පිරිසිදු ආහාර පිසීම සඳහා ප්රවේශය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා 2024 ” ප්‍රධාන වසර / pivotal year ” බවට පත් කිරීමට ප්‍රතිඥා දීමට ලෝක නායකයින් මේ සතියේ පැරීසියට රැස් වූහ. පැරිසියේ එක්සත් ජාතීන්ගේ අධ්‍යාපනික, විද්‍යාත්මක සහ සංස්කෘතික සංවිධානයේ (යුනෙස්කෝ) මූලස්ථානයේ දී මෙම සමුළුව පැවැත් වුණේය.
රටවල් 27ක රාජ්‍ය නායකයින් සහ අමාත්‍යවරුන් විසින් පසුගිය මැයි 15 වැනි අඟහරුවාදා සහභාගී වූ ජාත්‍යන්තර බලශක්ති නියෝජිතායතන (International Energy Agency – IEA) සමුළුවේදී ‘පිරිසිදු පිසීමේ තාක්ෂණය / clean cooking technologies. ‘ ඉහළ නැංවීම සඳහා ඩොලර් බිලියන 2.2ක අරමුදලක් පොරොන්දු විය.
උප සහරා අප්‍රිකාවේ පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් සඳහා ප්රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම කෙරෙහි සමුළුව අවධානය යොමු කර ඇති අතර, එම කලාපයේ පස් දෙනෙකුගෙන් හතර දෙනෙකුට ආසන්න පිරිසක් තවමත් ආහාර පිළියෙළ කිරීම සඳහා විවෘත ගින්දර මත රඳා සිටිති.
2030 වන විට පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් සඳහා ගෝලීය ප්රවේශය සහතික කිරීමෙන් මිලියන 2.5ක ජනතාවක් (වැඩි වශයෙන් කාන්තාවන් සහ ළමයින්) ආහාර පිසීමට භාවිතා කරන දැව හෝ ගොම රොටි ඇතුළු දුම් ආශ්වාස කිරීම හා සම්බන්ධ අකල් මරණ වලින් බේරා ගත හැකි බව IEA පවසයි. මෙම පියවර මගින් ගෝලීය නැව්ගත කිරීම් සහ ගුවන් ගමන් මගින් වසරකට විමෝචනය වන CO2 ටොන් බිලියන 1.5කට ආසන්න කාබන් විමෝචනයක් වළක්වා ගත හැකිය.
විශ්වීය පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් තාක්ෂණය සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා වූ අරමුණු පැහැදිලි නමුත් මූල්‍ය ප්‍රතිපාදන ප්‍රයෝජනයට ගත යුත්තේ කෙසේද යන්න සහ කුමන ආකාරයේ විසඳුම් අනුගමනය කළ යුතුද යන්න පිළිබඳව ප්‍රශ්න පවතී.
ද්‍රව පෙට්‍රෝලියම් වායුව (Liquified Petroleum Gas – LPG) භාවිතා කරන පිසින උදුන් මගින් ආහාර පිසීමේ ප්රවේශය ඉහළ නැංවීම සඳහා ‘වේගවත්ම සහ පිරිසිදුම / quickest and cleanest” විසඳුම ලබා දෙන බවට තර්ක කළ ෆොසිල ඉන්ධන විධායකයින් ගණනාවකගේ දේශන මෙම සම්මන්ත්‍රණයේ අන්තර්ගත විය.
මෙම දේශන අප්‍රිකානු විචාරකයින්ගේ විවේචනයට ලක් වූ අතර, ෆොසිල ඉන්ධන නියෝජිතයින් ඇත්ත වශයෙන්ම අප්‍රිකානු කාන්තාවන්ට වඩා වැඩි බව ඔවුන් සඳහන් කළ අතර, ඔවුහූ සමුළුවේ සිටි සමස්ත නියෝජිත පිරිසෙන් 17%ක් නියෝජනය කළහ.
අප්‍රිකාවේ පිරිසිදු පිසින උඳුන් බෙදා හැරීමට උදව් කිරීමේදී කාබන් අඩුකිරීම් ඉටු කළ යුතු කාර්යභාරය සම්බන්ධයෙන් රාජ්‍ය නායකයින් සහ කර්මාන්ත නියෝජිතයින් විසින් බොහෝ සෙයින් අදහස් ප්‍රකාශ කළහ.
අධ්‍යයන මගින් සොයා ගෙන ඇත්තේ අතීතයේ පිසින උඳුන් ව්‍යාපෘති මගින් නිකුත් කරන ලද “කාබන් ණය බොහෝ දුරට නොවටිනා” ඒවා බවයි. එහෙත් උපදේශකයින් සම්මේලනයට පැවසුවේ ‘නව මාර්ගෝපදේශ මගින් අප්‍රිකාවේ ව්‍යාපෘති සඳහා ඉහළ අඛණ්ඩතාව ණය වර්ධනය කළ හැකි බව‘යි.
Carbon Brief ද මෙම සමුළුවට සහභාගී වූ අතර දේශගුණය, බලශක්තිය, සොබාදහම සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය පිළිබඳ නව ගෝලීය ප්‍රතිඥාවෙන් අදහස් කරන්නේ කුමක්ද යන්න පිළිබඳව ප්‍රවීණයන් සමඟ කතා කළේය.
-
පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් ආධාර මගින් දේශගුණය, ස්වභාවධර්මය සහ ලිංගභේදය සම්බන්ධ ඉලක්ක ජයගත හැක්කේ කෙසේද?
බිලියන 2.3ක පමණ ජනතාවකට (ගෝලීය ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකකට ආසන්න පිරිසක්) පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් පහසුකම් සඳහා ප්‍රවේශයක් නොමැති අතර ඔවුන්ගේ මූලික ආහාර පිසීමේ ඉන්ධන ලෙස ලී, භූමිතෙල් හෝ ගල් අඟුරු භාවිත වේ.
පිරිසිදු ආහාර පිසීම සඳහා ප්‍රවේශයක් නොමැති පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව ආසියාවේ සහ ලතින් ඇමරිකාවේ අඩු වෙමින් පවතී. නමුත් උප සහරා අප්‍රිකාවේ එය අඛණ්ඩව වර්ධනය වෙමින් පවතී. මෙම අඛණ්ඩ ජනගහන වර්ධනයෙන් අදහස් කරන්නේ පිරිසිදු ආහාර පිසීමේ ප්රවේශය නොමැති පුද්ගලයින් සංඛ්‍යාව තවමත් වැඩිවෙමින් පවතින බවයි.
ගෘහස්ථ වායු දූෂණය (බොහෝ දුරට ආහාර පිසීමේ දුම ආශ්වාස කිරීම) සෑම වසරකම අකල් මරණ මිලියන 3.7ක් පමණ සමඟ සම්බන්ධ වී ඇති බව IEA පවසයි. මෙම මරණ වලින් 60%කට නිවසේ වැඩිපුරම කාලය ගත කරන කාන්තාවන් සහ ළමුන් දායක වේ. 2030 වන විට පිරිසිදු ආහාර පිසීම සඳහා ගෝලීය ප්රවේශය සහතික කිරීම තිරසාර සංවර්ධන ඉලක්කවල (07 වැනි ඉලක්කය) ප්‍රධාන අංගයකි.
IEA ප්‍රක්ෂේපණයන්ට අනුව, මෙම ඉලක්කය සපුරා ගැනීම මගින් මිලියන 2.5ක ජනතාවක් (බොහෝ විට කාන්තාවන් සහ ළමයින්) ගිනි දුම් ආශ්වාස කිරීම හා සම්බන්ධ අකල් මරණ වලින් බේරා ගත හැකිය.
උප සහරා අප්‍රිකාවේ බොහෝ කාන්තාවන්ට සහ ළමයින්ට ආහාර වේලක් පිළියෙළ කිරීම සඳහා දිනකට පැය ගණන් දර එකතු කිරීමේ කටයුතු වල යෙදීමට සිදුව ඇත. පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් සඳහා විශ්වීය ප්රවේශය මගින් සාමාන්‍ය ගෘහස්ථයෙකුට දිනකට පැය 1.5කට ආසන්න කාලයක් ඉතිරි කර ගත හැකි බව IEA ව්‍යාපෘතිය ඇස්මේන්තු කරයි. එය අනෙක් අතට පාසල් අධ්‍යාපනයේ සහ රැකියාවේ කාන්තා සහභාගීත්වය වැඩි කරයි.
මෙයට අමතරව, IEA ඇස්තමේන්තු කරන්නේ පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් සඳහා විශ්වීය ප්රවේශය (ඔවුන්ගේ තත්ත්වය යෝජනා කරන ආකාරයට ලබා ගැනීම) ශක්තිමත් මගින් දහන විමෝචන හේතුවෙන් සිදුවන කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ටොන් බිලියන 1.5ක විමෝචනය වළක්වා ගත හැකි අතර දර සඳහා සිදු කරන වනාන්තර විනාශය ද වළක්වා ගත හැකි බවයි.
පැරිසියේ පැවති සමුළුවේදී, රාජ්‍ය නායකයින් සහ ඉහළ මට්ටමේ පුද්ගලික කර්මාන්ත විධායකයින් අප්‍රිකාවේ පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් ප්රවේශය වැඩිදියුණු කිරීම මගින් ලබාගත හැකි ප්‍රතිලාභ නැවත නැවතත් අවධාරණය කළහ.
සමුළුව සඳහා ආරම්භක දේශනය කරමින් අප්‍රිකානු සංවර්ධන බැංකු සමූහයේ වත්මන් සභාපතිවරයා සහ හිටපු නයිජීරියානු කෘෂිකාර්මික ඇමතිවරයෙකු වන Akinwumi Adesina, පිරිසිදු ආහාර පිසීමට ප්‍රවේශයක් නොමැතිව අඩු ආදායම්ලාභී ප්‍රදේශයක හැදී වැඩුණු ඔහුගේ අත්දැකීම් ගැන අවංකව කතා කළේය.
“විශ්ව විද්‍යාලයට ගිය නිසා මම කණ්නාඩි පළදින්නේ නැහැ,” ඔහු සමුළුවට පැවසුවේ තමා කුඩා කාලයේ දී වසර ගණනාවක් ගිනි දුම් මත සිටගෙන සිටි බවත්, එය තමාගේ පෙනීම විනාශ කළ බවත්ය. ඊට පසු ඔහු පැවසුවේ ඉවුම් පිහුම් කටයුතු සඳහා භූමිතෙල් මිලදී ගැනීමට ගිය අවස්ථාවකදී සිදු වූ අනතුරකින් මිය ගිය සිය මිතුරියකගේ කතාවයි. ඇගේ පවුලට ගෑස් ලිපක් මිලදී ගැනීමට හැකියාවක් තිබුණේ නැති බව ඔහු කීවේය.
“අපි කොහොමද මේ දේවල් තව දුරටත් වෙන්න දෙන්නෙ?” ඔහු සමුළුවෙන් ඇසුවේය.
බොහෝ කථිකයන් අවධාරණය කළේ, බර කර්මාන්තය වැනි බලශක්ති අංශයේ අනෙකුත් කොටස් සමඟ සසඳන විට, පිරිසිදු ආහාර පිසීම සඳහා ප්රවේශය වැඩිදියුණු කිරීම “විසඳිය හැකි” බව, අවශ්ය තාක්ෂණය දැනටමත් සාපේක්ෂව අඩු වියදමකින් ලබා ගත හැකිය.
IEA ඇස්තමේන්තු කරන්නේ විශ්වීය පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් ප්රවේශය ලබා ගැනීම සඳහා 2030 දක්වා වාර්ෂිකව ඩොලර් බිලියන 4ක් ආයෝජනය කළ යුතු බවයි. සංසන්දනාත්මකව, ශුද්ධ ශුන්‍යය ඉලක්ක සපුරාලීම සඳහා සම්පූර්ණ පිරිසිදු බලශක්ති තාක්‍ෂණ ආයෝජනය 2030 වන විට වසරකට ඩොලර් ට්‍රිලියන 4 දක්වා ළඟා විය යුතු බව IEA පවසයි.
පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් සමුළුව විසින්ම පිරිසිදු ආහාර පිසීම සඳහා ඩොලර් බිලියන 2.2ක් රැස් කළ බව IEA පවසයි. IEA විධායක අධ්‍යක්ෂ ආචාර්ය ෆාතිහ් බිරෝල් පොරොන්දු වූයේ ඔහුගේ ඒජන්සිය සෑම සතයක්ම වියදම් කළ ස්ථානය සොයා බලා වසරක් තුළ ප්‍රතිඵල හෙළි කරන බවටය.
නව මූල්‍ය ප්‍රතිඥා සහ නව අවධානයක් තිබියදීත්, සමහරු අප්‍රිකානු කාන්තාවන් සමුළුවට ඇතුළත් නොකිරීම ගැන දුක් වූහ. අප්‍රිකානු තර්ක සඳහා ලියමින්, උගන්ඩාවේ දේශගුණ ක්‍රියාකාරිනිය වන වැනේසා නකේට් සඳහන් කළේ, ‘ෆොසිල ඉන්ධන සමාගම් නියෝජනය විධායක නිලධාරීන් සංඛ්‍යාව අප්‍රිකානු කාන්තාවන්ට වඩා වැඩි බවත්, ඔවුන් පැමිණ සිටි පිරිසෙන් 17%ක් පමණ නියෝජනය කළ බවත්ය‘.
එක් නියෝජිතයෙක් සමුළුවේ දී කතා කරන කාන්තාවන්ගේ අඩුව ගැන විහිළුවක් පවා කළ අතර, පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් තවදුරටත් “කාන්තාවන්ගේ ප්‍රශ්නයක්” ලෙස නොසැලකීම ගැන IEA සතුටු විය යුතු බව ප්‍රේක්ෂකයන්ට ප්‍රකාශ කළේය.
IEA අධ්‍යක්ෂ Dr Fatih Birol, Sierra Leone හි සභාපති Julius Maada Bio, Tanzania ජනාධිපති Samia Suluhu Hassan, Togo ජනාධිපති Faure Gnassingbé, Norwegian අගමැති Jonas Gahr Støre, යුරෝපීය කොමිසම Green New Deal සභාපති Maroš Šefčovič සහ Akinwum IEA Group හි සභාපති Akinwum පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් සමුළුව මැයි 14 වන දින පැරිසියේදී.
හිටපු ටැන්සානියානු අධ්‍යාපන ඇමතිවරියකු වන ග්‍රාසා මැචෙල් අප්‍රිකානු කාන්තාවන්ට ඉහළ මට්ටමේ තීරණ ගැනීම සඳහා සෘජුවම සම්බන්ධ වන ලෙස ආයාචනා කළාය.
ඇය සමුළුවේදී මෙසේ පැවසුවාය. “අපි කාන්තාවන්ගේ හැකියාවන් ගොඩනගා ගත යුතුයි, එවිට ඔවුන් හුදෙක් ලබන්නන් නොවේ. අපට ආයෝජකයින්, ව්‍යවසායකයින්, කළමනාකරුවන් සහ ගනුදෙනුකරුවන් වීමට අවශ්‍යයි. [අපගේ පැමිණීමේ] විශාලත්වය සැලකිල්ලට ගනිමින් ඕනෑම ප්‍රතිපත්තියක් කාන්තාවන්ගේ මුහුණුවර තිබිය යුතුයි“
-
අප්‍රිකාවේ පිරිසිදු ආහාර පිසීම සඳහා ලබා දෙන විසඳුම් මොනවාද?
උප සහාරා අප්‍රිකාවේ මිලියන 238කට වැඩි ජනතාවක් අවිධිමත් නිවාසවල ජීවත් වන අතර, පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් තාක්ෂණය බෙදා හැරීම අභියෝගාත්මක ය. සාම්ප්‍රදායික “අපිරිසිදු” ආහාර පිසීමේදී දර හෝ ගොම වැනි සත්ත්ව අපද්‍රව්‍ය දැවෙන සරල ගින්නක් මත තබා ඇති බඳුනක් හෝ තැටියක් මත ආහාර පිසීම සිදුවේ.
IEA අනුව, පිරිසිදු ආහාර පිසීම සඳහා පහත දැක්වෙන ප්‍රධාන විකල්ප ඇතුළත් වේ:
වැඩි දියුණු කරන ලද ජෛව ස්කන්ධ උදුන් Improved biomass stoves: ඝන ඉන්ධන දහනය කරන සංවෘත උදුනක්, නමුත් තාපය පිටවීම වළක්වන අතර දහනය වැඩි දියුණු කරයි, එමගින් දුම දුම අඩු කරයි.
- විද්‍යුත් ඉවුම් පිහුම් හෝ විදුලි උදුන් E-cooking or electric stove: ප්‍රධාන වශයෙන් උණුසුම් තහඩු, ප්‍රේරක ලිප, රයිස් කුකර් හෝ විදුලි පීඩන උදුන්, පුනර්ජනනීය බලයෙන් පැමිණිය හැකි විදුලි ප්‍රභවයකට සම්බන්ධ කර ඇත.
- LPG උදුන් / LPG stoves: විශාල පීඩන සිලින්ඩරවල බෙදා හරින ලද ප්‍රොපේන් සහ බියුටේන් මිශ්‍රණයක් භාවිතා කරන පොසිල ඉන්ධන දාහකයකි.
- Biodigesters: කාබනික ද්‍රව්‍ය (සත්ව පොහොර, කෘෂිකාර්මික අපද්‍රව්‍ය හෝ ආහාර අපද්‍රව්‍ය) ජීව වායු බවට දිරාපත් වන විශාල භාජනයකි. මෙම ජීව වායුව පසුව දාහක ආකාරයේ උදුනක භාවිතා වේ.
- එතනෝල් / Ethanol: බඩ ඉරිඟු හෝ සීනි වැනි භෝග වලින් සාදන ලද මධ්‍යසාර ඉන්ධන අඩංගු කුඩා කැනිස්ටරයක් සමඟ පැසවීම සහ ආසවනය කරන ලද සරල දාහකයක්.
- ගෑස් උදුන් / Gas stoves: බෙදාහැරීමේ නළ මාර්ග හරහා පාරිභෝගිකයින්ට සාමාන්‍යයෙන් ලබා දෙන පොසිල ඉන්ධන වායුව භාවිතා කරන දාහකයක්.
මෙම එක් එක් ක්‍රමය ක්‍රියා කරන ආකාරය පහත IEA ඉන්ෆොග්‍රැෆික් මගින් පෙන්නුම් කරයි.
සමුළුවේදී, TotalEnergies, Shell, Eni, Indian Oil සහ Equinor වැනි සමාගම්වල ෆොසිල ඉන්ධන විධායකයින් අප්‍රිකාවේ පිරිසිදු ආහාර පිසීමේ ප්රවේශය සැපයීමේදී LPG ලිප ඉටු කළ යුතු කාර්යභාරය අවධාරණය කිරීමට උනන්දු වූහ.
මතභේදයට තුඩු දී ඇති නැගෙනහිර අප්‍රිකානු තෙල් නල ව්‍යාපෘතිය පිටුපස ඇති පොසිල ඉන්ධන සමාගමක් වන TotalEnergies හි ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී සහ මණ්ඩලයේ සභාපති Patrick Pouyanné සමුළුවට පැවසුවේ 2030 වන විට ආහාර පිසීම සඳහා LPG සංවර්ධනය සඳහා තම සමාගම ඩොලර් මිලියන 400කට වඩා ආයෝජනය කරන බවයි.
Eirik Wærness, Equinor හි ජ්‍යෙෂ්ඨ උප සභාපති සහ ප්‍රධාන ආර්ථික විද්‍යාඥයා ඔහුගේ සමාගම දැනටමත් ඉන්දියාවේ LPG වලින් 10%ක් සපයන බව පුරසාරම් දොඩයි. ඔහු සමුළුවේදී මෙසේ පැවසීය.
“පුනර්ජනනීය බලශක්තිය වන හොඳම දේට අපි හොඳ [LPG] මාර්ගයේ සිටීමට ඉඩ නොදිය යුතුයි. LPG සහ LNG [ද්‍රව ස්වභාවික වායුව] ශක්‍ය, පිරිසිදු ඉන්ධනයක් ලෙස සැපයීමට අපි අපට කළ හැකි සියල්ල කරනවා‘
විශ්වීය පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් ප්රවේශය සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා IEA හි තත්ත්වය LPG පිසින උදුන් වල ප්‍රධාන භූමිකාවක් දකියි. පසුගිය දශකය තුළ ගෝලීය වශයෙන් “පිරිසිදු” ඉවුම් පිහුම් ප්රවේශය ලබා ගත් පුද්ගලයින්ගෙන් 70% ක් LPG හරහා බව එහි සටහන් වේ. එහි තත්වය තුළ, LPG “පිරිසිදු ආහාර පිසීමේ ප්රවේශය ලබා දීමේ මූලික විසඳුම” ලෙස පවතී. එය 2030 දී නව ගෘහස්ථ ප්‍රවේශයෙන් අඩක් පමණ නියෝජනය කරයි.
පහතින්, IEA ග්‍රැෆික් මඟින් 2022 (වමේ) විවිධ වර්ගයේ පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් සඳහා ප්රවේශය ලබා ගන්නා කුටුම්භ සංඛ්‍යාව සහ එහි තත්ත්වය 2023-2030 සිට කුටුම්භවලට ප්රවේශය ලබා ගැනීමට අපේක්ෂා කරන ආකාරය බිඳ දමයි.
2022-2030 IEA හි “සියල්ලන්ට ප්රවේශය” තත්ත්වය තුළ තාක්ෂණය මගින් පිරිසිදු ආහාර පිසීමේ ප්රවේශය ලබා ගන්නා ගෝලීය ජනගහනයේ කොටස.
සමුළුවට සමගාමීව, කාබන් බ්‍රීෆ්, සමුළුව සම්බන්ධීකරණය කිරීමට උදව් කළ එක්සත් ජාතීන්ගේ පිටුබලය ලත් රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයක් වන Clean Cooking Alliance හි ප්‍රධාන විද්‍යා නිලධාරි ආචාර්ය Donnee Alexander සමඟ කතා කළේය.
පුනර්ජනනීය බලශක්ති ක්‍රමවලට වඩා LPG පිසින උදුන් කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම අප්‍රිකානු ජාතීන් තවදුරටත් ෆොසිල ඉන්ධන යැපීමකට අගුලු දැමීමේ අවදානමක් ඇති දැයි විමසූ විට ඇය මෙසේ පිළිතුරු දුන්නාය.
“මම හිතන්නේ අප්‍රිකාවට ඔවුන් කැමති ආකාරයට සංක්‍රමණය වීමට හැකි විය යුතුයි. ඒ ඔවුන්ට ශක්තියක් නැති නිසා. මම මෙසේ කියන්න කැමතියි, ‘ඔබ යම් ආකාරයකින් සංක්‍රමණය විය යුතුයි’, කාන්තාවක් විවෘත ගින්නක් මත ආහාර පිසීම සහ ඇගේ ජීවිතයේ සෑම දිනකම දුම් ආශ්වාස කිරීම නිසා අකාලයේ මිය යන විට, ඇය සංක්‍රමණය නොවිය යුතු යැයි කියන්න මම කව්ද? මූලික මට්ටමට සාපේක්ෂව වඩා පිරිසිදු විකල්පයකට ඇයි අපි ගමන් නොකළ යුත්තේ ? ”
නමුත් අප්‍රිකානු විචාරකයින් කිහිප දෙනෙකු අප්‍රිකාවේ පිරිසිදු ආහාර පිසීමේ අර්බුදයට ප්‍රධාන විසඳුම ෆොසිල ඉන්ධන බව යන අදහස ප්‍රතික්ෂේප කරති.
සමුළුව පිළිබඳ ඇගේ විවරණයේදී Nakate මෙසේ පවසයි.
“ස්වාභාවික වායුව පිරිසිදු නැහැ…නිවසේ එල්පීජී හෝ මීතේන් දහනය කිරීමෙන් නයිට්‍රජන් ඩයොක්සයිඩ්, කාබන් මොනොක්සයිඩ් සහ බෙන්සීන් විමෝචනය කරනවා. මේ සියල්ල ළමා ඇදුම ඇතුළු ශ්වසන සංකූලතා ඇති කළ හැකියි… ගෑස් දැරිය හැකි මිලකට ලබා දීමට උත්සාහ කරනවා වෙනුවට අභිලාෂකාමී සහ ජනතාව කේන්ද්‍ර කරගත් බලශක්ති වැඩසටහන් ස්ථාපනය කරන සහ පරිමාණය කරන ආයෝජන විවෘත කරන්න සමුළුව කටයුතු කළ යුතුයි. අප්‍රිකානු මහාද්වීපයේ ප්‍රජාවන්ට විමධ්‍යගත බලශක්තිය ලබා දීමේ වඩාත්ම සාධාරණ ක්‍රමය මෙයයි“
ඇයගේ සිතුවිලි කෙන්යාවේ Power Shift Africa Thinktank හි නිර්මාතෘ සහ අධ්‍යක්ෂ මොහොමඩ් ඇඩෝ විසින් ප්‍රතිරාවය කරයි.
නිවේදනයක් නිකුත් කරමින් ඔහු කියා සිටියේ අප්‍රිකාවේ පිරිසිදු ආහාර පිසීමේ ප්රවේශය ලබා දීම සඳහා ගෑස් විසඳුම බවට “සාක්‍ෂි නොමැති” බවයි.
“අපට අවශ්ය වන්නේ ඔවුන්ගේ අවශ්‍යතාවලට මුල් තැන දෙන ස්ත්‍රීන් කේන්ද්‍ර කරගත් ප්‍රවේශයක් මිස ලාභ ඉපයීමට ගිජු පුද්ගලික අංශයක ප්‍රවේශයක් නොවේ. පුද්ගලික සමාගම් සඳහා සහනාධාර ලබා දෙනවාට වඩා, එම මුදල් අප්‍රිකානුවන් සඳහා ඉහළ කාර්යක්ෂමතාවයකින් යුත් අඩු වියදම් විදුලි කුකර් සඳහා ආයෝජනය කිරීම වඩා හොඳයි“.
සමුළුවේ බොහෝ කථිකයන් LPG කෙරෙහි අවධානය යොමු කළ අතර, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය පිරිසිදු ආහාර පිසීම සැපයීම සඳහා ඉදිරි මගක් විය හැකි බවට යම් පිළිගැනීමක් තිබුණි.
ලෝක ආහාර වැඩසටහනේ සහකාර විධායක අධ්‍යක්ෂ Stanlake Samkange පැවසුවේ තම සංවිධානය සම්ප්‍රදායිකව පිරිසිදු ඉන්ධන උදුන සැපයීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇති නමුත් “2024 යනු පිටවීමක්” බවයි. ඔහු තවදුරටත් මෙසේ පැවසීය.
“අපි අවධානය යොමු කරන්නේ ඉන්ධන කාර්යක්ෂම උදුන් කෙරෙහි පමණක් නොව පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් කෙරෙහියි. මැඩගස්කරයේ, අපි එය සූර්ය පැනල සමඟ සම්බන්ධ කිරීමට බලාපොරොත්තු වෙනවා“
-
පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් සඳහා වැඩි දියුණු කළ ප්රවේශය සඳහා මුදල් සපයන්නේ කෙසේද?
IEA ඇස්තමේන්තු කරන්නේ විශ්වීය පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් ප්රවේශය ලබා ගැනීම සඳහා 2030 දක්වා වාර්ෂිකව ඩොලර් බිලියන 4ක් උත්තෝලනය කළ යුතු බවයි.
පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් සමුළුව රාජ්‍ය සහ පෞද්ගලික මූලාශ්‍රවලින් ඩොලර් බිලියන 2.2ක් රැස් කළේය. මෙයට යුරෝපා සංගමය, ප්‍රංශය, ඩෙන්මාර්කය, එක්සත් ජනපදය, එක්සත් රාජධානිය සහ පොසිල ඉන්ධන සමාගම් ඇතුළු සමාගම් වෙතින් නව පොරොන්දු ඇතුළත් විය.
එය ඩුබායි හි පැවති COP28 දේශගුණ සමුළුවේ ඉහළ මට්ටමේ පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් ඉසව්වකින් පසුව, අප්‍රිකානු සංවර්ධන බැංකුව ඉදිරි දශකය තුළ පිරිසිදු ආහාර පිසීම සඳහා වෙනම ඩොලර් බිලියන 2ක් වෙන් කිරීමට ප්‍රතිඥා දුන්නේය.
පැරිස් සමුළුවේදී බිරෝල් ප්‍රතිඥා දුන්නේ IEA මූල්‍ය වියදම් කරන්නේ කොතැනද යන්න සමීපව නිරීක්ෂණය කරන බවත් වසරක් තුළ ප්‍රතිඵල හෙළි කරන බවත්ය.
සම්මන්ත්‍රණය පුරාවටම, රාජ්‍ය නායකයින්, ඇමතිවරු සහ සමාගම් ප්‍රධාන විධායක නිලධාරීහු පැහැදිලිවම කියා සිටියේ, අප්‍රිකාව තුළ මූල්‍ය උත්තේජනය සහ නව තාක්ෂණයන් බෙදා හැරීම සඳහා ප්‍රධාන වශයෙන් පිරිසිදු පිසින උදුන කාබන්-ඕෆ්සෙට් ව්‍යාපෘති බව ඔවුන් දුටු බවයි.
සංවර්ධිත රටවල් හෝ සමාගම් පිරිසිදු පිසීම් ලිප බෙදාහරින ව්‍යාපෘති සඳහා ගෙවීම් කිරීම, වෙනත් රටක කාබන් කපා හැරීමට ගෙවීමෙන් තමන් විසින්ම විමෝචනය අඩු කර ඇති බව ප්‍රකාශ කිරීමට ඉඩ සලසා දීමය.
කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයේ නව දේශගුණික ආර්ථිකය සඳහා වූ ජනාධිපති විශේෂ නියෝජිත ස්ටෙෆනි එම්බොම්බෝ සමුළුව අමතමින් කියා සිටියේ තම ජනාධිපතිවරයා පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් සඳහා ප්රවේශය සඳහා “ප්‍රධාන ධාවකය” ලෙස කාබන් ඕෆ්සෙට් දුටු බවයි.
“[කාබන් බැර සමඟ] අපි ලෝකය සුරකිමු, නමුත් අපි අපවම බේරා ගන්නෙමු.” ඔහු පැවසුවේය.
Clean cookstove කාබන්-ඕෆ්සෙට් සමාගම්වල ප්‍රධාන විධායක නිලධාරීන්ට ජ්‍යෙෂ්ඨ දේශපාලනඥයින් සමඟ කතා කිරීමට ආරාධනා කරන ලද අතර ඔවුන්ට ප්‍රධාන භූමිකාවක් ඉටු කළ හැකි ආකාරය පිළිබඳව නිර්භීත ප්‍රකාශයක් කරන ලදී.
“කාබන් බැර කිරීම් සමඟ, එය විසඳා ඇත, එය සිදු කර ඇත,” බර්න් මැනුෆැක්චරින් හි කුක්ස්ටෝව් සමාගමේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී පීටර් ස්කොට් පැවසීය.
සමුළුවෙන් පසු නිකුත් කරන ලද ප්‍රකාශය තුළ මෙම හැඟීම ප්‍රතිරාවය විය.
“මෙම ආධාරය තවදුරටත් ව්‍යාප්ත කිරීමේ හැකියාව හඳුනා ගනිමින් පිරිසිදු ආහාර පිසීමේ ප්‍රයත්නයන් පරිමාණය කිරීමේදී කාබන් බැර සහ දේශගුණික මූල්‍යකරණය දැනටමත් ඉටු කර ඇති වැදගත් කාර්යභාරය සහභාගිවන්නන් පිළිගන්නා බව” එය පැවසීය.
නමුත් අධ්‍යයන පර්යේෂණ මගින් සොයා ගෙන ඇත්තේ පිරිසිදු පිසීමේ උදුන් කාබන්-ඕෆ්සෙට් ව්‍යාපෘති විමෝචනය අඩු කිරීමේ කොන්දේසි අනුව “ බොහෝ දුරට නොවටිනා ” බවයි.
Nature Sustainability සඟරාවේ කරන ලද අධ්‍යයනයකින් හෙළි වූයේ ප්‍රමුඛ කාබන් රෙජිස්ට්‍රාර් විසින් සහතික කරන ලද මීටර් 96 කුක්ස්ටෝව් බැර කිරීම්වලින් ෙ90%ක්ම ඔවුන් ප්‍රකාශ කරන විමෝචනය වළක්වා නොගන්නා බවයි.
ඊටත් වඩා, Climate Home News ඇතුළු මාධ්‍යවේදීන් විසින් කරන ලද පරීක්ෂණ මගින්, ප්‍රජාවන්ට අලුත්වැඩියා කිරීමට හෝ ප්‍රතිස්ථාපන සඳහා ප්රවේශය ලබා නොදී, දෝෂ සහිත උදුන් බෙදා හැරීම වැනි, පිරිසිදු පිසින උදුන් ව්‍යාපෘතිවල බරපතල දෝෂ අනාවරණය වී ඇත.
කාබන් මාර්කට් වොච් හි ප්‍රතිපත්ති ප්‍රධානියා වන ගිලෙස් ඩුෆ්‍රස්න් කාබන් බ්‍රීෆ් වෙත පැවසුවේ, සියලු වර්ගවල කාබන්-ඕෆ්සෙට් ව්‍යාපෘති අතරින් විමෝචනය අඩු කිරීම සඳහා කුක්ස්ටෝව් ව්‍යාපෘති “සමහර විට” අවම සාර්ථකත්වයක් ලබා ඇති බවයි.
ඔහු තවදුරටත් මෙසේ පැවසීය. “මෙය තිරසාර සංවර්ධනය සඳහා සැලකිය යුතු ධනාත්මක බලපෑම් ඇති කළ හැකි ව්‍යාපෘති සහ ධනාත්මක දේශගුණික බලපෑම් ද ඇති කළ හැකි නමුත් මෙම බලපෑම් ප්‍රමාණනය කිරීම අතිශයින් අස්ථාවර වේ. බොහෝ ව්‍යාපෘති ඔවුන්ට අවශ්ය ප්‍රමාණයට වඩා බොහෝ ණය නිකුත් කරන අතර රටවල් ඔවුන්ගේ ජාතික වශයෙන් අධිෂ්ඨානශීලී දායකත්වයන් සපුරාලීම සඳහා එය භාවිතා කරන්නේ නම් එය ගැටලුවක්“
වඩාත් “ඉහළ අඛණ්ඩතාව” පිසීමේ උදුන ණය සඳහා අවශ්‍යතාවය පිළිගනිමින්, සම්මන්ත්‍රණයේදී පිරිසිදු ඉවුම් පිහුම් සන්ධානය විසින් නව “පිරිසිදු ආහාර පිසීමේදී වගකිවයුතු කාබන් මූල්‍ය සඳහා මූලධර්ම” දියත් කරන ලදී.
ඇලෙක්සැන්ඩර් කාබන් බ්‍රීෆ්ට පැවසුවේ මූලධර්මවල ඉලක්කය වූයේ “අපට ඉහළ අඛණ්ඩතාවක් ඇති නමුත් ඉහළ ඉල්ලුමක් ඇති බව සහතික කිරීම සඳහා කාබන් වෙළඳපොළේ ඇති අභියෝග ආමන්ත්‍රණය කිරීම‘ බවයි.
නව මූලධර්ම මගින් කුක්ස්ටෝව් කාබන්-ඕෆ්සෙට් ව්‍යාපෘතිවල ප්‍රතිඵල වැඩිදියුණු කිරීමේ ප්‍රත්‍යක්ෂ මාර්ග ගෙන ආ හැකි බව ඇය පැවසුවාය.
“අපි කියන්නේ සම්මත ක්‍රමවේද උපයෝගී කරගනිමින් [පිරිසිදු පිසින ලිප බෙදා හැරීමෙන්] ඉන්ධන භාවිතය අඩු කිරීම මැන බලමු. නැත්නම් අපි ලිප පාවිච්චි කරන වෙලාව හරියටම දැනගන්න ඩිජිටල් නිරීක්ෂණ සහ සත්‍යාපනය කරමු. එවැනි දේවල් පද්ධතිය තුළට වඩාත් අඛණ්ඩතාව ගෙන ඒමට පටන් ගනීවි“
ඩුෆ්‍රස්න් කාබන් බ්‍රීෆ් වෙත එකතු කළේ, පොරොන්දු වූ විමෝචන අඩු කිරීම් සාක්ෂාත් කරගනු ඇති බවට වත්මන් ව්‍යාපෘතිවල අඩු සහතිකයක් ලබා දීමත් සමඟ, සංවර්ධිත රටවලට වැඩි කාබන් බැර විකිණීම මෙම රටවල් ආයෝජනය කළාට වඩා අඩුවෙන් විමෝචනය අඩු කිරීමට හේතු වන අවදානමක් පවතින බවයි.
“අරමුදලකට මූල්‍ය ප්‍රතිඥා දීමට රටවල් සහ සමාගම් ලබා ගැනීම, පසුව පිසින උදුන් ව්‍යාපෘති සඳහා මූල්‍යකරණය කිරීම (බැර සහිතව හෝ රහිතව) වඩා හොඳ ක්‍රමයක් වනු ඇත.”
පරිවර්තනය – මධු වික්‍රමසිංහ
Clean cooking: What new global pledge means for climate, nature and gender goals
