“අපි තවමත් මානව ශිෂ්ටාචාරයේ සීමාවන් ඉක්මවා නැති නමුත් අපි ඊට සමීප වෙමින් සිටිනවා. අපි කාබන් විමෝචන සමඟදිගටම යනවා නම්, සියලු ඔට්ටු ඇල්ලීම නතර වේවි.” මහාචාර්ය මයිකල් මෑන් (Prof Michael Mann) පවසයි.
දේශගුණික අර්බුදය, දැනටමත් ලොව පුරා විනාශකාරී ආන්තික කාලගුණයක් ගෙන ඒම මගින් “බිඳෙනසුලු මොහොතක්” ලබා දී ඇති බව, ඇමෙරිකානු ජාතික ප්‍රකට දේශගුණ විද්‍යාඥයෙකු මහාචාර්ය මයිකල් මෑන් සිය නවතම කෘතිය වන Our Fragile Moment හි පවසයි. දේශගුණික අර්බුදය හීලෑ කිරීම තවමත් කළ හැකි නමුත් එහිදී විශාල දේශපාලන බාධකවලට මුහුණ දීමට සිදුවන බව ඔහු පවසයි.
එක්සත් ජනපදයේ පෙන් රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාලයේ මහාචාර්යවරයෙකු වන මෑන්, 1999 දී සුප්‍රසිද්ධ හොකී ස්ටික් ප්‍රස්ථාරය (hockey stick chart) ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් පසු , පසුගිය ශතවර්ෂයේ ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ ගිය ආකාරය පෙන්නුම් කරන ලද ප්‍රමුඛතම දේශගුණ විද්‍යාඥයන් අතර සිටී.
අද අපගේ දුෂ්කරතාවය අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා මෑන් අපගේ විභව අනාගතය වඩාත් පැහැදිලිව දැකීමට පෘථිවි දේශගුණ ඉතිහාසය හරහා ආපසු ගොස් ඇත. “අපට ඉගෙන ගැනීමට වසර බිලියන 4ක් තිබෙනවා” ඔහු ගාඩියන් පුවත්පතට සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී පැවසීය.
“අපි ද්වන්ධ ගුණාංග දෙකක උදාහරණ දකිනවා. ඒ් බිඳෙනසුළු බව (fragility) සහ ඔරොත්තු දීමේ හැකියාවයි (resilience). මේවා එක් අතකින් පෘථිවි දේශගුණය තුළ පවතින ස්ථායීකරණ යාන්ත්‍රණයන් ඔබට හමු වෙනවා. ජීවය විසින්ම පෘථිවියේ ජීවයට ගැලපෙන සීමාවන් තුළ තබා ගැනීමට මේවා උපකාර කර තිබෙනවා. නිදසුනක් වශයෙන්, පෘථිවියේ ජීවය ආරම්භ වූ දා සිට සූර්යයාගේ දීප්තිය 30% කින් වැඩි වී ඇති නමුත් ජීවය සුදුසු උෂ්ණත්වයන් පවත්වා ගෙන යනවා. නමුත් පෘථිවි පද්ධතිය ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධ දෙය කළ උදාහරණ තිබෙනවා. එහිදී එය පාලනයෙන් ඉවතට විසිවී ගොස් ජීවය නිසාම එසේ සිදුකර තිබෙනවා” Mann පවසයි.
වසර බිලියන 2.7කට පෙර සිදු වූ මහා ඔක්සිකරණ සිදුවීමෙන් (great oxidation event) ප්‍රාථමික බැක්ටීරියා ඔක්සිජන් නිපදවීමට පටන් ගත් අතර එය වායුගෝලයේ ඇති ප්‍රබල හරිතාගාර වායු මීතේන් විනාශ කිරීමට හේතු විය. “එය අපව හිමබෝල පෘථිවියකට ඇද දැමූ අතර එය මුළු ජීවිතයම පාහේ විනාශ කළා. අපි මේ සියලු අතීත කථාංග දෙස බලන විට, අපි තවමත් විනාශ වී නැති බව අපට දැනෙනවා. අපි තවමත් අපගේ වඳ වී යාම සහතික කර නැහැ. නමුත් අපි ෆොසිල ඉන්ධන මත යැපෙන මාර්ගයක දිගටම ගමන් කරන්නේ නම්, අතීත පෘථිවි ඉතිහාසයේ සාක්ෂිවලින් අපට පෙනෙන එම ආරක්ෂිත පරාසය අපි අත්හැර දමනවා. මෙය එතරම් බිඳෙනසුළු මොහොතක් බවට පත් කරන්නේ එයයි. අපි ප්‍රපාතයේ මුව අද්දරට පැමිණ සිටිනවා” මහාචාර්ය මෑන් පවසයි.
පොත සඳහා එක් අභිප්‍රේරණයක් වන්නේ දේශගුණික විනාශවාදයේ (climate doomism) නැගීම බව මහාචාර්ය මෑන් පවසයි.
“අපි දේශගුණ ප්‍රතික්ෂේප කිරීමේ අවසානයක් දැක නැති නමුත් එය තවදුරටත් පිළිගත නොහැක්කේ මෙය සිදුවෙමින් පවතින බව මිනිසුන්ට දැකීමට සහ දැනීමට හැකි නිසයි. එබැවින් දූෂණය කරන්නන් වෙනත් උපක්‍රම වෙත යොමු වී ඇති අතර, උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, ඒවායින් එකක් වන්නේ විනාශවාදයයි. ඕනෑම දෙයක් කිරීමට ප්‍රමාද වැඩි බව ඔවුන්ට ඒත්තු ගැන්විය හැකි නම් ඔවුන් එසේ කරන්නේ ඇයි ? ”
මෑන් පවසන්නේ දේශගුණ ඉතිහාසය විනාශ කරන්නන් විසින් ආයුධ සන්නද්ධ කරන ආකාරය තමා දුටු බවයි.
“මෙම අතීත සමූහ වඳවී යාමේ සිද්ධීන් අද සහතික කළ මහා වඳ වී යාමක් බවට පරිවර්තනය කරයි යන මෙම අදහස, උදාහරණයක් ලෙස [පර්මාෆ්‍රොස්ට් දියවන ලෙස] මීතේන් මගින් ගෝලීය උණුසුම් වීම ඉහළ දමන බවට වන අදහස සත්‍ය කතාවක් නොවෙයි. විද්‍යාව එයට සහාය දක්වන්නේ නැහැ.” මහාචාර්ය මෑන් පෙන්වා දෙයි.
අපගේ දේශගුණික ඉරණම සමතුලිතව පවතින බව කියන මහාචාර්ය මෑන් තව දුරටත් මෙසේ පවසයි: “දේශගුණික ආකෘතිවලින් ලැබෙන තොරතුරු සමඟ අතීතයේ සිට තරමක් බලවත් සාක්ෂි තිබෙනවා. අපට සෙල්සියස් අංශක 1.5 ට වඩා අඩු උෂ්ණත්වයක් පවත්වා ගත හැකි නම්, අපට මෙම බිඳෙන සුළු මොහොත ආරක්ෂා කර ගත හැකියි. නමුත් අපි 3C වලින් ඔබ්බට ගියොත්, එය අපට නොහැකි විය හැකියි. ඒ අතර තමයි අපි කැට පෙරළන්නේ. අද දින දේශගුණික ප්‍රතිපත්ති සහ ක්‍රියාවන් 2.75C පමණ දක්වා ගෙන යනු ඇති අතර, අද දක්වා ඇති සියලුම ප්‍රතිඥා සහ ඉලක්ක ලබා දීමෙන් අදහස් වන්නේ ගෝලීය උණුසුම ඉහළ යන අගය සෙල්සියස් අංශක දෙකක සීමාව තුළ රදවා තබා ගැනීමයි. එබැවින් එය ලබා ගැනීමට අප කොතරම් නරකද යන්න ප්‍රශ්නයක්. 1.5C දැනටමත් ඇත්තෙන්ම නරකයි, නමුත් 3C ශිෂ්ටාචාරය අවසන් විය හැකි යැයි පැවසීම ඊටත් වඩා නරකයි.”
ගෝලීය උණුසුම සමඟ පැහැදිලිවම සම්බන්ධ වී ඇති පුළුල් තාප තරංග, ලැව්ගිනි සහ ගංවතුර ක්‍රියාමාර්ග සඳහා කැඳවීමට හදිසි අවශ්‍යතාවයක් ලබා දී ඇත.
මහාචාර්ය මෑන් මෙසේ පවසයි: “නමුත් නියෝජිතායතනයෙන් තොර හදිසිභාවය අපව බලාපොරොත්තු සුන්වීම සහ පරාජය කරා ගෙන යනවා. පරිසර දූෂකයින් කැමති වන්නේ එයටයි. එම සියලු දේශගුණ ක්‍රියාකාරීන් රැගෙන ඔවුන් ඉදිරි පෙළේ සිට පැත්තකට ගෙන යාමට ඔවුන් කැමතියි. දේශගුණික හදිසි අවස්ථාව අවසන් කිරීම කළ හැකියි. උණුසුම ව්‍යසනකාරී මට්ටම්වලට වඩා පහළින් තබා ගැනීමට ඇති බාධක තවමත් භෞතික නොවන බවත් ඒවා තාක්‍ෂණික නොවන බවත් (ඒවා දේශපාලනික බවත් අපි දනිමු) නමුත් මේ වන විට විශාල දේශපාලන බාධාවන් කිහිපයක් තිබෙනවා.”
“ඒවායින් සමහරක් පැමිණෙන්නේ එය භෞතික වශයෙන් ප්‍රමාද වැඩියි යන වැරදි අදහසින් වන අතර මට එම අදහස දුරු කිරීමට අවශ්‍යයි. නමුත් එයින් කොටසක් පැමිණෙන්නේ අපගේ දේශපාලනය පිළිබඳ තේරුම්ගත හැකි නරුමත්වයකින් වන අතර එය වඩා විශාල අභියෝගයක්’’ මහාචාර්ය මෑන් පෙන්වා දෙයි.
2024 එක්සත් ජනපද ජනාධිපතිවරනයේදී ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප්ට ස්ථිර ජයග්‍රහණයක් පිළිබඳ ඔහුගේ තක්සේරුව ගැන මහාචාර්ය මෑන් කතා කරයි. “ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයෙන් ඉවත්ව ෆැසිස්ට්වාදය දෙසට ගමන් කිරීමක්. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනයට වඩා ෆැසිස්ට්වාදය හරහා යන අර්ථවත් දේශගුණික ක්‍රියාමාර්ගයකට මගක් නැහැ. අපි පිටතට ගොස් ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ යුතු අතර, තරුණයින් විශාල සංඛ්‍යාවකින් පිටතට ගොස් ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ යුතුයි. අපි එය කළහොත්, අපිරිසිදු කරන්නන්ට රබර් මුද්‍රාවක් ලෙස ක්‍රියා කරනවාට වඩා අප වෙනුවෙන් ක්‍රියා කරන දේශපාලනඥයන් තෝරා පත් කර ගත හැකියි.”
එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රධාන දේශගුණ සමුළුව වන Cop28 නොවැම්බර් මස අවසානයේ ආරම්භ වන අතර එය සත්කාරකත්වය දරනු ලබන්නේ එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය විසින් වන අතර එය Mann හඳුන්වන්නේ “ඉතා කලබලකාරී” තත්ත්වයක් ලෙසයි. එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයට ලෝකයේ තෙල් සහ ගෑස් ව්‍යාප්තිය සඳහා තුන්වන විශාලතම ශුද්ධ ශුන්‍ය බිඳවැටීමේ සැලසුම් ඇති අතර Cop28 හි සභාපති එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයේ රාජ්‍ය තෙල් සමාගම වන ඇඩ්නොක් හි ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා ද වේ.
“Cop28 සත්කාරකත්වය ලබා දීමෙන් ගෝලීය දේශගුණික ක්‍රියාවන්හි ප්‍රචණ්ඩත්වය අනුගමනය කිරීමට ඔවුන්ට ඉඩ දීම වැරදි යැයි මට සිතෙනවා. එය ඔවුන්ගේ පාර්ශ්වයෙන් සහ අනෙකුත් පෙට්‍රෝ රාජ්‍යයන්ගේ පාර්ශවයෙන් හැසිරීම නීත්‍යානුකූල කිරීමක් වන අතර එය මූලික වශයෙන් අප ඉදිරියේ ඇති කාර්යයට පටහැනියි. මට ඒක හරිම කරදරයි.” මහාචාර්ය මෑන් කණස්සලු ස්වරයෙන් පවසයි.
හොකී ස්ටික් ප්‍රස්ථාරය ප්‍රකාශයට පත් කිරීමේ සිට මෑන් දේශගුණික විපර්යාස ප්‍රතික්ෂේප කරන්නන්ගේ ඉහළම ඉලක්කයක් වී ඇත. ඔහු එලොන් මස්ක් විසින් කලින් ට්විටර් ලෙස හැඳින්වූ සමාජ මාධ්‍ය වේදිකාව වන X ගැන දැඩි ලෙස විවේචනය කරයි.
“ටෙස්ලා සමඟ ඔහුගේ භූමිකාව නිසා මස්ක් පරිසර වීරයෙකු ලෙස සැලකීමට පුරුදුව සිටියා. නමුත් වැඩි වැඩියෙන්, ඔහු ඔහුගේ සැබෑ වර්ණය, ට්‍රම්ප් සහ ෆැසිස්ට්වාදයට ඔහුගේ දේශපාලන පක්ෂපාතීත්වය පෙන්වනවා. ට්විටර් යනු ගෝලීය මහජන චතුරශ්‍රයක් වූ අතර, දේශගුණික අර්බුදය පිළිබඳව සන්නිවේදනය කිරීමේ සංසදයක් වුණා. මස්ක් කර ඇත්තේ දේශගුණික ප්‍රතික්ෂේප කිරීම සහ ලෝකයේ නරක සියල්ල ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා එය විෂ සහිත සංසදයක් බවට පත් කිරීමයි. එය විශ්මයජනකයි. ”
නරකම පෙට්‍රෝ රාජ්‍ය නළුවෙකු වන සෞදි අරාබියේ අල්වාලීඩ් බින් තලාල් කුමරු, මස්ක් විසින් ට්විටර් මිලදී ගැනීමේදී ඩොලර් බිලියන 1.9 ක කාර්යභාරයක් ඉටු කළ බව මෑන් සඳහන් කළේය.
අල්වලීඩ් කුමරු 2017 වසර දක්වා රූපට් මර්ඩොක්ගේ මාධ්‍ය අධිරාජ්‍යයේ ප්‍රධාන අනුග්‍රාහකයෙකු බව ද මෑන් පෙන්වා දුන්නේය.
“රූපට් මර්ඩොක් ඔහුගේ ගෝලීය මාධ්‍ය ජාලය දේශගුණ ප්‍රතික්ෂේප කිරීම ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ පුනර්ජනනීය බලශක්තියට පහර දීම සඳහා ආයුධ සන්නද්ධ කර තිබෙනවා. සමහර බලවත් පෙට්‍රෝ රාජ්‍යයන්, විශේෂයෙන් සෞදි අරාබිය ඒ අතර ඉහළින්ම සිටිනවා” මහාචාර්ය මෑන් අවසාන වශයෙන් පෙන්වා දුන්නේය.
