2023 නොවැම්බර් මස එක්සත් අරාබි එමීර් හි පැවැත්වීමට සැලසුම් කර ඇති Cop28 UN සමුළුවේ සභාපතිවරයා වන සුල්තාන් අල් ජබර් පසුගිය දා (ජූලි 11) බ්‍රසල්ස් හි පැවති රැස්වීමකදී ඔහුගේ දිගුකාලීන අපේක්ෂිත උපාය මාර්ගය හෙළි කර ඇත. මෙන්න එය ආවරණය කරන දේ
මෙම නොවැම්බරයේ එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයේ පැවැත්වීමට නියමිත Cop28 UN දේශගුණ සමුළුවේ සභාපති සුල්තාන් අල් ජාබර් පසුගිය 11 වැනි දා බ්‍රසල්ස් හි පැවති රැස්වීමකදී ඔහුගේ දිගුකාලීන අපේක්ෂිත ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම ඉදිරිපත් කර ඇත.
සැලැස්ම 2015 පැරිස් ගිවිසුම මත පදනම්ව දේශගුණික ක්‍රියාකාරකම්වල සියලුම ප්‍රධාන අංශ ආවරණය කරයි. දැන් අල් ජබර් විසින් කුළුණු හතර හෝ Fs හතර ලෙස බෙදා ඇත. (Fs හතර යනු, අඩු CO2 ලෝකයකට මාරුවීම වේගවත් කිරීම / transition to a low-CO2 world; දේශගුණික මූල්‍ය ශක්තිමත් කිරීම / fixing climate finance; මිනිසුන්, ජීවිත සහ ජීවනෝපායන් කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම/ focusing on people, lives and livelihoods සහ සම්පූර්ණ ඇතුළත් කිරීම / full inclusivity)
කොප් සභාපතිවරයාගේ සැලැස්ම ප්‍රවීණයන් සහ සිවිල් සමාජය විසින් පුළුල් ලෙස පිළිගනු ලැබීය. Climate Action Network හි හර්ජීත් සිං මෙසේ පැවසීය: “එය සාර්ථක දේශගුණ සමුළුවක් සඳහා අවශ්‍ය ප්‍රධාන අංග පිළිබඳව නිවැරදි සංඥා යවයි. නමුත් පුළුල් සමෝච්ඡයන් ධනාත්මක වන අතර, යක්ෂයා විස්තර තුළ සිටිනු ඇත’’
මෙන්න විස්තර බිඳවැටීමක්.
1.5C ඉලක්කය / the 1.5C goal
පැරිස් ගිවිසුමට අනුව රටවල් වලට ගෝලීය උෂ්ණත්වය පෙර කාර්මික මට්ටමට වඩා “2Cට වඩා අඩු” අගයක රඳවා තබා ගැනීමට අවශ්‍ය වූ අතර සෙල්සියස් අංශක 1.5C තුළ රැඳී සිටීමට “ප්‍රයත්නයන්” අනුගමනය කළේය. 2015 සිට විද්‍යාඥයින් විසින් පෙන්වා දී ඇත්තේ 2C විපත්තිදායක බලපෑම් ඇති කරන බවයි. එබැවින් 2021 Cop26 හි වඩාත් දැඩි ඉලක්කය වන 1.5C කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීමට රජයන් එකඟ විය.
පසුගිය වසරේ, සමහර ආණ්ඩු 1.5C සඳහා එම කැපවීම ඉවත් කිරීමට උත්සාහ කළ අතර, එබැවින් Al Jaber මුල සිටම පැහැදිලි කළේ ඔහුගේ සැලැස්ම වඩාත් දැඩි සහ ආරක්ෂිත ඉලක්කය මත පදනම් වූ බවයි. “මෙම සැලැස්ම තනි උතුරු තාරකාවකින් මඟ පෙන්වනු ලබන අතර එය 1.5C ළඟා විය හැකියි” ඔහු ඇමතිවරුන්ට පැවසීය.
ළමා ආයෝජන අරමුදල් පදනමේ (Children’s Investment Fund Foundation) ප්‍රධාන විධායක කේට් හැම්ප්ටන් ජබාර්ගේ සැලසුම ගැන මෙසේ පැවසීය: “1.5C සඳහා වූ කැපවීම විශේෂයෙන් වැදගත් වෙනවා. ෆොසිල ඉන්ධන සඳහා අත්‍යවශ්‍ය සහ නොවැළැක්විය හැකි අවසානය වේගවත් කිරීමට කාලය පැමිණ ඇති බව සභාපතිවරයා විසින් හඳුනාගෙන තිබෙනවා. සභාපති ධුරය සඳහා දැන් ඇති අභියෝගය වන්නේ මූල්‍ය බලමුළු ගැන්වීමේ පරිවර්තනීය සැලැස්මකින් පමණක් සාක්ෂාත් කරගත හැකි විස්තීරණ න්‍යාය පත්‍රයක් හරහා බෙදා හැරීම සහතික කිරීමයි.”
ජාතික සැලසුම් / National plans
Cop28 හිදී , රජයන් ප්‍රථම වරට “ගෝලීය කොටස් තොගයක් Global stocktake ” පවත්වනු ඇති අතර එමඟින් රටවල් විසින් පැරිසියේදී සිදු කරන ලද “ජාතිකව අධිෂ්ඨානශීලී දායකත්වය Nationally Determined Contributions – NDC ලෙස හඳුන්වනු ලබන විමෝචන අඩු කිරීමේ කැපවීම් මත රටවල් ලබා ඇති ප්‍රගතිය දක්වයි.
ලෝකය එහි පැරිස් ඉලක්ක සපුරා ගැනීම සඳහා මාර්ගයෙන් බැහැරව සිටින බව කොටස් තොගය නිසැකවම සොයා ගනු ඇත. නමුත් කොප් සභාපතිත්වය තනි තනි රටවල් නම් කිරීමට සහ ලැජ්ජාවට පත් කිරීමට එරෙහිව තීරණය කර ඇත. ඒ වෙනුවට සෙල්සියස් අංශක 1.5 ඉලක්කය සපුරාලීමට ප්‍රමාණවත් තරම් දුෂ්කර වන, සියලුම රටවල් සැප්තැම්බර් මාසයේදී යාවත්කාලීන කළ NDC ඉදිරිපත් කිරීමට අවශ්‍ය වනු ඇත.
එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය එහි NDC වෙත සංශෝධනයක් ඉදිරිපත් කර ඇති අතර, සාමාන්‍ය පරිදි ව්‍යාපාර හා සසඳන විට 40%ක විමෝචන අඩු කිරීම් ඇත.
ක්‍රමයෙන් ඉවත් කරනවාද නැතිනම් අදියර අඩු කරනවාද? Phase out or phase down?
මෙම ප්‍රයත්නය “පොසිල ඉන්ධනවල අවපාතය” ඇති කරන බව අල් ජාබර් අවධාරණය කළේය, එය “නොවැළැක්විය හැකි සහ අත්‍යවශ්‍ය” බව ඔහු පැවසීය.
“ෆොසිල ඉන්ධන විමෝචනය ඉවත් කිරීමේ අදියර” ගැන නැවත නැවතත් සඳහන් කිරීම නිසා Al Jaber මාස දෙකකට පෙර දැඩි ලෙස විවේචනයට ලක් විය. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස කාබන් ඩයොක්සයිඩ් කෙසේ හෝ අල්ලා ගන්නා තාක් කල් තෙල් හා ගෑස් සමාගම්වලට පොසිල ඉන්ධන නිස්සාරණය කළ හැකි බව නිරීක්ෂකයින් අදහස් කළේය. නමුත් විද්‍යාඥයින් අනතුරු අඟවා ඇත්තේ කාබන් ග්‍රහණ සහ ගබඩා කිරීමේ තාක්ෂණය (carbon capture and storage (CCS) “නොමිලේ දිවා ආහාරය” ලෙස අඛණ්ඩව නිස්සාරණය කිරීමට සමාව දීමයි.
“අදියර පහතට Phase down” යන වාක්‍ය ඛණ්ඩය උද්ඝෝෂකයින් සහ Cop28 විසින් පොසිල ඉන්ධන සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කිරීමට කැපවීමක් කිරීමට අවශ්‍ය රටවල් 80කට වැඩි පිරිසකගේ බලාපොරොත්තු සුන් කරනු ඇත.
පිරිසිදු ශක්තිය / Clean energy
බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව දෙගුණ කිරීම, ගෝලීය වශයෙන් පුනර්ජනනීය බලශක්ති ධාරිතාව තුන් ගුණයකින් ගිගාවොට් 11,000 දක්වා වැඩි කිරීම සහ 2030 වන විට හයිඩ්‍රජන් නිෂ්පාදනය වසරකට ටොන් මිලියන 180 දක්වා දෙගුණ කිරීම සඳහා වන කැපවීම් Cop28 හි රජයන්ට ලබා දෙනු ඇති අතර ඒවාට එකඟ වීම ද අපේක්ෂා කෙරේ.
Oil Change International හි ගෝලීය ප්‍රතිපත්ති ප්‍රධානියා වන රොමේන් ඉවුලාලන් මෙසේ පැවසුවේය: “මෑත ඉතිහාසය පෙන්වා දී ඇත්තේ වැඩි පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ස්වයංක්‍රීයව අඩු පොසිල ඉන්ධන බවට පරිවර්තනය නොවන බවයි. Cop28 සාර්ථක වනු ඇත්තේ එහි සභාපතිත්වය තෙල් හා ගෑස් කර්මාන්තයේ අවශ්‍යතා පසෙකට දමා, සියලු පොසිල ඉන්ධන නිෂ්පාදනයේ සහ භාවිතයේ පහත වැටීමේ අවශ්‍යතාවය මෙන්ම සුළං සහ සූර්ය බලයේ වේගවත් අදියරක අවශ්‍යතාවය පිළිබඳ පැහැදිලි ප්‍රතිඵලයක් ලබා දෙන්නේ නම් පමණයි. පිරිසිදු හා සාධාරණ නව බලශක්ති පද්ධතියක් ගොඩනඟන එකම ක්‍රමය පැරණි ක්‍රියාශීලීව ඉවත් කිරීමයි’’.
ෆොසිල ඉන්ධන සමාගම් / Fossil fuel companies
Al Jaber එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයේ ජාතික තෙල් හා ගෑස් සමාගම වන Adnoc හි ප්‍රධානියා වේ. බොහෝ උද්ඝෝෂකයින්ගේ සැකයන් නොතකා ඔවුන්ට මේසයේ ස්ථානයක් තිබිය යුතු බවට තර්ක කරමින්, පොසිල ඉන්ධන විධායකයින් Cop28 වෙත ගෙන ඒමේ උත්සාහයක් ඔහු විසින් මෙහෙයවීය.
ඔහුට අවශ්‍ය වන්නේ ලෝකයේ විශාලතම තෙල් හා ගෑස් නිෂ්පාදකයින් (රාජ්‍ය හිමිකාරීත්වය සහ පුද්ගලික අංශය) ඔවුන්ගේ හරිතාගාර වායු විමෝචනය 1.5C ට අනුකූලව අඩු කිරීම සඳහා සැලැස්මක් සැකසීමටයි. මෙය එකඟ විය හැකි නම් එය දේශගුණික ක්‍රියාකාරකම් සඳහා විස්මිත ඉදිරි පියවරක් වනු ඇත.
Grantham Institute for Climate Change at the London School of Economics හි දේශගුණික විපර්යාස සඳහා වූ ග්‍රන්තම් ආයතනයේ ප්‍රතිපත්ති අධ්‍යක්ෂ බොබ් වෝර්ඩ් / Bob Ward මෙසේ පැවසීය: “අල් ජබර් ජාතික තෙල් සමාගම සමඟ ඇති සම්බන්ධකම් ගැන විවේචන එල්ල වී ඇති අතර, ඔවුන් ඔහුව විශ්වාසනීය සභාපතිවරයෙකු වීම වළක්වන බව පවසමින් එම විවේචන එල්ල වේ. නමුත් මෙම කතාව තෙල් සමාගම් විසඳුමේ කොටසක් වීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගැනීම ඇතුළුව ප්‍රධාන ප්‍රශ්නවල ප්‍රගතිය සඳහා සවිස්තරාත්මක අභිලාෂයන් පෙන්වනවා. Cop28 දක්වා ඇති සියලුම අභිලාෂයන් ලබා දෙන්නේ නම්, එය ඉතිහාසයේ වැදගත්ම සමුළු වලින් එකක් බවට පත් වේවි’’
කෙසේ වෙතත්, විවේචකයින් කනස්සල්ලට පත්ව සිටින්නේ තෙල් හා ගෑස් සමාගම් ඔවුන්ගේ මෙහෙයුම් සඳහා අවම වෙනස්කම් වලට පමණක් එකඟ වනු ඇති බවයි.
සිං මෙසේ පැවසීය: “ගෝලීය උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 1.5ට අඩු මට්ටමක තබා ගැනීම මෙම සමුළුවේ උතුරු තරුව වීමට නම්, එයින් අදහස් කරන්නේ නව පොසිල ඉන්ධන ව්‍යාපෘති නොමැති බවයි. ෆොසිල ඉන්ධන ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම, පුනර්ජනනීය ද්‍රව්‍ය තිරසාර ලෙස ඉහළ නැංවීමේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සහ මෙම සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක කිරීමට ප්‍රමාණවත් මූල්‍ය පහසුකම් සැලසීම මෙයින් අදහස් කෙරෙනවා’’
‘සියලු විමෝචන, සෑම තැනකම /All emissions, everywhere’
මුලදී, Al Jaber මෙම වසර මුලදී තෙල් හා ගෑස් සමාගම් සමඟ කතා කළ විට, ඔවුන්ගේ නිස්සාරණ කාර්යක්ෂමතාව වැඩි දියුණු කිරීම සහ බලගතු හරිතාගාර වායු මීතේන් කාන්දු වීම වැළැක්වීම වැනි ඔවුන්ගේ මෙහෙයුම් අඩු කාබන් තීව්‍ර කිරීමට ඔවුන්ට කළ හැකි දේ පිළිබඳව අවධානය යොමු කළේය. මේවා දේශගුණික ප්‍රභාකරණයේදී Scope 1 විමෝචනය (Scope 1 emissions in climate jargon) ලෙස හැඳින්වේ (නැතහොත් සම්පූර්ණයෙන්ම සමාගමක පාලනය යටතේ ඇති විමෝචනය).
ෆොසිල ඉන්ධනවල විශාලතම බලපෑම නොසලකා හරින ලද අතර ඒවා පරිභෝජනය කරන විට සහ CO2 නිපදවන විට එය ” scope 3 ” විමෝචනය ලෙස හැඳින්වේ. (Scope 2 විමෝචනය යනු බාහිර මූලාශ්‍රවලින් බලශක්තිය මිලදී ගැනීමෙන් ලැබෙන ඒවා වේ.) පසුගිය රැස්වීමේදී අල් ජාබර් මේවා ඇතුළත් කරන බවට පොරොන්දු විය.
“අපි විෂය පථය 1, විෂය පථය 2 සහ විෂය පථය 3 හි අඩු කිරීමේ සාකච්ඡාව අවසන් කරමු. අපි සෑම තැනකම, සියලු විමෝචන වලට පහර දිය යුතුයි” – Al Jaber
දේශගුණික මූල්‍ය / Climate finance
සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් දැනටමත් දේශගුණික අර්බුදයේ බලපෑමෙන් විනාශයට මුහුණ දී සිටින අතර, ඔවුන්ගේ ආර්ථිකය අඩු CO2 පාදයකට මාරු කිරීමට ඔවුන්ට මූල්‍යමය හිඟයක් ඇත. නමුත් ඔවුන්ට දැනට පවතින දේශගුණික මූල්‍ය පහසුකම් ඉතා අල්පය, ප්‍රවේශ වීමට අපහසු අතර ඔවුන් අතර ධනවත් අය වෙත නැඹුරු වී ඇත.
අල් ජබර් ලෝක බැංකුවේ සහ අනෙකුත් ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය ආයතනවල “පුළුල් පරිවර්තනයක්” සහ පුද්ගලික අංශයේ අරමුදල් ගෙන ඒම සඳහා සහාය ඉල්ලා සිටියේය.
දුප්පත් ජාතීන්ට වසරකට ඩොලර් බිලියන 100ක් ලබා දීම සඳහා ධනවත් රටවල් විසින් දිගුකාලීන කැපවීමක් 2020 දී සපුරාලීමට නියමිතව තිබූ නමුත් එය තවමත් සාක්ෂාත් කර ගෙන නොමැති බව සහතික කිරීමට ඔහුට අවශ්‍යය. දේශගුණික බලපෑම්වලට අනුවර්තනය වීමට සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවලට මූල්‍ය දෙගුණයක් කිරීම සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මහලේකම් ඇන්ටෝනියෝ ගුටරෙස් විසින් කරන ලද ඉල්ලීම ද ඔහු පුනරුච්චාරණය කළේය.
පසුගිය වසරේ Cop27 හි දී, දේශගුණික අර්බුදයේ දරුණුතම බලපෑමෙන් පීඩාවට පත් වූ රටවල් බේරා ගැනීම සහ පුනරුත්ථාපනය කිරීම යන අර්ථයෙන්, පාඩු හා හානි සඳහා අරමුදලක් / Fund for loss and damage පිහිටුවීමට ජාතීන් එකඟ විය. අල් ජබර් පැවසුවේ මෙම අරමුදල පිරවීමේ මාධ්‍යයන් Cop28 හි එකඟ විය යුතු බව “අනිවාර්‍යයෙන්ම අත්‍යවශ්‍ය” බවයි.
ඇතුළත් කිරීම
එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටක් නොවන අතර සිවිල් ප්‍රකාශනය දැඩි ලෙස පාලනය වේ. නගරාධිපතිවරුන් සහ ප්‍රාදේශීය නායකයින් සමඟ ආදිවාසී ජනතාවගේ, තරුණයින්ගේ සහ ඇදහිල්ල මත පදනම් වූ සංවිධානවල කාර්යභාරය ඉස්මතු කරමින් Cop28 හි ඔවුන්ව පිළිගන්නා බවට Al Jaber සිවිල් සමාජ කණ්ඩායම්වලට සහතික විය.
එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය සඳහා ඇතුළත් කිරීම සඳහා පුද්ගලික අංශයේ සමාගම් ද ඇතුළත් වේ.
සිං මෙසේ පැවසීය: “Cop28 පොසිල ඉන්ධන කර්මාන්තයේ බලපෑමෙන් නිදහස් බව සහ මෙම දූෂකයින් වගකිව යුතු බව අපි සහතික කළ යුතුයි”
හිටපු එක්සත් රාජධානියේ අමාත්‍ය සහ Cop26 හි සභාපති ආලෝක් ෂර්මා වඩාත් ධනාත්මක දෘෂ්ටියක් ගෙන මෙසේ පැවසීය: “Cop28 ඉතිහාසයට පොසිල ඉන්ධන යැවීමේ වේගය සහ කාල නියමය සකසන පොලිස් නිලධාරියා බවට පත් වුවහොත් එය විශිෂ්ට ජයග්‍රහණයක් වනු ඇත.”
https://www.theguardian.com/environment/2023/jul/13/what-is-the-uae-cop28-plan-of-climate-action
