සති දෙකකට පෙර සාකච්ඡා බිඳවැටීමෙන් පසු එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයේ Cop28 ට පෙර ලෝක නායකයින් අබුඩාබියේදී නැවත රැස්වනු ඇත
දේශගුණික ව්‍යසනයෙන් පීඩාවට පත්ව සිටින අවදානමට ලක්විය හැකි පුද්ගලයින්ට මුදල් ලබා ගන්නේ කෙසේද යන්න සම්බන්ධයෙන් ධනවත් සහ දුප්පත් රටවල් අතර ගැඹුරු බෙදීම් සමනය කිරීමේ අවසාන උත්සාහය සඳහා රජයන් මෙම සති අන්තයේ රැස්වන බව ජාත්‍යන්තර මාධ්‍ය පවසයි.
අයහපත් කාලගුණයේ බලපෑම් අත්විඳින රටවල් සහ ප්‍රජාවන් ගලවා ගැනීම සහ පුනරුත්ථාපනය කිරීම සඳහා වන “අලාභය සහ හානි / loss and damage” සඳහා අරමුදල් පිළිබඳ සාකච්ඡා මාර්තු මාසයේදී ආරම්භ වූ නමුත් සති දෙකකට පෙර ගැටුම් මැද බිඳ වැටුනේය.
මේ මස අවසානයේදී එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයේ ආරම්භ වන UN Cop28 දේශගුණික සමුළුවට පෙර ඇති කැපී පෙනෙන ගැටලු විසඳීමට උත්සාහ කිරීම සඳහා හා රටවල් අබුඩාබි හි නැවත රැස්වී ඇත.
මෙම සති අන්තයේ සම්මුතියක් ඇති කර ගැනීම Cop28 හි අලාභය හා හානිය පිළිබඳ ප්‍රගතියක් ලබා ගැනීම සඳහා අත්‍යවශ්‍ය දෙයක් ලෙස සලකනු ලැබේ. සමුළුවට පෙර පුළුල් එකඟතාවයක් නොමැති නම්, සැලසුම් සංකීර්ණ කෝප්28 සාකච්ඡා තුළ සිරවී යනු ඇතැයි උද්ඝෝෂකයින් බිය වෙති.
Climate Action Network International හි ගෝලීය දේශපාලන මූලෝපාය ප්‍රධානී හර්ජීත් සිං මෙම අභියෝගාත්මක තත්ත්වය ගැන මෙසේ පැවසීය, “රැස්වීම නව අලාභ හා හානි අරමුදලේ සාර්ථකත්වය හෝ අසාර්ථකත්වය තීරණය කරන මොහොතක් ලෙස සැලකිය හැකියි. අපි විශ්වාස පරතරය පියවා, (අරමුදල ක්‍රියාත්මක කළ යුතු අතර) එය වඩාත් අවශ්‍ය අයට අවශ්‍ය සහාය ලබා දිය යුතුයි කියලා. මිලියන ගණනකගේ ජීවිත සහ ජීවනෝපායන් අනතුරේ පවතින බැවින් අපට අසාර්ථක වීමට ඉඩ දිය නොහැකයි‘‘.
එහෙත් චීනය සහ ෆොසිල ඉන්ධන අපනයනයේ ප්‍රමුඛයින් වන ගල්ෆ් කලාපීය රටවල් වැනි විශාල නැඟී එන ආර්ථිකයන් මෙන්ම එක්සත් ජනපදය හා යුරෝපය වැනි සාම්ප්‍රදායික පරිත්‍යාගශීලීන් සහ අරමුදල් ලබා ගන්නේ කෙසේදැයි සැලකිලිමත් වන දුප්පත් ජාතීන් අතර මෙන්ම මුදල් දායකත්වය ස්වේච්ඡාවෙන් ලබා ගැනීමට කැමති සංවර්ධිත රටවල් අතර ද පරතරයක් පවතී.
ලෝකයේ සියලුම ආණ්ඩු පසුගිය වසරේ ඊජිප්තුවේ Cop27 හි දී අලාභ හා හානි අරමුදලක් පිහිටුවිය යුතු බවට එකඟ විය. (සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් දශකයකට වැඩි කාලයක් තිස්සේ සොයමින් සිටි ඓතිහාසික පළමු පියවරකි) දුප්පත් රටවල් පොහොසත් ලෝකයට සාපේක්ෂව කුඩා කාබන් පියසටහන් සහිත දේශගුණික අර්බුදයට අවම වශයෙන් දායක වී ඇත. නමුත් ඔවුන්ගේ යටිතල පහසුකම්වල මූලික තත්ත්වය සහ සම්පත් හිඟකම හේතුවෙන් ඔවුන් ලොව පුරා ආන්තික කාලගුණයේ බර දරයි.
වසරකට පමණ පෙර පාකිස්ථානය විනාශ කළ ගංවතුර සහ නැගෙනහිර අප්‍රිකාවට කුසගින්න ගෙන ආ නියඟය දේශගුණික අර්බුදයෙන් උග්‍ර වූ ආන්තික කාලගුණයේ උදාහරණ දෙකකි. එහිදී අලාභ හා හානි අරමුදල් තිබුණේ නම් අවදානමට ලක්විය හැකි මිනිසුන්ට උපකාර කළ හැකිව තිබුණි. ගෝලීය උෂ්ණත්වය තවදුරටත් ඉහළ යන විට මෙවැනි විපත් නිතර නිතර සිදුවනු ඇතැයි පුරෝකථනය කර ඇති අතර හානිය අලුත්වැඩියා කිරීමට වසරකට ඩොලර් බිලියන සිය ගණනක් අවශ්‍ය වනු ඇත.
මතභේදයට තුඩු දෙන ප්‍රධාන ක්ෂේත්‍ර වන්නේ අරමුදල පාලනය කළ යුතු ආකාරය, අරමුදලට දායක විය යුත්තේ කවුරුන්ද සහ මුදල් වෙත ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ දිය යුත්තේ කාටද යන්නයි.
එක්සත් ජනපදය ඇතුළු සමහර ධනවත් රටවල්, හැකි ඉක්මනින් මුදල් රැස් කිරීමට සහ ගලා යාමට හැකි වන පරිදි සූදානම් කළ ව්‍යුහයක් සපයන බවට තර්ක කරමින්, ලෝක බැංකුව විසින් අරමුදලට සත්කාරකත්වය ලබා දීමට තල්ලු කර ඇත. මුල සිටම නව අරමුදලක් පිහිටුවීම මන්දගාමී, වඩා කරදරකාරී සහ මිල අධික වනු ඇතැයි ඔවුහු තර්ක කරති.
එහෙත් බොහෝ උද්ඝෝෂකයින් මෙය ප්‍රතික්ෂේප කරයි, ධනවත් රටවල් ලෝක බැංකුවට අනුග්‍රහය දක්වන්නේ එය විශාල පරිත්‍යාගශීලීන් ලෙස ඔවුන්ට වැඩි පාලනයක් ලබා දෙන නිසා බවට ඔවුන් සැක කරයි. ඔවුන් ලෝක බැංකුවේ පොදු කාර්ය භාරයන් පෙන්වා දෙයි. අවම වශයෙන් එක් සමාන අරමුදලක් එහි අරමුදල්වලින් 24%ක් “සත්කාරක ගාස්තුවක්” ලෙස අය කර ඇති අතර, එහි කාර්ය මණ්ඩල විශ්‍රාම වැටුප් අරමුදල් ඇතුළුව බැංකුවේ නිලධරය සඳහා අරමුදලින් ගෙවනු ලැබේ.
ලෝක බැංකු අරමුදල් වෙත ප්‍රවේශ වීම මන්දගාමී සහ දුෂ්කර වන අතර, සපයනු ලබන බොහෝ මූල්‍ය ප්‍රදානවලට වඩා ණය ආකාරයෙන් පැමිණේ. දේශගුණ මූල්‍ය කෙරෙහි අවධානය යොමු නොකිරීම සම්බන්ධයෙන් ලෝක බැංකුවට එරෙහිව බොහෝ දෙනෙකුට දිගුකාලීන කෝපයක් ඇත.
Action Aid පුණ්‍යායතනයේ ප්‍රතිපත්ති සහ ව්‍යාපාර අධ්‍යක්ෂ බ්‍රැන්ඩන් වු මෙසේ පැවසීය, “[ධනවත් රටවල් විසින්] මෙම තනතුරු සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවලට සහාය වීමට සහ අවදානමට ලක්විය හැකි ප්‍රජාවන්ගේ අවශ්‍යතාවලට ප්‍රතිචාර දැක්වීමට අදහස් කරන අරමුදලකට කිසිසේත්ම පිළිගත නොහැකියි. සංවර්ධිත රටවල් අවදානමට ලක්විය හැකි පුද්ගලයින්ට උපකාර කිරීම සඳහා වඩාත්ම ඵලදායී විකල්පය වන අරමුදලක් සැලසුම් කිරීමට සද්භාවයෙන් උත්සාහ කරනවාට වඩා ඔවුන්ගේ පටු අවශ්‍යතා මනසේ තබාගෙන සාකච්ඡා කරනවා‘‘
ලෝක බැංකුව විසින් අරමුදලට සත්කාරකත්වය ලබා දීම එක්සත් ජනපදය සඳහා සාකච්ඡා “රතු රේඛාවක්” නොවන බව බොහෝ දෙනෙක් තේරුම් ගෙන ඇති අතර, අරමුදල සොයා ගත යුත්තේ කොතැනද යන ප්‍රශ්නය විසඳනු ඇතැයි එක්සත් ජාතීන් සහ තවත් සමහර පාර්ශ්ව විශ්වාස කරති. සාකච්ඡාවලට සමීපව සම්බන්ධ වූ එක් සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක නියෝජිතයෙක් පැවසුවේ, මෙය ප්‍රධාන ප්‍රශ්නය නොවන බවයි.
සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවලින් ද වඩාත්ම අවදානමට ලක්විය හැකි රටවල්වලට අනුග්‍රහය දැක්විය යුතු බවට රටවල් එකඟ වන බැවින්, අරමුදලට ප්‍රවේශ විය යුත්තේ කවුරුන්ද යන ප්‍රශ්නය විසඳුමට ආසන්න විය හැකිය. 2015 පැරිස් දේශගුණික ගිවිසුමට පදනම් වූ දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ රාමු සම්මුතිය / UN Framework Convention on Climate Change අත්සන් කරන විට, 1992 දී සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලද සියලුම රටවල් සඳහා අරමුදල විවෘත විය යුතු බව සමහර රජයන් විශ්වාස කරයි.
මෙය ඔවුන්ගේ ඉහළ ඒක පුද්ගල ආදායම සහ කාබන් පියසටහන් තිබියදීත්, සෞදි අරාබිය හෝ එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය, මෙම වසරේ Cop හි සත්කාරකත්වය ලබා ගැනීමට සුදුසුකම් ලැබීමට හේතු විය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, “වඩාත්ම අවදානමට ලක්විය හැකි / most vulnerable” යන්නෙහි නිර්වචනය අඩු සංවර්ධිත රටවල් කෙරෙහි ඵලදායී ලෙස අවධානය යොමු කරනු ඇත.
ලොකුම සටන විය හැක්කේ අලාභ හා හානි සඳහා අරමුදල් මූලාශ්‍ර සම්බන්ධයෙනි. ප්‍රචාරකයින්ට අවශ්‍ය වන්නේ ධනවත් රටවල් විමෝචනය සඳහා ඔවුන්ගේ “ඓතිහාසික වගකීම / historic responsibility” සඳහා ගෙවීමට ය.
එක්සත් ජනපදය සහ අනෙකුත් ධනවත් රටවල්, කාබන් හිලව් විකිණීමෙන් ලැබෙන ආදායම සහ පුද්ගලික අංශයෙන් ලැබෙන දායකත්වය ඇතුළත් කිරීමට හැකි වන පරිදි අරමුදල් මූලාශ්‍ර පුළුල් කිරීමට කැමති වේ. සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල කණ්ඩායම් විසින් ධනවත් සහ දුප්පත් රටවල යහපත් පාරිභෝගිකයින් ඉලක්ක කර ගන්නා නිරන්තර පියාසර බද්දක් හෝ විශාල විමෝචන ප්‍රභවයක් වන නැව්ගත කිරීම සඳහා ගාස්තුවක් වැනි අරමුදල් යාන්ත්‍රණයන් යෝජනා කර ඇත.
මෙම මූලාශ්‍රවලින් හැකි තරම් ප්‍රමාණයක් අවශ්‍ය වනු ඇත. යම් ආකාරයකට අවශ්‍ය වන මුදල ඩොලර් බිලියන සිය ගණනක් කරා ළඟා වීමට ඉඩ ඇත. එහෙත් තීරණාත්මක ආතතිය නිර්මාණය වන්නේ චීනය, ඉන්දියාව, දකුණු කොරියාව සහ අනෙකුත් විශාල නැගී එන ආර්ථිකයන් සහ සෞදි අරාබිය, කටාර්, රුසියාව සහ සත්කාරක රට වන එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය වැනි රටවල තත්ත්වය මත ය. මෙම රටවල් සියල්ලම 1992 දී සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් ලෙස වර්ග කරන ලද අතර එබැවින් දුප්පත් රටවලට අරමුදල් සැපයීමේ අවශ්‍යතාවයක් නොමැත.
නමුත් ඔවුන් සියල්ලෝම දැන් ප්‍රධාන විමෝචකයින් වෙයි. චීනය, ඉන්දියාව සහ රුසියාවෙන් සිදුවන හරිතාගාර වායුවිමෝචනය දැන් විශාල වී ඇති බැවින් ඒවා යුරෝපීය රටවල සමුච්චිත විමෝචනයට ළඟා වේ. එසේ නැතහොත් ඔවුන් ද පොසිල ඉන්ධන අලෙවියෙන් විශාල වශයෙන් ප්‍රතිලාභ ලබා ඇත. අලාභ හා හානි අරමුදලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අවදානමට ලක්විය හැකි රටවලට වඩා බොහෝ විශාල ආර්ථිකයන් මෙම රටවල් සියල්ලන්ටම ඇත.
එක්සත් ජාතීන්ගේ නියෝජ්‍ය මහලේකම් අමිනා මොහොමඩ් මෙසේ පැවසුවාය: “එය සම්පූර්ණයෙන්ම නව යුගයක්. දේශගුණය සඳහා පමණක් නොව අද ඕනෑම අරමුදල් සඳහා එය පදනම පුළුල් කිරීමයි. මෙම අවස්ථාවේ දී ඒ සඳහා ඓතිහාසික නැඹුරුවක් ඇතැයි හැඟෙන අයගේ ආතතිය ඇතිවිය හැකි බැවින් ඇතැම් පාර්ශ්වයන්ට පනත් කෙටුම්පත් කිරීමට සිදුවිය හැකියි. අනෙක් අය සිතන්නේ (නැත) අපි දැන් එය ඉක්මවා ගොස් ඇති බවත්, අපි අනාගතයට යන බවත්, එබැවින් අපි පදනම සහ සම්පත් පුළුල් කළ යුතු බවයි‘‘
චීනය වැනි විශාල ආර්ථිකයන් සහ කුඩා හා වඩාත්ම අවදානමට ලක්විය හැකි ජාතීන් අතර වෙනස්කම් ඇති කිරීමට උත්සාහ කරන ඕනෑම උත්සාහයකට විරුද්ධ වන බව උද්ඝෝෂකයින් අවධාරණය කර ඇත. මේ තත්තත්වය තුළ මෙම මූලික ආතතිය විසඳීම දුෂ්කර වනු ඇත. ජාත්‍යන්තර පාරිසරික නීති මධ්‍යස්ථානයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ ප්‍රචාරකයෙකු වන Lien Vandamme පැවසුවේ චීනය සහ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් G77 කණ්ඩායම තුළ එක්සත්ව සිටින අතර එක්සත් ජනපදය, එක්සත් රාජධානිය සහ යුරෝපා සංගමය වැනි ධනවත් රටවල් මුදල් ලබාදිය යුතු බවයි. “[ඔවුන්] ඔවුන්ගේ දේශගුණික අක්‍රියතාව නිසා සිදුවන අලාභය සහ හානිය සඳහා ගෙවීමේ වගකීම දිගටම ප්‍රතික්ෂේප කරයි.
