කුමක් සිදු වුවද, පොසිල ඉන්ධන යුගය අවසන් කිරීමට ප්‍රමාණවත් ප්‍රගතියක් ඇති කිරීමට කෝප් සභාපතිවරයා පෙරමුණ ගන්නා තෙක් බලා සිටීමට රටවලට නොහැකිය. ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් භාවිතය පහත වැටිය යුතුය. රජයන්, ව්‍යාපාර සහ පුද්ගලයන් ෆොසිල ඉන්ධන වලින් ඉවත් වීමට තීරණය කර, අරමුදල් සහිත සහ සාධාරණ තේරීමක් නොකළහොත් ශක්තිමත් ඉල්ලුමක් ඇති ෆොසිල ඉන්ධන කර්මාන්තය නොනැසී පවතිනු ඇත. මේ අතර කාලය අඩු වන අතර විමෝචනය සුපුරුදු මාවත දිගේ ඉදිරියට ගමන් කරනු ඇත.
Cop28 දේශගුණ සමුළුවේ තීරණාත්මක අවසන් රැස්වීමට බොහෝ කලකට පෙර, ඩුබායිහි ප්‍රධාන සම්මන්ත්‍රණ ශාලාවට යාබදව දැඩි ආරක්‍ෂාවක් සහිත ප්‍රභූ විවේකාගාරයේ අහඹු ලෙස පෙනෙන රැස්වීමක් පැවැත්විණි. එක්සත් ජනපද දේශගුණ නියෝජිත ජෝන් කෙරී සහ Cop28 සභාපති සුල්තාන් අල් ජාබර්, සෞදි බලශක්ති අමාත්‍ය අබ්දුල්අසීස් බින් සල්මාන් අල් සවුද් කුමරු සමඟ උණුසුම් සුබ පැතුම් හුවමාරු කර ගත්හ.
එය කෙටි හමුවීමක් පමණක් වූ නමුත් එය තීරණාත්මක අවබෝධයක් සනිටුහන් කළේය. ජාත්‍යන්තර දේශගුණික ගිවිසුම්වලට ෆොසිල ඉන්ධන සීමා කිරීම ඇතුළත් කිරීමට වසර 30 ක් තිස්සේ දැරූ උත්සාහයන් අවහිර කළ සෞදි අරාබිය, මෙම ගිවිසුමට බාධා නොකරනු ඇත. යන්තම් පැය 24කට පෙර අල් ජබර් සෞදි දූත පිරිස සන්සුන් කිරීම සඳහා දැඩි පීඩනයකට මුහුණ දුන්නේය. දැන්, (ප්‍රථම වතාවට) පොසිල ඉන්ධන වලින් “ඉවතට සංක්‍රමණය” කිරීමට ගෝලීය කැපවීමක් කිරීමට ඉඩ සලසයි.
මිනිත්තු කිහිපයකට පසු රටවල් 190කට වැඩි ගණනක් ඔහු එනතුරු බලා සිටි වේදිකාවට අල් ජබර් ඇවිද ගියේය. කෙටි නිවේදනයක් මගින් එය සිදු කරන ලදී. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ රාමු සම්මුතිය යටතේ ඇති පක්ෂවල 28 වන සමුළුව වෙනත් කිසිදු දේශගුණික රැස්වීමක් නොකළ දෙයක් සාක්ෂාත් කර ගෙන ඇත. අත්පොළසන් දීම සහ සහන මධ්‍යයේ, ලෝක ආණ්ඩු අවසානයේ රටවල්වලින් ඉල්ලා සිටියේ “බලශක්ති පද්ධතිවල පොසිල ඉන්ධනවලින් ඉවත්වීම (යුක්ති සහගත, ක්‍රමවත් හා සාධාරණ ලෙස මෙම තීරණාත්මක දශකය තුළ ශුද්ධ ශුන්‍ය ළඟා කර ගැනීම පිණිස) සඳහා ක්‍රියාමාර්ග වේගවත් කිරීම ආරම්භ කරන ලෙසයි”.
එය සෞදි අරාබිය, එක්සත් ජනපදය සහ එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය සෑහීමකට පත් කළ ගනුදෙනුවක් විය. නමුත් ඇත්ත වශයෙන්ම එය සියලු දෙනා සතුටු කිරීමට යන්නේ නැත. එය අසාධාරණ සහ අසමාන බව ආදිවාසී ජනතාව සහ දේශගුණ යුක්ති විනිශ්චය කණ්ඩායම් ප්‍රකාශ කළහ. ෆොසිල ඉන්ධනවලින් ඉවත් වීමට කරන ලද ඉල්ලීම ඓතිහාසික බව දේශගුණ විද්‍යාඥයන් පිළිගත් නමුත්, ගෝලීය උණුසුම 1.5C පැරිස් සීමාවට වඩා අඩුවෙන් තබා ගැනීමට ලෝකයට හැකියාවක් නොමැති ගනුදෙනුව ඉතා දුර්වල බව ඔවුන් කියා සිටියේය. ප්‍රකාශය නොපැහැදිලි විය. විද්‍යාඥයින් පැවසුවේ විමෝචන කප්පාදුව සඳහා ඉලක්ක හෝ දිනයන් නොමැතිව මෙම ඉල්ලීම යථාර්ථයක් නොවන බවයි.
කුඩා දූපත් රාජ්‍යයන්ගේ සන්ධානය (ගෝලීය උණුසුම සෙල්සියස් අංශක 1.5 ට වැඩි වන විට ජල ගැලීම්වලට මුහුණ දෙන රටවල්) පෙළෙහි “ලිටනි ඔෆ් ලූප්ස්” ගැන විවේචනය කළේය. එය ප්‍රතිඵලය වැලැක්වීමට උත්සාහ නොකළ නමුත් ගිවිසුම සම්මත වී මිනිත්තු කිහිපයකට පසු සමෝවාහි අගමැති ඈන් කුඩා දූපත් රාජ්‍යයන්ගේ සන්ධානය වෙනුවෙන් කතා කරමින්, ගිවිසුම ප්‍රමාණවත් තරම් දුරදිග නොගිය බවට චෝදනා කළේය.
“අපි වැඩි දියුණුවක් ලබා තිබෙනවා. අපට සැබවින්ම අවශ්‍ය වන්නේ අපගේ ක්‍රියාවන්හි සහ සහයෝගයෙහි දියුණුවකි‘ ඈන් කියා සිටියාය.
එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහනේ ප්‍රධානියා වන අචිම් ස්ටයිනර් මෙසේ පැවසීය: “සමහරු එකඟ වූ භාෂාව වඩාත් ශක්තිමත් විය හැකිව තිබීම ගැන කලකිරීමට පත්ව සිටිනවා. නමුත් ලෝකය පොසිල ඉන්ධන යුගයෙන් ඔබ්බට ගමන් කරන බවට අද දක්වා ඇති වඩාත්ම පැහැදිලි සංඥාව එහි තිබෙනවා‘
දේශගුණික ව්‍යසනයෙන් පීඩාවට පත් දිළිඳු සහ අවදානමට ලක්විය හැකි රටවල් ගලවා ගැනීම සහ පුනරුත්ථාපනය කිරීම සඳහා නව අලාභ හා හානි අරමුදලක් “ක්‍රියාත්මක කිරීම” සඳහා ඩොලර් මිලියන 700ක කැපවීමක් ද අවසාන වැඩපිළිවෙළට ඇතුළත් විය. නමුත් දේශගුණික මූල්‍යකරණයේ එකම සැබෑ පියවර මෙයයි. (දුප්පත් රටවලට අඩු කාබන් ආර්ථිකයකට මාරු වීමට සහ දේශගුණික අර්බුදයේ බලපෑමට අනුවර්තනය වීමට අවශ්‍ය මුදල). අනුවර්තනය වීමට පොරොන්දු වූ අවධානය අඩු වීම ගැන දුප්පත් රටවල් විශේෂයෙන් දුක් විය.
Climate Action Network International හි උපායමාර්ග අධ්‍යක්ෂ හර්ජීත් සිං මෙසේ පැවසීය: “බලශක්තිය, ආදායම සහ රැකියා සඳහා තවමත් පොසිල ඉන්ධන මත යැපෙන සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල්, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය වෙත ඔවුන්ගේ හදිසි සහ සාධාරණ සංක්‍රාන්තිය සඳහා ප්‍රමාණවත් මූල්‍ය ආධාරයක් සඳහා ශක්තිමත් සහතිකයක් නොමැතිව සිටිනවා. ධනවත් ජාතීන්ට ඔවුන්ගේ මූල්‍ය වගකීම්, බිලියන සිය ගණනක වගකීම් ඉටු කිරීමට බලකිරීමෙන් අවසන් ප්‍රතිඵල බලාපොරොත්තු සුන් කරවන සුළුයි”
පොසිල ඉන්ධන පිළිබඳ මෙම යෝජනාවලට කැපවීම බලපෑමක් ඇති කරන බව ජර්මනියේ දේශගුණ නියෝජිත ජෙනිෆර් මෝගන් පැවසීය. “දැන් සංඥා පැහැදිලියි. ඔබ ආයෝජකයෙක් නම්, අනාගතය අලුත් කළ හැකි යි. ෆොසිල ඉන්ධන අතරමං වූ වත්කම් ලෙස සැලකිය හැකියි” මෝගන් පැවසුවාය.
මෙය අසම්පූර්ණ ගනුදෙනුවක් සහ බිඳෙන සුළු ගනුදෙනුවක් වන අතර අවසාන මොහොත දක්වා එය ළඟා වන බවට සහතිකයක් නොතිබුණි. පිරී ඉතිරී ගිය ශාලාවේදී සහන සහ මහා අත්පොළසන් හඬ අවසන් ප්‍රකාශය පිළිගත්තේය. එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණ ප්‍රධානියා වන සයිමන් ස්ටයිල්, දෘශ්‍යමාන ලෙස වෙහෙසට පත්ව සිටින නමුත් වේදිකාවේ දී අල් ජබර්ව වැළඳ ගත්තේය. යෝධ සූදුවක් සාර්ථක විය.
ඡායාරූපය – එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණ ප්‍රධානී සයිමන් ස්ටීල් සමුළුව අතරතුර පූර්ණ සැසියකින් පසුව කොප් 28 සභාපති, සුල්තාන් අල් ජාබර් (දකුණු) වැළඳගත් අයුරු.
-
සමුළුවට පෙර සංඥා හොඳින් පෙන්නුම් කළේ නැත
ලෝකයේ විශාලතම තෙල් හා ගෑස් නිපදවන රටක දේශගුණ සමුළුවක් පැවැත්වීම බිහිසුණු විහිළුවක් ලෙස පෙනෙන්නට ඇත. දේශගුණික අර්බුදය පාලනය කිරීමට ලෝකය අසමත්ව ඇත. රුසියාව යුක්රේනය ආක්‍රමණය කිරීමෙන් පසු පොසිල ඉන්ධන සමාගම් වාර්තාගත ප්‍රසාදයක් භුක්ති විදිමින් සිටින අතර ගෝලීය උණුසුම පූර්ව කාර්මික මට්ටමට වඩා 1.5C සාපේක්ෂ ආරක්ෂිත සීමාවට සීමා කිරීමේ අවස්ථා දැන් බොඳ වී ගොස් ඇත.ෙ
මෙම වසරේ උෂ්ණත්වය වාර්තාගත උණුසුම්ම අගය වී ඇත. නමුත් මෙය මෙම සියවසේ ඉතිරි කාලය සිසිල්ම වසරවලින් එකක් වීමට ඉඩ ඇත. පසුගිය වසරේ වාර්ෂික හරිතාගාර වායු විමෝචනය මෙතෙක් වාර්තා වූ ඉහළම මට්ටමට ළඟා විය. එක්සත් ජාතීන්ගේ මහලේකම් António Guterres මෙසේ අනතුරු ඇඟවීය: “මනුෂ්‍යත්වය අපායේ දොරටු විවර කර ඇත.”
සමුළුවේ සත්කාරකත්වය දැරූ එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය ගැටලුව තවත් වැඩි කරයි. එහි ලෝකයේ හයවන විශාලතම තෙල් හා ගෑස් සංචිත ඇති අතර, එහි රජය සතු තෙල් සමාගම වන ඇඩ්නොක් $150bn දැවැන්ත ප්‍රසාරණයක් ආරම්භ කර ඇත.
Al Jaber යනු Adnoc හි ප්‍රධාන විධායකයාය. ඔහු කොප් සභාපති ලෙස පත් කිරීම ප්‍රකාශයට පත් කළ විට උද්ඝෝෂකයෝ කුණුහරුපයෙන් කෑ ගැසූහ. Greta Thunberg එය හැඳින්වූයේ “සම්පූර්ණයෙන්ම හාස්‍යජනක” තෝරා ගැනීමක් ලෙසය. Climate Action Network International හි විධායක අධ්‍යක්ෂ Tasneem Essop මෙසේ පැවසීය: “ඔහු ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී ධුරයෙන් ඉවත් නොවන්නේ නම්, එය පෙට්‍රොස්ටේට් ජාතික තෙල් සමාගමක් සහ ඒ ආශ්‍රිත ෆොසිල ඉන්ධන ලොබි කරන්නන් විසින් එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණික සාකච්ඡා පූර්ණ පරිමාණයෙන් ග්‍රහණය කර ගැනීමකට සමාන වනු ඇත”
ඇඩ්නොක් ලොක්කාට එවැනි කරදරයක් දැනුණේ නැත. ව්‍යාපාරිකයෙකු ලෙස, අල් ජබර් තර්ක කළේ, ඇඹරෙන ප්‍රමාදයන් සහ බලාපොරොත්තු සුන්වීම් මගින් සංලක්ෂිත වූ සාකච්ඡා සඳහා කළ හැකි මානසිකත්වයක් ගෙන ඒමට ඔහු හොඳින් ස්ථානගත වී ඇති බවයි. දේශගුණික අර්බුදයේ හේතූන් විසඳීමට කෝප් නිලධාරීන් යන්නේ නම්, ඔවුන්ට මේසය මත ඇති තෙල් කර්මාන්තය ද සුරක්ෂිත කිරීමට අවශ්‍ය විය.
දේශගුණික බිඳවැටීම් පිළිබඳ සාකච්ඡා වලදී එහි ප්‍රධාන හේතුව වන පොසිල ඉන්ධන පිළිබඳ ප්‍රශ්නයට මුහුණ නොදිය යුතු බව සැලකීම ඇදහිය නොහැකි තත්ත්වයක් ලෙස පෙනේ.
2021 ග්ලාස්ගෝ හි Cop26 හි දී ප්‍රථම වතාවට, ෆොසිල ඉන්ධන සහ ගල් අඟුරු, අවසාන කෙටුම්පත් පාඨයෙහි සඳහන් විය. නමුත් එම ජයග්‍රහණය කෙටිකාලීන විය. පසුගිය වසරේ ෂර්ම් එල් ෂෙයික් හි පැවැති Cop27 හි දී රටවල් 80කට වැඩි ප්‍රමාණයක් ලිහිල් සන්ධානයක් පිහිටුවා ගත් අතර එමඟින් සියලු පොසිල ඉන්ධන සම්පූර්ණයෙන් ඉවත් කිරීම සඳහා බලපෑම් කිරීමට සන්ධානගත විය. නමුත් ඔවුන් අන්ත ලෙස අසාර්ථක විය.
2023 ආරම්භයේදී අල් ජබර් වඩා හොඳ වනු ඇති බව පැහැදිලි නැත. ෆොසිල ඉන්ධනවල පරිහානිය ගැන කතා කරනවාට වඩා පුනර්ජනනීය බලශක්තියේ නැගීම මත ඉටි ගී රචනා කිරීමට ඔහු කැමති විය. 2030 වන විට ගෝලීය පුනර්ජනනීය බලශක්ති උත්පාදනය තුන් ගුණයකින් වැඩි කිරීම සහ බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව දෙගුණ කිරීම සඳහා Cop විසින් ඉලක්කයක් තැබිය යුතු බව ඔහු මුලදී ප්‍රකාශ කළේය. (2016 දී ඔහුගේ ඇඩ්නොක් භූමිකාව භාර ගැනීමට පෙර, අල් ජබර් එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයේ පිටුබලය ලත් Masdar renewables සමාගමේ සම-නිර්මාතෘවරයා විය.)
එම පුනර්ජනනීය බලශක්ති කැපවීම ෆොසිල ඉන්ධන මත ඕනෑම භාෂාවක් සඳහා අපේක්ෂිත ආදේශකයක් ලෙස බොහෝ දෙනා විසින් ගනු ලැබීය. Al Jaber ආන්දෝලනාත්මක සහ මිල අධික තාක්ෂණික නිවැරදි කිරීම් (විශේෂයෙන්ම කාබන් ග්‍රහණය කර ගැනීම සහ ගබඩා කිරීම) සංක්‍රාන්තියෙහි සුළු කොටසක් පමණක් ඉටු කිරීමට හැකි වනු ඇතැයි විද්‍යාඥයින් පවසන පරිදි උද්යෝගයෙන් කතා කළේය. ගැටලුව ලෙස ෆොසිල ඉන්ධන සඳහන් කරනවාට වඩා, ඔහු වඩාත් දුර්වල වචන ආකාරයක් වන ෆොසිල ඉන්ධන විමෝචනය ගැන කතා කිරීමට කැමති විය.
උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සෙල්සියස් අංශක 1.5 දක්වා සීමා කිරීමේ ඉලක්කය පිළිබඳව ද අල් ජබර් කැපී පෙනෙන ලෙස දෙගිඩියාවෙන් සිටියේය. (අවදානමට ලක්විය හැකි රටවල් සඳහා) මෙම ඉලක්කය Cop හි හරය වේ. නමුත් මෙම මැයි මස අග වන විට, 1.5 ඉලක්කය තුළ ලෝකය රැඳී සිටිය හැකිද යන ප්‍රශ්නය සම්බන්ධයෙන් අබුඩාබියේදී සම්මුඛ සාකච්ඡාවකට එක්වෙමින් ඔහු මෙසේ පැවසීය, “අවංකව කිවහොත් එයට පිළිතුරු දීමට මට හැකියාවක් නැහැ. මම ඔබව නොමඟ යවනවා ඇත. මම කියන්නේ මම සහ මීළඟ [කොප්] සභාපති සහ ඔහුගෙන් පසුව සිටින තැනැත්තා මේ ගැන දැඩි අවධානයෙන් සිටිය යුතු අතර අභියෝග ජය ගැනීම අපි අපගේ හැකි උපරිමය ලබා දිය යුතුයි‘
මේ සියල්ල එකතු කළේ අල් ජාබර්, ඔහුගේ විශ්වාසවන්ත සහ සමහර විට ප්‍රබෝධමත් මහජන පෞරුෂය යටතේ, ඇල්මැරුණු කෝප් සභාපතිවරයා ලබා දෙනු ඇති බවට හැඟීමකි. 2015 පැරිස් සමුළුව අධීක්‍ෂණය කළ හිටපු එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණික ප්‍රධානී ක්‍රිස්ටියානා ෆිගර්ස්, ඔහුගේ මේ “ඉතා භයානක” ආස්ථානයට මැයි මාසයේදී ප්‍රසිද්ධියේ තරවටු කළාය.
“ඔහු එකවර නැටුම් තට්ටු දෙකක නටන්නට උත්සාහ කරනවා. ඔහු කියන්නට උත්සාහ කරන්නේ, බලන්න, වැඩි දියුණු කළ කාබන් ග්‍රහණය සහ ගබඩා කිරීම හරහා අපගේ විමෝචනයට පොසිල ඉන්ධන නිෂ්පාදකයින් වන අප වගකිව යුතුයි. අපි හෝ කෝප් සභාපතිත්වය ද ශුන්‍ය කාබන් විකල්පයන්ට සහාය දෙනවා, ”ඇය පැවසුවාය.
ජූනි මාසයේ දී, බොන් හි එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණික මූලස්ථානයේ පැවති රැස්වීමක දී ලකුණු භයානක ලෙස පෙනුණි. පොසිල ඉන්ධන කෝප් 28 සභාපතිවරයාගේ න්‍යාය පත්‍රයේ තිබිය යුතුද යන්න පිළිබඳව පැහැදිලි මඟ පෙන්වීමක් නොතිබුණි. ඔබ බලාපොරොත්තු විය හැක්කේ කුමක්ද, විවේචකයින් ප්‍රකාශ කළේ තෙල් කරුවෙකු භාරව සිටින තැනකින් යුක්තිය ඉටුවේද ? යනුවෙනි.
ලෝක නායකයින් Cop28 සාකච්ඡාවල ආරම්භක දින සඳහා ඩුබායි වෙත පැමිණීමට පටන් ගත් විට (නොවැම්බර් 30 වන දින) අල් ජබර්ගේ වාචාල ප්‍රකාශය වූයේ “1.5C ඇතුලත සිටීම මගේ උතුරු තරුව” බවයි. ඔහු විවිධ ප්‍රසිද්ධ රැස්වීම්වලදී මෙසේ පැවසීය, “ෆොසිල ඉන්ධන ක්‍රමයෙන් ඉවත් කිරීම නොවැළැක්විය හැකි නමුත් අවශ්‍ය වේ.”
බොහෝ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් කියා සිටියේ අල් ජබර් ගැන තමන්ට විශ්වාසයක් ඇති බවත්, පෙර සිටි බොහෝ කොප් සභාපතිවරුන් මෙන් නොව ඔහු ඔවුන්ට ඇහුම්කන් දුන් බවත්, ඔවුන්ගේ ගැටලුව දැනුණු බවත්ය. ඔහු කුඩා දූපත් වල සිට විශාලතම ආර්ථිකයන් දක්වා, ආදිවාසීන්, තරුණ නියෝජිතයින්, කාන්තාවන් සහ අවාසි සහගත ප්‍රජාවන්ට අයත් පුද්ගලයින් හමුවීමට පුළුල් ගෝලීය සවන්දීමේ චාරිකාවක් කළේය.
International Energy Agency හි විධායක අධ්‍යක්ෂවරයා වන Fatih Birol ද CCS (Carbon Capture and Storage / කාබන් අල්ලා ගැනීම සහ ගබඩා කිරීම) මත රඳා පැවතීම විනාශ කිරීමේ කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. ෆොසිල ඉන්ධන සමාගම්වලට අවසර දීම සඳහා තාක්‍ෂණය භාවිතා කිරීමට වසරකට ඩොලර් ටි‍්‍රලියන 4ක් පමණ වැය වන බව සොයා ගත් පර්යේෂණයක් ද සිදු කළේය. CCS යනු “මායාවක්, මනඃකල්පිතයක්”බව ඔහු ගාඩියන් පුවත්පතට පවසා, අල් ජාබර්ට පෞද්ගලිකව නැවත අවධාරණය කළේය.
UAE කණ්ඩායම පළපුරුදු උපදේශකයින් කණ්ඩායමක් බඳවා ගන්නා ලදී. සියල්ලටම වඩා, කෝප් 28 හි සැලකිය යුතු ප්‍රතිඵලයක් ලබා දීමට අල් ජබර්ව සූදානම් කිරීම සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය මැදිහත් විය.
-
වැදගත් ද්විත්ව ක්‍රියාවක් සහ සෞදි විරෝධතා
අල් ජාබර් අවිනිශ්චිත ආරම්භයක් ලබා ගත්තේ නම්, එක්සත් ජාතීන්ගේ ඔහුගේ සහකරු සෑම විටම ඔහුගේ දෘෂ්ටිය ස්ථිරව තබා ඇත. ග්‍රෙනාඩා හි හිටපු ඇමතිවරයෙකු සහ ප්‍රධාන සාකච්ඡාකරුවෙකු වන සයිමන් ස්ටීල්, UNFCCC හි විධායක ලේකම් වන අතර, එහි රහසිගත ක්‍රියා පටිපාටි පිළිබඳ අධිකරණ වෛද්‍ය විශේෂඥතාව දැඩි කැපවීමක් සමඟ ඒකාබද්ධ කරයි.
කෝප්ස්හිදී, විධායක ලේකම් සහ සත්කාරක රටේ ජනාධිපතිවරයා ද්විත්ව ක්‍රියාවක් සාදයි, දෙවැන්න බොහෝ විට සටන් කරන පාර්ශ්වයන්ට සහ කලින් මඟ පෙන්වන ක්‍රියා පටිපාටියට සවන් දී සම්මුතියට පහසුකම් සපයය
“මෙම සාකච්ඡා වලදී ප්‍රතිඵල ලබා දීමට ස්ටීල් සහ අල් ජබර් පරිපූර්ණ සංයෝජනයක් විය හිටපු ජනාධිපති බිල් ක්ලින්ටන්ගේ දේශගුණ උපදේශක පෝල් බ්ලෙඩ්සෝ පැවසීය. “Stiell විශේෂයෙන් සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් විසින් අතිශය අවංක තැරැව්කරුවකු ලෙස සලකනු ලැබූ අතර, Al Jaber හට සෙසු පොසිල ඉන්ධන රටවල වල සහාය ලබා ගැනීමට අද්විතීය ලෙස හැකි විය.” ඔහු වැඩි දුරටත් පැවසීය.
Cop28 සඳහා, ව්‍යාපාරයේ ප්‍රධාන කොටස ගෝලීය තොග වශයෙන් හැඳින්වෙන පැරිස් ගිවිසුමේ නොපැහැදිලි කොටසකි. 2015 ගිවිසුමේ 14 වැනි වගන්තිය යටතේ නියම කර ඇති මෙම ක්‍රියාවලියට උෂ්ණත්ව ඉලක්කවලට අනුකූලව විමෝචනය කපා හැරීම සඳහා ප්‍රගතිය (හෝ එහි නොමැතිකම) පස් අවුරුදු විස්තීරණ තක්සේරුවක් අවශ්‍ය වේ.
අවසානයේ Cop28 හි පෙරළිය ඇති කළේ මෙම කොටස් තොගයයි. ෆොසිල ඉන්ධන වලින් “ඉවතට සංක්‍රමණය” කිරීමේ යෝජනාව නම හැර අන් සියල්ලෙන් ඉවත් වූ බව එක් රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකයෙකු පැවසීය. කෙසේ වෙතත්, මෙය කළ හැකි වූයේ ස්ටීල්ට ස්තූතිවන්ත වන්නට පමණි.
රටවල් ඔවුන්ගේ ගැටලු පිටු 170,000ක් පමණ ඉදිරිපත් කර තිබුණි. ස්ටීල් ඔවුන්ගේ ඉල්ලීම් කෙටි වාර්තා තුනකට සාරාංශ කළේය. ඒවා තුළ වළලනු ලැබුවේ ෆොසිල ඉන්ධන ඉවත් කිරීමේ අවශ්‍යතාවයට යොමු වීමකි.
ඩුබායි හි සාකච්ඡා ආරම්භ වන විට රටවල් 130ක පමණ ලිහිල් සන්ධානයක් ඉවත් කිරීම සඳහා ඉල්ලා සිටියේය. සමහර සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් කෝපයට පත් කරන ලද දුර්වල සූත්‍රගත කිරීමක් වන CCS වෙත දොර විවර කරමින් “අනවසර” සුදුසුකම් ඇතුළත් කිරීමට යුරෝපා සංගමය සහ එක්සත් ජනපදයට අවශ්‍ය විය.
සාකච්ඡා සති දෙසතිය අවසන් වන විට, ගෝලීය කොටස් ගැනීමේ තීරණයේ පළමු කෙටුම්පත සභාපති කාර්යාලය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලදී.
තවත් පැත්තක් නම්, පාඨය මෙම පදය නොබිඳී අතහැර දැමූ අතර, “ෆොසිල ඉන්ධන පරිභෝජනය සහ නිෂ්පාදනය යන දෙකම අඩු කිරීම” යන ප්‍රධාන විධිවිධානයෙන් බොහෝ දුරින් CCS වෙත යොමු කිරීම් තබා ඇත. එහෙත්, රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ප්‍රභාෂාව තුළ, පොසිල ඉන්ධන පිළිබඳ භාෂාව ප්‍රධාන විධිවිධානය වන “අන්තර් අන්‍යෝන්‍ය වශයෙන් ඇතුළත් විය හැකි ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට පාර්ශ්වයන්ගෙන් ඉල්ලා සිටින” විකල්ප ලැයිස්තුවක් ලෙස සකස් කර ඇත.
අයර්ලන්තයේ පරිසර අමාත්‍ය Eamon Ryan පැවසුවේ “එම වචනය ‘හැකි’ යනු සියල්ල විනාශ කරයි. “එය ප්‍රමාණවත් තරම් අභිලාෂකාමී නොවේ.” අදියරෙන් ඉවත් වීමට හිතැති රටවල් කිසිවකුට එය පිළිගත නොහැකි විය.
එක් රටකට එය පිළිගැනීමට හැකිය. ඒ සෞදි අරාබියයි. මෙම ප්‍රධාන අවස්ථාවේදී එහි නියෝජිත කණ්ඩායමේ ප්‍රධානියා කෙටුම්පත ගැන “සතුටු වූ” බව ගාඩියන් ද දැනගෙන ඇත.
කෝප් 28 සභාපතිගේ කණ්ඩායම පසුව තවත් රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික වටයක් ආරම්භ කළේය. කෙටුම්පත සැලකිය යුතු ලෙස ශක්තිමත් කළ යුතු බව පැහැදිලි විය.
අවසාන වශයෙන්, බදාදා උදේ පාන්දර, මාරාන්තික “හැකියාව” ඉවත් කරන ලද නව පාඨයක් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර එය ෆොසිල ඉන්ධන වලින් “ඉවතට සංක්‍රමණය වීමට” ලෝකයට කරන ආයාචනයක් සමඟ එය ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලදී. (තවමත් බොහෝ දෙනෙක් කැමති ප්‍රමාණයට වඩා දුර්වල උපදෙස්) නමුත් ඊට පෙර තිබූ දෙයට වඩා හොඳය. සෞදි ජාතිකයන් බැඳීමකට ලක් විය. කෝප් 28 සභාපතිවරයා ප්‍රසිද්ධියේ විවේචනය කිරීම එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය, එහි අසල්වැසියා සහ දිගුකාලීන සගයා සමඟ ආතතීන් ඇති කරයි. එය අවසාන දේශගුණික දුෂ්ටයා ලෙස ලෝක වේදිකාවේ එළියට ගැනීමේ අවදානමක් ඇත.
පසුව විමසූ විට, කෙරී එක්සත් ජනපද භූමිකාව ප්‍රතික්ෂේප කළේය: “අද උදේ මම ඔවුන් සමඟ අබ්දුලාසීස් කුමරු සමඟ රැස්වීමක් පැවැත්වුවා. නමුත් එය කිසිසේත්ම බලපෑමක් ඇති නොකරන්නට ඇත. ඔවුන් සිතන්නට ඇත්තේ ‘මෙම පළිබෝධකය මෙතැනින් ඉවත් කරන්න’ කියාය. කව්ද දන්නේ?”
ස්වල්ප දෙනෙකුට නිසැකවම දැනගත හැකිය. නමුත් එම රැස්වීමෙන් පසුව සහ අල් ජබර් “ඉමහත් පීඩනයකට” ඔරොත්තු දීමෙන් පසුව, අභ්‍යන්තරිකයෙකු පැවසුවේ, වසර 30ක සෞදි විරෝධතා අවලංගු කළ බවයි. පෙළ සමත් විය හැකිය.
ඡායාරූපය – Cop28 හි විරෝධතාවයකින් පසු දේශගුණික ක්‍රියාකාරිනියන් දෙදෙනකු එකිනෙකා වැළදගන්නා ආකාරය.
සම්මන්ත්‍රණය අවසන් වූ පසු, අල් ජබර් අබුඩාබි හි පිහිටි ඔහුගේ නිවසට ආපසු ගියේය. ඔහු ලෝකයේ තෙල් හා ගෑස් නිෂ්පාදනයේ පස්වන විශාලතම වැඩිවීම සැලසුම් කරන තෙල් සමාගමක් මෙහෙයවීමේ ඔහුගේ රැකියාවට ආපසු යයි.
බොහෝ දෙනෙකුට මෙය කුහකකමකි. ඇත්ත වශයෙන්ම සෞදි අරාබිය Cop28 ගිවිසුමට එකඟ වූ බව විචාරකයින් පවසති. (ඔවුන් අදහස් කරන්නේ දත් නොමැති වීමයි) තෙල් ගණුදෙණු වර්ජන කිරීමට සාකච්ඡා භාවිතා කිරීමට උත්සාහ කිරීම සම්බන්ධයෙන් Cop28 දිනට ආසන්න දිනකදී Al Jaber විවේචනයට ලක් විය. ඔහු එය ප්‍රතික්ෂේප කළේය. හිටපු එක්සත් ජනපද උප ජනාධිපති සහ දිගුකාලීන දේශගුණික ක්‍රියාකාරිකයෙකු වන අල් ගෝර් මෙසේ පැවසීය: “[Adnoc] ඔවුන්ගේ PR සමාගම්වල උපදෙස් අනුගමනය කරමින්, විශාලතම ව්‍යාප්තිය දියත් කිරීම සඳහා Cop හි අවසාන ගලවන තෙක් බලා සිටිනවා. පෘථිවියේ ඕනෑම ෆොසිල ඉන්ධන සමාගමකට වඩා Adnoc යනු අපිරිසිදුම සමාගම් වලින් එකකි, එය අවම වගකීම් සහිත සමාගම් වලින් එකකි … එය උපක්‍රමයකි.”
ලෝකයට ඇති තීරණාත්මක ප්‍රශ්නය වන්නේ ඊළඟට කුමක් සිදුවේද යන්නයි. එක් වසරක ප්‍රතිඵලයක් ගැන නොසතුටට පත් රටවල් ඊළඟට එය ඉවත් කිරීමට උත්සාහ කළ එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණ සාකච්ඡාවලදී කනගාටුදායක ඉතිහාසයක් තිබේ. එය බොහෝ විට එක් පියවරක් ඉදිරියට පසුව දෙකක් පසුපසට යන අවස්ථාවකි.
ඉදිරි වසර විශේෂයෙන් අභියෝගාත්මක වනු ඇතැයි පොරොන්දු වේ. කෝප් 29 සත්කාරකත්වය ද පෙට්‍රොස්ටේට් රාජ්‍යයක් වන අසර්බයිජානයට ගොස් ඇති අතර, එහි අපනයන ආදායමෙන් 90%ක් සහ ජාතික අයවැයෙන් 60%ක් තෙල් හා ගෑස් වලින් පැමිණේ. එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයට අවශ්‍ය වූයේ සාර්ථක එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණ සමුළුවක්, ලෝක වේදිකාවේ ජයග්‍රහණයකි. Azeri රජයට Baku කෝප් සභාපතිවරයෙකුගෙන් අවශ්‍ය දේ ඊට හාත්පසින්ම වෙනස් විය හැකිය.
කුමක් සිදු වුවද, පොසිල ඉන්ධන යුගය අවසන් කිරීමට ප්‍රමාණවත් ප්‍රගතියක් ඇති කිරීමට කෝප් සභාපතිවරයා පෙරමුණ ගන්නා තෙක් බලා සිටීමට රටවලට නොහැකිය. ගල් අඟුරු, තෙල් සහ ගෑස් භාවිතය පහත වැටිය යුතුය. රජයන්, ව්‍යාපාර සහ පුද්ගලයන් ෆොසිල ඉන්ධන වලින් ඉවත් වීමට තීරණය කර, අරමුදල් සහිත සහ සාධාරණ තේරීමක් නොකළහොත් ශක්තිමත් ඉල්ලුමක් ඇති ෆොසිල ඉන්ධන කර්මාන්තය නොනැසී පවතිනු ඇත. මේ අතර කාලය අඩු වන අතර විමෝචනය සුපුරුදු මාවත දිගේ ඉදිරියට ගමන් කරනු ඇත.
https://www.theguardian.com/environment/2023/dec/15/fossil-fuels-how-a-huge-gamble-sealed-cop28-deal
