යුනෙස්කෝව (2004) සාක්ෂරතාවය යනු “විවිධ සන්දර්භයන් සමඟ සම්බන්ධිත මුද්‍රිත සහ ලිඛිත ද්‍රව්‍ය හඳුනා ගැනීමට, තේරුම් ගැනීමට, අර්ථකථනය කිරීමට, නිර්මාණය කිරීමට, සන්නිවේදනය කිරීමට, ගණනය කිරීමට සහ භාවිතා කිරීමට ඇති හැකියාව ලෙස අර්ථ නිරූපණය කර ඇත. ඒ අනුව පුද්ගලයන්ට ඔවුන්ගේ දැනුම සහ හැකියාවන් වර්ධනය කර ගැනීමට, සහභාගී වීමට සහ ඔවුන්ගේ අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගැනීමට හැකි වේ. (පිටුව 13). සාක්ෂරතාවය යනු නිශ්චිත ක්ෂේත්‍රයක නිපුණතාවය හෝ දැනුම ලෙසද අර්ථ දැක්විය හැකිය.
දේශගුණික විපර්යාස සාක්ෂරතාව (Climate literacy) යනු නිශ්චිත ප්‍රදේශයක නිපුණතාවය හෝ දැනුම ලෙස අර්ථ දැක්විය හැකි නම්, දේශගුණික විපර්යාස සාක්ෂරතාවය යනු දේශගුණික විපර්යාස, එහි බලපෑම් සහ එහි විසඳුම් ක්ෂේත්‍රයේ නිපුණතාවය හෝ දැනුමයි.
මේ සම්බන්ධයෙන් වඩාත් පුළුල් නිර්වචනයක් සහ පැහැදිලි කිරීමක් ද තිබේ. ‘දේශගුණික සාක්ෂරතාවය (Climate literacy) යනු දේශගුණය මත ඔබේ බලපෑම සහ ඔබ සහ සමාජය කෙරෙහි දේශගුණික බලපෑම අවබෝධ කර ගැනීමයි. දේශගුණික සාක්ෂරතාවයෙන් යුත් පුද්ගලයෙකු පෘථිවි දේශගුණික පද්ධතියේ අත්‍යවශ්‍ය මූලධර්ම තේරුම් ගනී, විද්‍යාත්මකව විශ්වාස කළ හැකි දේශගුණික තොරතුරු තක්සේරු කරන්නේ කෙසේදැයි දනී, දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ අර්ථවත් ලෙස සන්නිවේදනය කරයි. ඒ අනුව ඔහුට හෝ ඇයට දේශගුණයට බලපාන ක්‍රියා සම්බන්ධයෙන් දැනුවත් සහ වගකිවයුතු තීරණ ගත හැකිය. (NOAA)
අපි අපේ වැඩපිළිවෙළ සහ ක්‍රියාකාරකම් දේශගුණික සාක්ෂරතාවය පිළිබඳ මෙම නිර්වචනය මත ගොඩනඟමු. දේශගුණික විපර්යාස වැනි පුළුල් පරාසයක ගැටලුවක් සමඟ දේශගුණ සාක්ෂරතාව ලබා ගැනීම සඳහා සියලු විද්‍යාත්මක විෂයයන් සහ සමාජ, ආර්ථික සහ දේශපාලන බලවේගවල පදනම ඇතුළත් වේ. මේ සමඟ පාරිසරික යුක්තිය (environmental justice), දේශගුණික විපර්යාස ආන්තික (ගොවීන්, කාන්තාවන්, අඩු ආදායම්ලාභීන් වැනි) ප්‍රජාවන්ට අසමාන ලෙස බලපාන්නේ කෙසේද ? සහ ඇයි ? සහ මෙම ප්‍රජාවන් විසඳුමේ කොටස්කරුවන් වන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳ අවබෝධයක් දේශගුණික සාක්ෂරතාවය හරහා ලැබේ. මීට අමතරව, දේශගුණ සාක්ෂරතාවයට හරිත වෘත්තීය මාර්ග අවබෝධ කර ගැනීම සහ දේශගුණයට සූදානම් ශ්‍රම බලකායක් ගොඩනැගීම ඇතුළත් වේ. දේශගුණික සාක්ෂරතාවයෙන් යුත් පුද්ගලයෙකු දේශගුණික විපර්යාසවලට විසඳුම් සෙවීම සඳහා ආකල්ප (ප්‍රතිචාර දැක්විය යුතු ආකාරය), නිපුණතා (කොහොමද සහ කවදාද යන්න පිළිබඳ කුසලතා සහ හැකියාවන්) සහ පාරිසරික වශයෙන් වගකිවයුතු හැසිරීම් දනී.
දේශගුණික විපර්යාස අධ්‍යාපන පද්ධතියට සීමා නොවේ. එයට කෞතුකාගාර, මින්මැදුර, ස්වභාවික මධ්‍යස්ථාන සහ සත්වෝද්‍යාන ඇතුළු විවිධ අවිධිමත් අංශ මෙන්ම වෘත්තීය සහ කාර්මික විද්‍යාල සහ විශ්ව විද්‍යාල වැනි පශ්චාත් ද්විතීයික ආයතන ද ඇතුළත් වේ. එය ජීවිත කාලය පුරාවටම දරන ප්‍රයත්නයක් වන අතර, අපගේ බාලයාගේ සිට සමාජයේ වැඩිහිටි සාමාජිකයන් දක්වා පුද්ගලයන් සහ ප්‍රජාවන් සහ සේවකයන්, ප්‍රජා සාමාජිකයින්, රාජ්‍ය ආයතන සහ වෙනත් අය සමඟ වැඩ කරන සියලුම අංශ සම්බන්ධ කර ගැනීම අවශ්‍ය වේ.
දේශගුණික විපර්යාස සාක්ෂරතාව වැදගත් වන්නේ ඇයි?
දේශගුණික අර්බුදයේ බලපෑම් තේරුම් ගැනීමට සහ ඒවාට විසඳුම් සෙවීමට එය මිනිසුන්ට උපකාර කරයි, වෙනසේ නියෝජිතයන් ලෙස ක්‍රියා කිරීමට අවශ්‍ය දැනුම, කුසලතා, සාරධර්ම සහ ආකල්පවලින් ඔවුන් සවිබල ගන්වයි.
දේශගුණික සාක්ෂරතාවයේ අංග මොනවාද?
- බලපෑම,
- පාරිසරික දැනුම,
- සමාජ-දේශපාලන දැනුම,
- පාරිසරික දැනුම ගැටළු,
- සංජානන කුසලතා,
- පාරිසරික වගකීම් සහිත හැසිරීම්.
දේශගුණික විපර්යාස, අධ්‍යාපනය සහ ප්‍රතිපත්ති ගැන සැලකිලිමත් වන විවිධ විෂයයන් නියෝජනය කරන සංවිධාන Climate Alert @SL හා සම්බන්ධ වන අතර රට සහ ග්‍රහලෝකය මුහුණ දෙන තර්ජන ආමන්ත්‍රණය කිරීමට එක්ව කටයුතු කිරීමට අපට උපකාර කරනු ඇතැයි අපි බලාපොරොත්තු වෙමු.
