දේශගුණික ක්‍රියාකාරකම් ප්‍රමාද කරන දේශපාලනඥයන් එහි ප්‍රතිවිපාක සමඟ ජීවත් විය යුතුයි
මම දැනගෙන හිටියේ නැහැ කියලා කාටවත් කියන්න බැහැ. අනේ, මම සෞඛ්‍යයට බලපාන්නේ නැහැ කියලා මම දැනගෙන හිටියේ නැහැ කියලා මේ අවුරුද්දේ කවුරුත් කෝප් එකෙන් අයින් වෙන්නේ නැහැ. එහෙම නොවෙන්න අපි වග බලා ගන්නවා. මෙය දේශගුණය, හිම වලසුන් සහ ග්ලැසියර පමණක් නොවන බව සෑම දෙනාම දැන සිටිය යුතුයි. මෙය මගේ පෙනහළු සහ ඔබේ පෙනහළු ගැන යි.
දේශගුණික ක්‍රියාමාර්ග ප්‍රමාද කරන දේශපාලකයින් ඔවුන්ගේ තේරීම්වල ප්‍රතිවිපක සමඟ ජීවත් වීමට සූදානම් විය යුතු බව ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ (WHO) පාරිසරික සෞඛ්‍යය භාර වෛද්‍ය මරියා නීරා අනතුරු අඟවා තිබේ.
“ඔබ දේශගුණික ක්‍රියාමාර්ග කල් දමන ඕනෑම වේලාවක ඔබ එයට මුහුණ දීමට සූදානම්ද? අඩුම තරමේ ඒ ජීවිත බේරගන්නේ නැති එක ගැන, (මරනවා කියන්න ඕනේ නෑ) ඒත් අඩුම ගානේ ඒ මිනිස්සුන්ගේ ජීවිතවත් ආරක්ෂා කරන්නේ නැති එක ගැන, ඔබ ඒ බර දරාගෙන ජීවත් වෙන්න ඕනේ.”
පසුගිය බ්‍රහස්පතින්දා, ලෝක කාලගුණ විද්‍යා සංවිධානය සහ WHO ඇතුළු පර්යේෂණ හවුල්කරුවන් දුසිම් ගණනක් දේශගුණික විපර්යාස මානව සෞඛ්‍යයේ දශක ගණනාවක ප්‍රගතිය ආපසු හැරවීමට තර්ජනය කරන බවට දැඩි අනතුරු ඇඟවීමක් කළේය.
පසුගිය මාසයේ බර්ලිනයේ පැවති ලෝක සෞඛ්‍ය සමුළුවට සමගාමීව ගාඩියන් පුවත්පතට අදහස් දක්වමින් නීරා පැවසුවේ, එළඹෙන Cop28 දේශගුණික සමුළුවේදී ෆොසිල ඉන්ධන දහනය කිරීමෙන් සිදුවන හානිය වෛද්‍යවරුන් විසින් ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින්ට අවබෝධ කර දෙන බවයි.
“මම දැනගෙන හිටියේ නැහැ කියලා කාටවත් කියන්න බැහැ. අනේ, මම සෞඛ්‍යයට බලපාන්නේ නැහැ කියලා මම දැනගෙන හිටියේ නැහැ කියලා මේ අවුරුද්දේ කවුරුත් කෝප් එකෙන් අයින් වෙන්නේ නැහැ. එහෙම නොවෙන්න අපි වග බලා ගන්නවා. මෙය දේශගුණය, හිම වලසුන් සහ ග්ලැසියර පමණක් නොවන බව සෑම දෙනාම දැන සිටිය යුතුයි. මෙය මගේ පෙනහළු සහ ඔබේ පෙනහළු ගැන යි“
ගල් අඟුරු, ඛනිජ තෙල් සහ ගෑස් දහනය කරන විට විෂ සහිත අංශු මුදා හරින අතර එය සෑම වසරකම මිලියන ගණනක් මිනිසුන් මරා දමයි. සමහර විමෝචනය ද ලෝකය උණුසුම් කරයි, ආන්තික කාලගුණය වඩාත් ප්‍රචණ්ඩ වන අතර අස්වැන්න අසාර්ථක වීමේ සහ සමහර රෝග පැතිරීමේ සම්භාවිතාව වැඩි කරයි.
“ඔවුන් කැමති වුවත් නැතත් (ඔවුන් දැන සිටියත් නැතත්) කෝප් හි සාකච්ඡා කරුවන් සමඟ අපි සෞඛ්‍ය ගැටලු ගැන සාකච්ඡා කරනවා” නීරා පැවසුවාය.
විද්‍යාත්මක හා වෛද්‍ය සාක්‍ෂි ගොඩනැගී ඇති බැවින් දුර්වල දේශගුණික ප්‍රතිපත්ති මිනිස් සෞඛ්‍යයට කරන හානිය ගැන වෛද්‍යවරු දැඩිව අනතුරු ඇගවීමට පටන් ගෙන තිබේ. පසුගිය වසරේ ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් Tedros Adhanom Ghebreyesus පැවසුවේ පොසිල ඉන්ධන සඳහා සහනාධාර දීම සහ දහනය කිරීම “ස්වයං කඩාකප්පල්කාරී ක්‍රියාවක්” බවයි.
ඔහුගේ වචන ප්‍රතිරාවය කරමින්, නීරා කියා සිටියේ මහජන සෞඛ්‍ය විශේෂඥයින්ට බලශක්තිය පිළිබඳ විවාදවලින් ගැලවීමට තවදුරටත් ක්‍රමයක් නොමැති බවයි. සෞඛ්‍යයට එහි වැදගත්කම ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් හඳුනාගෙන ඇති බව ඇය වැඩිදුරටත් පැවසුවාය.
මුලින්ම අපි කිව්වා ඔයාව මරණ දෙයකට සහනාධාර දෙන්න එපා කියලා. එතකොට අපි කිව්වා සෞඛ්‍යයේ නාමයෙන් ෆොසිල ඉන්ධන ඉවත් කළ යුතුයි කියලා.” ඇය පැවසුවාය.
“මුලින්ම අපි කිව්වා ඔයාව මරණ දෙයකට සහනාධාර දෙන්න එපා කියලා. එතකොට අපි කිව්වා සෞඛ්‍යයේ නාමයෙන් ෆොසිල ඉන්ධන ඉවත් කළ යුතුයි කියලා.” ඇය පැවසුවාය.
ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය ඇස්තමේන්තු කරන පරිදි පාරිසරික අවදානම් සාධක ගෝලීය රෝග බරෙන් 25%කි. ශක්තිමත් දේශගුණික ක්‍රියාමාර්ග වෙනත් අවදානම් සාධක නිසා අහිමි වන මිලියන ගණනක ජීවිත බේරා ගනු ඇත.
“ඔබ ෆොසිල ඉන්ධන දහනය කිරීම නැවැත්වියහොත්, වඩාත් ක්ෂණික ප්‍රතිලාභයක් වනුයේ වායු දූෂණයට නිරාවරණය වීම හේතුවෙන් සිදුවන මිලියන 7ක මරණ අවම කිරීමට දායක වීමයි” යනුවෙන් නීරා පැවසුවාය.
ඊට අමතරව, වඩාත් තිරසාර හා සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර වේලක් වෙත මාරු වීමෙන් වසරකට ජීවිත මිලියන 5ක් දක්වා ජීවිත ඉතිරි කර ගත හැකි බවත්, ප්‍රවාහන අංශය පිරිසිදු කිරීම අඩු උදාසීන ජීවන රටාවන් සහ වායු දූෂණයට නිරාවරණය වීමෙන් තවත් ජීවිත මිලියන ගණනක් ඉතිරි කර ගත හැකි බවත් ඇය පැවසුවාය.
අපි ලෝකයේ සෑම නගරාධිපතිවරයෙකුටම සහ සෑම අගමැතිවරයෙකුටම සෞඛ්‍ය පිරික්සුම් ලැයිස්තුවක් නිර්මාණය කළ යුතු අතර එහිදී ඔවුන්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ ඇමතිවරුන් සෞඛ්‍යය සම්බන්ධයෙන් ගන්නා සියලුම තීරණ සඳහා අපි ඔවුන්ව වගකිව යුතුයි. අපට කෝප් හි සාකච්ඡාකරුවන් සඳහාද එය කළ හැකියි” ඇය වැඩි දුරටත් පැවසුවාය.
“අපි ලෝකයේ සෑම නගරාධිපතිවරයෙකුටම සහ සෑම අගමැතිවරයෙකුටම සෞඛ්‍ය පිරික්සුම් ලැයිස්තුවක් නිර්මාණය කළ යුතු අතර එහිදී ඔවුන්ගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ ඇමතිවරුන් සෞඛ්‍යය සම්බන්ධයෙන් ගන්නා සියලුම තීරණ සඳහා අපි ඔවුන්ව වගකිව යුතුයි. අපට කෝප් හි සාකච්ඡාකරුවන් සඳහාද එය කළ හැකියි” ඇය වැඩි දුරටත් පැවසුවාය.
දේශගුණික අර්බුදය දුම්වැටි දුම්පානයට සමාන කරමින් පොසිල ඉන්ධන මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රශ්නයක් සේ සලකන ලෙස ක්‍රියාකාරීන් ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින්ගෙන් ඉල්ලා ඇත. තෙල් හා ගෑස් සමාගම් සහ දුම්කොළ සමාගම් දශක ගණනාවක් තිස්සේ තම නිෂ්පාදන පුළුස්සා දැමීම සමාජයට අනතුරක් බව දැන සිටි නමුත් මහජනතාව තුළ සැකය වැපිරීම සහ බලපෑම් අඩු කිරීම සඳහා පර්යේෂණ සඳහා අරමුදල් සැපයීම දිගටම කරගෙන ගියේය.
උතුරු ස්පාඤ්ඤයේ වෛද්‍යවරියක් වන නීරා 2005 වසරේ සිට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ පාරිසරික සෞඛ්‍ය කණ්ඩායමට නායකත්වය දී ඇත. ඇය මීට පෙර ස්පාඤ්ඤයේ සෞඛ්‍ය සඳහා උප ඇමතිවරියක් ලෙස සේවය කර ඇත, මොසැම්බික් සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයට උපදෙස් දී ඇති අතර සැල්වදෝරයේ සරණාගත කඳවුරුවල Médecins sans Frontières සමඟ වැඩ කළාය.
Cop28 හි දී, WHO විසින් ගැටලුව සන්නිවේදනය කිරීම සඳහා “නිදහසට කරුණක්” ප්‍රවේශයක් ගන්නා අතර රෝහල් සහ පිරිසිදු ජලය වැනි ප්‍රදේශවල “පසුතැවිලි නොවන” ආයෝජන සඳහා සහාය ඉල්ලා සිටින බව ඇය පැවසුවාය.
“කලකිරීමේ හැඟීම විශාලයි. නමුත් ඒ සමඟම ඔබ මහජන සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ වැඩ කරන විට ඔබට කලකිරීමට පත් විය නොහැකියි. (කෙසේ හෝ) එවිට ඔවුන් ජයග්‍රහණය කිරීමට නියමිතයි. මම ව්‍යාධිමය වශයෙන් ශුභවාදී වන අතර මගේ කටහඬ අතුරුදහන් වන තුරු මම කෑගසනවා“ ඇය අවධාරණයෙන් පැවසුවාය.
