සෑම වසරකම ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය ටොන් මිලියනයක් තෙල් බවට පත් කිරීමට බලශක්ති දැවැන්තයා පොරොන්දු වූ නමුත් Shell දැන් පවසන්නේ එම ඉලක්කය ඉටුකළ නොහැකි බවයි

ගෝලීය බලශක්ති දැවැන්තයා වන Shell ප්ලාස්ටික් දූෂණ අර්බුදයට විසඳුමක් ලෙස තෙල් සහ ඛනිජ රසායනික නිෂ්පාදකයින් විසින් ප්‍රවර්ධනය කරන ලද ප්‍රායෝගික භාවිතයක් වන “උසස් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය / advanced recycling” සීඝ්‍රයෙන් ඉහළ නැංවීමේ ප්‍රතිඥාවෙන් නිහඬව පසුබැස ඇත.

“උසස්” හෝ “රසායනික” ප්‍රතිචක්රීකරණය යනු කෘතිම ඉන්ධන හෝ නව ප්ලාස්ටික් බවට පත් කළ හැකි කුඩා අණු බවට ප්ලාස්ටික් පොලිමර් බිඳ දැමීම. එහිදී වඩාත් සුලභ ආකාරය වන pyrolysis තාපය භාවිතා කරයි.

(Pyrolysis – යනු ඔක්සිජන් නොමැති අවස්ථාවක ජෛව ස්කන්ධය වැනි කාබනික ද්‍රව්‍ය රත් කිරීමයි. ජෛව ස්කන්ධ පයිරොලිසිස් සාමාන්‍යයෙන් 500° C හෝ ඊට වැඩි උෂ්ණත්වයකදී සිදු කරනු ලබන අතර, ඉහත සඳහන් කළ ශක්තිමත් ජෛව බහු අවයවක විසංයෝජනය කිරීමට ප්‍රමාණවත් තාපයක් සපයයි)

Shell විසින් 2019 සිට pyrolysis සඳහා ආයෝජනය කර ඇති අතර, එය අපද්‍රව්‍ය කපා හැරීමේ මාර්ගයක් ලෙස හුවා දක්වයි. එම වසරේ, සමාගම ප්‍රථම වරට එහි ලුසියානා රසායනික කම්හලක පයිරොලිසිස් හරහා සාදන ලද තෙල් භාවිතා කළේය. එය තාක්‍ෂණය සඳහා නව ඉලක්කයක් ප්‍රසිද්ධ කිරීමට පටන් ගත්තේය:

“අපගේ අභිලාෂය වන්නේ 2025 වන විට අපගේ ගෝලීය රසායනික කම්හල්වල වසරකට ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය ටොන් මිලියන 1ක් භාවිතා කිරීමයි.” ෂෙල් පැවසීය.

නමුත් මෑතකදී, සමාගම එම පොරොන්දුව සුළු ප්‍රචාරණයකින් ආපසු හරවා ගත්තේය.

“ 2023 දී අපි නිගමනය කළේ 2025 වන විට වසරකට ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය ටොන් මිලියන 1ක් පයිරොලිසිස් තෙල් බවට පත් කිරීමේ අපගේ අභිලාෂයේ පරිමාණය කළ නොහැකි බවයි,” ෂෙල් 2023 දී පැවසීය.

මේ සම්බන්ධයෙන් කළ විමසීමක දී ෂෙල් ප්‍රකාශකයෙකු වන කර්ටිස් ස්මිත් මෙසේ පැවසුවේය, “නියාමනය කුමක් වුවත්, අපගේ අභිලාෂය වන්නේ චක්‍රීයභාවය වැඩි කිරීම සහ රේඛීය ආර්ථිකයකින් ඉවත් වී නිෂ්පාදන සහ ද්‍රව්‍ය නැවත භාවිතා කරන, ප්‍රතිනිර්මාණය කරන සහ ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කරන එකකට යාමයි.”

සමාගම මෙම ඉවත් කර ගැනීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර නැත. නමුත් එය “සැලකිය යුතු” වෙනසක් බව දේශගුණ අඛණ්ඩතාව පිළිබඳ මධ්‍යස්ථානයේ ගවේෂණාත්මක පර්යේෂක ඩේවිස් ඇලන් පැවසීය.

“උසස් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය සමාගම් පොරොන්දු වී ඇති ආකාරයට සංවර්ධනය නොවන බව පිළිගැනීමක් වන අතර එය මත ගණන් බලා තිබෙනවා. ඒක හරි අර්ථාන්විතයි.” ඔහු පැවසීය.

පර්යේෂකයන් සහ පාරිසරික උපදේශකයින් දිගු කලක් තිස්සේ උසස් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය පිළිබඳ උත්සුකයන් මතු කර ඇති අතර. එය වර්ජින් ප්ලාස්ටික් / virgin plastic නිෂ්පාදනයට වඩා විෂ සහිත සහ ග්‍රහලෝක රත් කරන දූෂණයක් ඇති කළ හැකි බවට අනතුරු අඟවා ඇති අතර සාම්ප්‍රදායික ප්ලාස්ටික් ප්‍රතිචක්‍රීකරණයට වඩා වැඩි ශක්තියක් අවශ්‍ය වේ. අධ්‍යයනවලින් පෙනී යන්නේ මෙම පහසුකම් දැනටමත් දූෂණයට සහ දේශගුණික තර්ජනවලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රජාවන්ට හානි කිරීමට බොහෝ දුරට ඉඩ ඇති බවයි.

නමුත් ෂෙල් තම පොරොන්දුව කඩ කළේ ඒ නිසා නොවේ. සමාගම පැවසුවේ වෙළඳපොළ වෙනස්වීම් හේතුවෙන් ආපසු පැමිණීම අවශ්‍ය බවයි.

“Shell රසායනික ද්‍රව්‍ය සඳහා වර්ධනය වන පාරිභෝගික ඉල්ලුම දකින අතර, පවතින ආහාර ද්‍රව්‍ය නොමැතිකම, මන්දගාමී තාක්‍ෂණ සංවර්ධනය සහ නියාමන අවිනිශ්චිතතාවය හේතුවෙන් ගෝලීය වශයෙන් වර්ධන වේගය බලාපොරොත්තු වූවාට වඩා අඩුයි” යනුවෙන් වාර්තාව පවසයි.

සෑම වසරකම ප්ලාස්ටික් ටොන් මිලියන සිය ගණනක් නිපදවන විට ප්‍රමාණවත් නොවන ආහාර ද්‍රව්‍ය පිළිබඳ පැමිණිලි පුදුමයට කරුණක් විය හැකිය. නමුත් අලෙවිකරණ ද්‍රව්‍යවල යෝජනා කර ඇති දේ තිබියදීත්, ආහාර ඇසුරුම් සහ හිස් සබන් බෝතල් වැනි පශ්චාත් පාරිභෝගික ද්‍රව්‍ය පයිරොලිසිස් හරහා පහසුවෙන් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කළ නොහැකිය. මෙම ක්‍රියාවලිය පිරිසිදු, සමජාතීය යෙදවුම් සමඟ හොඳින් ක්‍රියා කරයි, නමුත් ප්ලාස්ටික් වර්ග කිරීම සහ පිරිසිදු කිරීම මිල අධික වේ. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, පරිමාණයෙන් ක්‍රියාත්මක වන බොහෝ රසායනික ප්‍රතිචක්‍රීකරණ පහසුකම් වැඩි වශයෙන් රඳා පවතින්නේ සැකසූ කාර්මික අපද්‍රව්‍ය මතය. නැතහොත් “නිෂ්පාදනයේදී කැපුම් කාමරයේ බිම ඉතිරි වන ප්ලාස්ටික්”ඇලන් පැවසීය.

මන්දගාමී තාක්‍ෂණික සංවර්ධනය සැබවින්ම දියුණු ප්‍රතිචක්‍රීකරණ වෙළඳපොළේ සාධකයක් වී ඇති බව ඇලන් පැවසීය.

වසර ගණනාවක් තිස්සේ ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය සඳහා පයිරොලිසිස් විශිෂ්ට විසඳුමක් වනු ඇතැයි කර්මාන්තය ප්‍රකාශ කර ඇත. ඇලන් මෑතකදී 1970 ගණන් වලදී එවැනි හිමිකම් ප්‍රකාශ කරන ලොබි කණ්ඩායම් ලේඛනයක් සොයා ගත්තේය. එහෙත් උසස් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය සමඟ ප්‍රායෝගික ගැටලු පවතින බව විශේෂඥයන් දශක ගණනාවක් තිස්සේ එම අංශයට පවසා ඇති බව දේශගුණික අඛණ්ඩතාව පිළිබඳ මධ්‍යස්ථානය සොයාගෙන ඇත

අද වන විට, උසස් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය “බොහෝ විට ක්‍රියා නොකරන” බවට වැඩි වන සාක්ෂි තිබේ, Beyond Plastics හි සභාපති සහ හිටපු EPA ප්‍රාදේශීය පරිපාලක ජුඩිත් එන්ක් පැවසීය. එක්සත් ජනපදයේ උසස් ප්‍රතිචක්‍රීකරණ පහසුකම් 11න් බොහොමයක් ක්‍රියාත්මක වන්නේ අර්ධ වශයෙන් පමණක් වන අතර දෙකක් සම්පූර්ණයෙන්ම වසා දමා ඇත.

ඔවුන්ගේ ප්‍රතිඥාව ආපසු හැරවීමට ෂෙල්ගේ තුන්වන හේතුව (නියාමන අවිනිශ්චිතතාවය) බොහෝ විට ශීඝ්‍රයෙන් වෙනස් වන දියුණු ප්‍රතිචක්‍රීකරණ ප්‍රතිපත්ති භූ දර්ශනයකට යොමු වේ. ඇමරිකානු රසායන විද්‍යා කවුන්සිලයේ ප්‍රබල කර්මාන්ත කණ්ඩායම විසින් විශාල වශයෙන් බලපෑම් කිරීම හේතුවෙන් බොහෝ ප්‍රාන්ත මෑතකදී උසස් ප්‍රතිචක්‍රීකරණ නීති සම්පාදනය කර ඇති බව එන්ක් පැවසීය.

වොෂින්ටනයේ ඇනකෝටස් අසල ෂෙල් පිරිපහදුවක්. ඡායාරූපය: Stuart Westmorland/Getty Images

නමුත් සමහර නියාමකයින් වෙනත් දිශාවකට ගමන් කරයි. පරිසර ආරක්ෂණ ඒජන්සිය පසුගිය වසරේ පයිරොලිසිස් පිළිබඳ සමහර රෙගුලාසි ලිහිල් කිරීමේ සැලසුමක් ඉවත් කර ගත් අතර, නිව් ජර්සි මෑතකදී රසායනිකව ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කරන ලද ද්‍රව්‍ය ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කළ ප්ලාස්ටික් ලෙස නොසැලකිය යුතු බව තීරණය කළේය.

Exxon සහ Dow වැනි අනෙකුත් ප්ලාස්ටික් නිෂ්පාදකයින් ද ඔවුන්ගේ දියුණු ප්‍රතිචක්‍රීකරණ හැකියාවන් සීඝ්‍රයෙන් පුළුල් කිරීමට ප්‍රතිඥා දී ඇත. තාක්‍ෂණයට “චක්‍රීයකරණය කළ” ප්ලාස්ටික් ආර්ථිකයක් ගෙන ආ හැකි අතර එය වර්ජින් ෆොසිල ඉන්ධන භාවිතා කිරීමේ අවශ්‍යතාවය අඩු කරයි.

“ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය පිළිබඳ මහජනතාවගේ සියලු උත්සුකයන්ට පිළිතුරක් ලෙස උසස් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය තල්ලු කිරීමේ පුළුල් උපාය මාර්ගයකට කැපවීම් බැඳී තිබෙනවා. එය ඔවුන්ට කියන්නට ඉඩ සලසනවා. අපි දැන් දශක කිහිපයකින් නිෂ්පාදනය කරන ප්ලාස්ටික් ප්‍රමාණය [කිහිප වතාවක්] නිෂ්පාදනය කළත් කමක් නැහැ. ඊට හේතුව ඒ සියල්ල ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කරනවා” ඇලන් පැවසීය.

ෂෙල් මෙම උසස් ප්‍රතිචක්‍රීකරණ ප්‍රතිඥාව ප්‍රතික්‍ෂේප කර ඇතත්, ෂෙල් ප්ලාස්ටික් නිෂ්පාදනය ව්‍යාප්ත කිරීමේ එහි සැලසුම්වලින් පසුබසින බවක් නොපෙනේ. එය මෑතකදී පිට්ස්බර්ග් අසල පාපන්දු පිටි 300ක් තරම් විශාල රසායනික සංකීර්ණයක් විවෘත කරන ලද අතර වසරකට ප්ලාස්ටික් ටොන් මිලියන 1.6ක් නිෂ්පාදනය කිරීමේ හැකියාව එම කර්මාන්ත ශාලාවට ඇත.

ෂෙල් තවමත් ඇමරිකානු රසායන විද්‍යා කවුන්සිලයේ සහ එහි උප සමූහය වන America’s Plastic Makers හි සාමාජිකයෙකු වන අතර, ඔවුන් මෑතක සිට උසස් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ දැන්වීමක් පවත්වාගෙන යමින් සිටින අතර එමඟින් ජනතාවගෙන් ඉල්ලා සිටින්නේ “ප්ලාස්ටික් අපතේ නොයන, ඒ වෙනුවට නැවත නැවතත් ප්‍රතිනිර්මාණය කරන අනාගතයක් ගැන සිතා බලන්න” යනුවෙනි.

කෙසේ වෙතත්, ආපසු ගැනීම තාක්‍ෂණය සමඟ දිගුකාලීන ගැටලු පිළිබඳ නිහඬ පිළිගැනීමක් බව එන්ක් පැවසීය.

“මම මීට පෙර මෙය කිසි විටෙකත් පවසා නැහැ, නමුත් ෂෙල් මෙහිදී බුද්ධිමත් තීරණයක් ගෙන තිබෙනවා. රසායනික ප්‍රතිචක්‍රීකරණය යනු ප්ලාස්ටික් වල වැඩෙන ගැටලුව විසඳීම සඳහා දූෂිත සහ විශ්වාස කළ නොහැකි ක්‍රමයක්” ඇය වැඩි දුරටත් පැවසුවාය.

thegaurdian.com ඇසුරිණි.

සකස් කළේ – මධූ වික්‍රමසිංහ