Cop28 සමුළුව අවසන් වී ගතවී ඇත්තේ සති කිහිපයකි. මේ අතර වාර්තාගත තාපය, වාර්තාගත කාබන් විමෝචනය, වාර්තාගත පොසිල ඉන්ධන පරිභෝජනය සමගින් ලෝකය එහි සාමූහික දේශගුණික ඉලක්ක කරා ළඟා වීමේ මාවතෙන් තව දුරටත් ඈත් වෙමින් සිටී. මෙම සියලු ගැටලුවලට මුල වන්නේ “මානව චර්යා අර්බුදය / human behavioural crisis” බව මෑත කාලීන අධ්‍යයයන් මගින් හෙළිකර ගෙන ඇත.
“අපි ලෝකය භූ ඉංජිනේරුකරණය කළ ආකාරයට අපි අපවම සමාජගත කර ඇත” දේශගුණික බිඳවැටීම පාරිසරික අධිප්‍රමාණයේ / ecological overshoot රෝග ලක්‍ෂණයක් බව යෝජනා කරන නව පර්යේෂණ පත්‍රිකාවක ප්‍රධාන කතුවරයා වන ජෝසෆ් මර්ස් / Joseph Merz පවසන්නේ එය මිනිස් හැසිරීම් හිතාමතාම සූරාකෑම නිසා ඇති වන බවයි.
දේශගුණික අර්බුදයේ පද්ධතිමය හේතූන් සහ ඒවා සමඟ කටයුතු කරන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳව පර්යේෂණ කරන සංවිධානයක් වන Merz Institute හි සම-නිර්මාතෘ වන මර්ස් පවසන්නේ “අපි පරිසරය හසුරුවන ආකාරය පිළිබඳව අප සැලකිලිමත් විය යුතු බවයි.
Merz සහ සගයන් විශ්වාස කරන්නේ මෙතෙක් යෝජනා කර ඇති බොහෝ දේශගුණික “විසඳුම්” අර්බුදයේ මූල හේතුවට වඩා රෝග ලක්ෂණ පමණක් විසඳන බවයි. ඔවුන් පවසන පරිදි, පරිභෝජනය, නාස්තිය සහ ජනගහනය යන “ලීවර්” තුනේ මට්ටම් වැඩි කිරීමට ඒවා හේතු වේ.
ඔවුන් කියා සිටින්නේ සම්පත් සඳහා ඇති ඉල්ලුම අඩු නොවන්නේ නම්, තවත් බොහෝ නවෝත්පාදනයන් ‘ප්ලාස්ටර්’ විසඳුම් පමණක් වනු ඇති බවයි. “අපට දේශගුණික විපර්යාස සමඟ කටයුතු කළ හැකි අතර එය අධික ලෙස නරක අතට හැරිය හැකියි. පුනර්ජනනීය බලශක්තියේ ද්‍රව්‍යමය පියසටහන අනතුරුදායක ලෙස අවතක්සේරු කර තිබෙනවා. මෙම බලශක්ති ගොවිපළවල් දශක කිහිපයකට වරක් නැවත ගොඩනැගිය යුතුයි. අපි ඉල්ලුම සමඟ කටයුතු නොකළහොත් ඒවා විශාල ගැටලුව විසඳන්නේ නැහැ” Merz පවසයි.
“පමණ ඉක්මවා යාම / Overshoot” යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ මිනිස් සමාජය තමන්ව පවත්වා ගැනීමට හෝ වර්ධනය වීමට කොපමණ පෘථිවි ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරන්නේද යන්නයි. ලෝකයේ ජෛව ධාරිතාව ප්‍රතිනිර්මාණය කළ හැකි මට්ටමක සම්පත් පරිභෝජනය පවත්වා ගැනීමට නම් මානව වර්ගයාට දැනට පෘථිවිය මෙන් 1.7ක් අවශ්‍ය වේ.
දේශගුණය පිළිබඳ සාකච්ඡාව බොහෝ විට කාබන් විමෝචනය මත කේන්ද්‍රගත වන විට, අධික ලෙස ඉවත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම (පෘථිවි ජෛවගෝලයට බලපාන ද්‍රව්‍ය භාවිතය) අපද්‍රව්‍ය ප්‍රතිදානය සහ මානව සමාජයේ වර්ධනය ඉස්මතු කරයි.
“අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම, අධික ලෙස සම්පත් භාවිතය මිනිස් හැසිරීම් වල අර්බුදයක්. දශක ගණනාවක් තිස්සේ අපි මිනිසුන්ට කියනවා ඔවුන්ගේ හැසිරීම වෙනස් කර ගන්න කියලා. ‘ඔබේ හැසිරීම වෙනස් කරන්න’ කියා අපි කියන්නේ නැහැ. අපි ‘වැඩියෙන් හරිතකරණය වන්න’ හෝ ‘අඩු පියාසර කරන්න’ යැයි කියනවා. නමුත් මේ අතර හැසිරීම් වලට තුඩු දෙන සියලු දේ අනෙක් පැත්තට තල්ලු කර දමනවා. මෙම සියුම් ඉඟි සහ එතරම් සියුම් ඉඟි වචනාර්ථයෙන් ප්‍රතිවිරුද්ධ දිශාවට තල්ලු කර තිබෙන අතර කිසිවක් වෙනස් නොවන්නේ මන්දැයි අපි කල්පනා කරමින් සිටිනවා” Merz පවසයි.
භාණ්ඩ පරිභෝජනයේ සිට විශාල පවුල් ඇති කිරීම දක්වා ආර්ථිකය වර්ධනය කරන මානව හැසිරීම් මෙහෙයවීම සඳහා ස්නායු මනෝවිද්‍යාව, සමාජ සංඥා සහ සම්මතයන් උපයෝගී කර ගෙන ඇති ආකාරය මෙම පත්‍රිකාව ගවේෂණය කරයි. කතුවරුන් යෝජනා කරන්නේ ගෝත්‍රයකට අයත් වීමට හෝ කෙනෙකුගේ තත්ත්වය සංඥා කිරීමට හෝ සහකරු හෝ සහකාරිය ආකර්ෂණය කර ගැනීමට ඇති පැරණි ධාවකයන් තිරසාර ලෝකයකට නොගැලපෙන හැසිරීම් නිර්මාණය කිරීම සඳහා අලෙවිකරණ උපාය මාර්ග මගින් සහයෝගයෙන් තෝරාගෙන ඇති බවයි.
“ජනතාව තමයි වින්දිතයන්… අපි අර්බුදයක සිටින තරමට අපි සූරාකෑමට ලක්වෙනවා. මෙම මෙවලම් අප වඳ වී යාම සඳහා භාවිතා කරනවා. සැබෑ තිරසාර ලෝකයක් ගොඩනැගීමට ඒවා භාවිතා නොකරන්නේ මන්ද?” පරිණාමීය චර්යාත්මක පරිසර විද්‍යාඥ සහ අධ්‍යයන සම කර්තෘ Phoebe Barnard පවසයි.
ගෝලීය කාබන් විමෝචනයෙන් හතරෙන් තුනකට ආසන්න ප්‍රමාණයකට වගකිව යුත්තේ ලෝක ජනගහනයෙන් හතරෙන් එකක් පමණි. අපගේ ද්‍රව්‍යමය තීව්‍ර සමාජීය වශයෙන් පිළිගත් සම්මතයන් යළි නිර්වචනය කිරීමේ ව්‍යාපාරයක දී අලෙවිකරණ, මාධ්‍ය සහ විනෝදාස්වාද කර්මාන්තවල මෙවලම් භාවිතා කිරීම අධිප්‍රතිරෝධයට එරෙහි හොඳම උපාය මාර්ගය වනු ඇතැයි කතුවරුන් යෝජනා කරති.
“අපි කතා කරන්නේ මිනිසුන් සංඥා කිරීමට උත්සාහ කරන දේ, ඔවුන් තමන් ගැන කියන්නට උත්සාහ කරන දේ ආදේශ කිරීම ගැන යි. මේ වන විට, අපගේ සංඥාවලට සැබවින්ම ඉහළ ද්‍රව්‍යමය පියසටහනක් තිබෙනවා. අපගේ ඇඳුම් තත්ත්වය සහ ධනය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇති අතර ඒවායේ ඉතා දිගු කාබන් පියසටහන් තිබෙනවා. නමුත් වඩා හොඳ පාරිසරික වශයෙන් ධනාත්මක දේවල් සමඟ ඒවා ප්‍රතිස්ථාපනය කළ හැකියි” පරිණාමීය චර්යාත්මක පරිසර විද්‍යාඥ සහ අධ්‍යයන සම කර්තෘ Phoebe Barnard පවසයි.
Merz ආයතනය overshoot හැසිරීම් විද්‍යාගාරයක් පවත්වාගෙන යයි. මෙයින් එකක් තිර රචකයින්, වෙබ් සංවර්ධකයින් සහ කෘතිම බුද්ධි ඉංජිනේරුවන් වැනි “චර්යාත්මක බලපෑම් කරන්නන්” හඳුනා ගනී. ඔවුන් සියල්ලෝම ඇතැම් සමාජ සම්මතයන් ප්‍රවර්ධනය කරන අතර නව හැසිරීම් මාලාවක් ප්‍රවර්ධනය කිරීමෙන් සමාජය සාපේක්ෂව ඉක්මනින් හා හානිකර ලෙස ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීමට ක්‍රියා කළ හැකිය.
ජනගහන වර්ධනය සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවයේ ප්‍රචණ්ඩත්වය මත හැසිරීම් වෙනස් කිරීම සඳහා ප්‍රධාන ධාරාවේ විනෝදාස්වාදය නිර්මාණය කරන මුලපිරීමක් වන Population Media Center,කාර්යයේ දැවැන්ත සාර්ථකත්වය මෙම පත්‍රිකාව සාකච්ඡා කරයි. මධ්‍යස්ථානයේ ටෙලිනාට්‍ය සහ රේඩියෝ නෝවෙලා විකාශනය වූ රටවල සාරවත් බව අඩු වී ඇත.
ජනගහන වර්ධනය ලොව පුරා බොහෝ ජාතීන් තුළ ක්‍රියාත්මක වන eugenics සහ වාර්ගික පවිත්‍රකරණයේ ඉතා ඈත නොවන ඉතිහාසය සැලකිල්ලට ගෙන විග්‍රහ කිරීමට අපහසු මාතෘකාවකි. කෙසේ වෙතත්, Merz සහ සගයන් අවධාරණය කරන්නේ ජනගහන වර්ධනය පසුගිය දශක තුන තුළ පුනර්ජනනීය හා කාර්යක්ෂමතාවයෙන් බොහෝ දේශගුණික වාසි අවලංගු කර ඇති බැවින් ගැටලුවට මුහුණ දීම වැදගත් බවයි.
“එය කාන්තා විමුක්තිය පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක්, අවංකවම. ඉහළ මට්ටමේ අධ්‍යාපනය නිසා සරු භාවය අඩු වෙනවා. ගැහැනු ළමයින්ට අධ්‍යාපනය ලබාදීමට විරුද්ධ යැයි කිව හැක්කේ කාටද – ඔවුන් එසේ නම්, ඇයි?” බර්නාඩ් ප්‍රශ්න කරයි.
කණ්ඩායම “මානව චර්යා අර්බුදය” ලෙස නම් කර ඇති දේ පිළිබඳව වඩාත් අන්තර් විනය පර්යේෂණ සඳහා ඉල්ලා සිටින අතර අධික පරිභෝජනයට තුඩු දෙන අපගේ සමාජ සම්මතයන් සහ ආශාවන් නැවත අර්ථ දැක්වීමට සාමූහික උත්සාහයන් ඉල්ලා සිටී. එවැනි ව්‍යාපාරයක ආචාර ධර්ම ගැන විමසූ විට, මර්ස් සහ බර්නාඩ් පෙන්වා දෙන්නේ සංගත සෑම දිනකම සෑම තත්පරයකම පාරිභෝගිකයින්ගේ අවධානය සඳහා සටන් කරන බවයි.
“පෘථිවිය විනාශ කරන ආර්ථික පද්ධතියකට ප්‍රතිලාභ ලබා දීම සඳහා අපගේ මනෝවිද්‍යාව ගසාකෑම සදාචාරාත්මකද?” බර්නාඩ් අසයි. “නිර්මාණශීලීත්වය සහ නවෝත්පාදනය අධි පරිභෝජනයට හේතු වෙනවා. ක්‍රමය අපව සියදිවි නසා ගැනීමට පොලඹවනවා. එය ජයග්‍රහණය, හිමිකම, ස්ත්‍රී ද්‍රෝහීකම, උඩඟුකම සහ එය අපව අගාධයට ගෙන යන නීරස පැකේජයක් තුළයි පැමිණෙන්නේ ”
අපගේ වර්ධනය මත පදනම් වූ ආර්ථිකයන්හි යටින් පවතින ධාවකයින් සමඟ කටයුතු නොකරන විසඳුම් ඉක්මවා යාමේ අර්බුදය තවත් උග්‍ර කරනු ඇති බව කණ්ඩායම දැඩි ලෙස ප්‍රකාශ කරයි.
“අපි දන්නා සහ ආදරය කරන සෑම දෙයක්ම අවදානමට ලක්ව තිබෙනවා. වාසයට සුදුසු ලෝකයක් සහ සාමකාමී ශිෂ්ටාචාරයක් යන දෙකටම වටිනාකමක් ඇති අතර සදාචාරාත්මක සහ යුක්තිය පදනම් කරගත් මෙවලම් භාවිතා කිරීම පිළිබඳව අප දැනුවත් විය යුතුයි. මෙය මනුෂ්‍යත්වය පමණක් නොවේ. මෙය මෙම ලෝකයේ අනෙකුත් සෑම විශේෂයක් ගැනමයි. මෙය අනාගත පරම්පරාව ගැන යි” බර්නාඩ් පවසයි.
“මිනිසුන් අංශභාග රෝගයෙන් පෙළෙන බව සිතීම ගැන මම කලකිරීමට පත් වෙනවා. මම කුමක් කළ යුතුද? නැතහොත් අප කුමක් කළ යුතුද? සෑම තැනකම සදාචාරාත්මක අන්තරායන් තිබෙනවා. මනුෂ්‍යත්වය ලෙස ඉදිරියට යන මාවතක අපව තබා ගැනීමට මැදිහත් විය යුතු ආකාරය අපට තෝරා ගත යුතුයි. මන්ද දැන් සියල්ල සකසා ඇත්තේ අපගේ මනුෂ්‍යත්වය අපෙන් ඉවත් කිරීමට යි” බර්නාඩ් වැඩි දුරටත් පෙන්වා දෙයි.
