරණය CO2 විමෝචනය සඳහා ඉදිරි දැක්ම වැඩි දියුණු කරයි. ප්‍රක්ෂේපිත ගෝලීය බලශක්ති අංශයේ විමෝචනය පූර්ව-පැරිස් මූලික අවස්ථාවට සාපේක්ෂව CO2 ගිගාටොන්
මූලාශ්‍රය: IEA. ලෝක බලශක්ති ඉදිරි දැක්ම. සටහන: ‘වෙනත්’ යන්නට පෙර පැරිස් මූලික දර්ශනය සහ 2023 ප්‍රකාශිත බලශක්ති ප්‍රතිපත්ති අවස්ථා ප්‍රක්ෂේපණ අතර විමෝචන වෙනස මත පහළට හෝ ඉහළට බලපෑම් ඇති අනෙකුත් සියලුම ලීවර ඇතුළත් වේ. 1Gt = ටොන් බිලියන 1
චීනයේ කාබන් විමෝචනය (ලෝකයේ ඉහළම හා එක්සත් ජනපදය, ඉන්දියාව සහ රුසියාව යන රටවල විමෝචනයට වඩා වැඩි) 2024 වන විට ව්‍යුහාත්මක පහළ යාමකට වැටීමට පෙර මෙම වසරේ උච්චතම ස්ථානයට පැමිණිය හැකි බව සොයා ගන්නා ලදී. චීනයේ සුළං සහ සූර්ය බලශක්තිය මේ වසරේ බලාපොරොත්තු වූවාට වඩා වේගවත් වී ඇති අතර එය රටේ වර්ධනය වන බලශක්ති රුචිය යටපත් කළ හැකි බව සොයා ගන්නා ලදී.
මෙම වසරේ චීනයේ විමෝචනයේ උච්චතම අවස්ථාවක් දේශගුණ ප්‍රතිපත්ති ආයතනයක් වන Climate Analytics විසින් ද සොයා ගන්නා ලද අතර, එය ලෝකයේ වඩාත්ම බලශක්තියට පිපාසය ඇති ජාතිය සඳහා විමෝචන උච්චතම අවස්ථාව 2023 දී ලෝකය විමෝචන “ඉදිරි ලක්ෂ්‍යයක්” කරා ගෙන යා හැකි බවට අනාවැකි පළ කළේය.
වාර්තාවේ කතුවරයකු වන ආචාර්ය නීල් ග්‍රාන්ට් මෙසේ පැවසීය: “වසර ගණනාවක් තිස්සේ බලශක්ති ඉල්ලුම වර්ධනය සුළං සහ සූර්ය බලශක්තිය වාර්තාගත එකතු කිරීම් තිබියදීත්, පුනර්ජනනීය යෙදවීම අභිබවා ගොස් තිබෙනවා. පුනර්ජනනීය ද්‍රව්‍ය ඉල්ලුමේ වර්ධනය අභිබවා ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් ඉවත් කිරීම ආරම්භ කරන ප්‍රධාන ලක්ෂ්‍යයට අපි දැන් ළඟා වෙමින් සිටිනවා. මෙය පොසිල ආර්ථිකයේ අවසානයෙහි ආරම්භය සනිටුහන් කරනු ඇතැයි විශ්වස කළ හැකිය“
අනාවැකියේ ප්‍රවේශම් සටහනක් ඇතත්. Climate Analytics වාර්තාවේ තවත් කතුවරියක් වන Claire Fyson අනතුරු ඇඟවූයේ, ඉහළ යන පුනර්ජනනීය බලශක්තිය සහ විදුලි මෝටර්රථ විමෝචනය පහත වැටීමට ඉඩ දීම සඳහා පවතින ප්‍රවණතා දිගටම පවතිනු ඇති බවයි.
“මෙය තනිවම සිදු නොවනු ඇත. තාක්‍ෂණයන් බොහෝ විට ‘S’ වක්‍රයක් අනුගමනය කරන අතර එහිදී ඒවා සැබවින්ම ක්‍රියාත්මක වන නමුත් කාලයත් සමඟ ඒවායේ ප්‍රගතිය මන්දගාමී විය හැකියි. පුනර්ජනනීය ද්‍රව්‍ය දිරිගැන්වීම සහ පොසිල ඉන්ධන ඉවත් කිරීම දිගටම කරගෙන යාමට ඔබට රජයේ ප්‍රතිපත්තිය අවශ්‍යයි”
ෆොසිල ඉන්ධන භාවිතය අවසන් වන යුගයක ආරම්භයට පැමිණ ඇති බවට වන කතාවට සියලු දෙනා එකඟ නොවේ. ලෝකයේ විශාලතම තෙල් නිෂ්පාදකයින් කිහිප දෙනෙක් ඛණිජ තෙල් ඉල්ලුම සහ විමෝචනය පහත වැටීමේ සලකුණක් නොපෙන්වන බව ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රකාශ කර ඇත.
එක්සත් ජනපද බලශක්ති තොරතුරු පරිපාලනය (EIA) මෙම වසර මුලදී කියා සිටියේ 2050 දක්වා ඛනිජ තෙල් සඳහා ගෝලීය ඉල්ලුමට අනුකූලව බලශක්ති ආශ්‍රිත කාබන් විමෝචනය අඛණ්ඩව ඉහළ යනු ඇති බවයි. ඛනිජ තෙල් අපනයනය කරන රටවල සංවිධානය (ඔපෙක්) ද ගෝලීය වශයෙන් අනාවැකි පළ කර ඇත. මෑත වසරවලට වඩා අඩු වේගයකින් වුවද තෙල් ඉල්ලුම 2045 දක්වා වර්ධනය වනු ඇති බව ඔපෙක් අනැවැකි වල දැක්වේ.ෙ
“මෙම ව්‍යාපෘති පිටුපස ඇති චේතනාවන් ගැන ඔබ සිතා බැලිය යුතු යැයි මම සිතනවා. ඛනිජ තෙල් ඉල්ලුම ඉහළ යාමක් පුරෝකථනය කිරීම ඔපෙක්හි යහපතට හේතු වෙනවා” ෆයිසන් පැවසීය.
ප්‍රබල තෙල් ඉල්ලුම පුරෝකථනයන් ස්වයං-සම්පූර්ණ අනාවැකියක් නිර්මාණය කළ හැකිය. හිඟයක් වළක්වා ගැනීම සඳහා තවදුරටත් තෙල් හා ගෑස් ගවේෂණයට සහාය වීමට ඔවුන් රජයන් දිරිමත් කළ හැකි අතර, අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට වඩා තෙල් හා ගෑස් තිබේ නම් තෙල් භාණ්ඩ මිල අඩු වීමට හේතු විය හැකිය. ගෑස් හෝ තෙල් භාවිතා කිරීම ලාභදායී නම්, ෆොසිල ඉන්ධන වාහනයකින් හෝ තාපන පද්ධතියකින් විදුලි විකල්පයක් වෙත මාරු වීමට මෙය අධෛර්යමත් කරයි.
ප්‍රවීණයන් පවසන පරිදි, රජයන් විසින් තම ප්‍රතිපත්ති දැනුම් දීම සඳහා භාවිත කරන විද්‍යුත් වාහන එහි නිල පුරෝකථනයන් තුළ ඔපෙක් නිරන්තරයෙන් අවතක්සේරු කර ඇත. Zero Carbon Analytics හි මෑත වාර්තාවකට අනුව, 2022 වන විට මාර්ගවල ඇති විද්‍යුත් වාහන සංඛ්‍යාව පිළිබඳ එහි අනාවැකි 2015-2021 කාලය තුළ සාමාන්‍යයෙන් 60% කින් පමණ අඩු විය. 2021 දී, වසරක් ඉදිරියෙන් ඇති ගෝලීය විද්‍යුත් වාහන සමූහය සඳහා කාටෙල් අනාවැකි 49%කින් වැරදි බව වාර්තාව සොයා ගත්තේය.
වාර්තාවේ කතුවරයා වන Amy Kong පැවසුවේ, “ෆොසිල ඉන්ධන සඳහා අනාගතයක් ඇති බව ආයෝජකයින්ට සහ ආණ්ඩු වලට ඒත්තු ගැන්වීම තෙල් නිෂ්පාදකයින් විසින් කරන ලද කපටි උත්සාහයක් ලෙස සැලකිය හැකියි. ඛනිජ තෙල් වලට ඇති ඉල්ලුම අඛණ්ඩව ඉහළ යන බව පෙන්වීම වැරදි අනාවැකි පැවසීමක්“
ෆොසිල ඉන්ධන සහ කාබන් විමෝචනය අඩුවෙමින් පවතින ලෝකයක පවා පූර්ව කාර්මික මට්ටමට වඩා සෙල්සියස් අංශක 1.5කින් ගෝලීය උණුසුම ඉහළ යාම වැළැක්වීම සඳහා නියමිත වේලාවට කාබන් විමෝචනය අඩු කිරීමට තරම් වේගයෙන් ගමන් කිරීමට අසමත් වීමේ පැහැදිලි අවදානමක් ඇත.
එක්සත් ජාතීන්ගේ පරිසර වැඩසටහන ඇස්තමේන්තු කරන්නේ පැරිස් ගිවිසුමේ දක්වා ඇති 1.5C ඉලක්කයට වඩා අඩුවෙන් ගෝලීය උණුසුම පවත්වා ගැනීම සඳහා ලෝකය සෑම වසරකම 9%කින් පමණ කාබන් විමෝචනය අඩු කළ යුතු බවයි. ලෝකයේ වාර්තාගත ඉහළ කාබන් විමෝචනයට ආමන්ත්‍රණය කිරීමේදී විශාල ප්‍රගතියක් අවශ්‍ය වනු ඇති නමුත් ලබන වසරේ සිට අවම වශයෙන් ඒවා නිවැරදි දිශාවට ගමන් කිරීමට ප්‍රබල අවස්ථාවක් තිබේ.
