ස්වීඩනයේ උතුරේ ‘බොඩෙන් ‘ නම් කුඩා හමුදා නගරයක් යුරෝපයේ ප්‍රථම වාණිජ හරිත වානේ නිෂ්පාදනය කිරීමට නියමිතයි. යෝධ කැණීම් යන්ත්‍ර ස්ටොක්හෝම් නගරයට උතුරින් කිලෝමීටර් 900ක් දුරින් වූ මෙම කුඩා නගරයේ නව වානේ කම්හල ගොඩනැගීම සඳහා මඩ, අයිස් සහ හිම තට්ටු හාරමින් සිටියි.
වේලාව පෙරවරු 09:00 වන විට හිරු උදා වී ඇති අතර එහි උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශ -8ක් පමණ වේ. සමහර කම්කරුවන් ජැකට් තුන හතරක් ඇඳගෙන තම වාහනවල හීටර් අසලට වී සිටී. වානේ සාමාන්‍යෙයන් පිපිරුම් ඌෂ්මක වලින් ආරම්භ වන ක්‍රියාවලියකින් සාදා ඇත. කෝකින් ගල් අඟුරු සහ යපස් වලින් පෝෂණය ඒවා කාබන් ඩයොක්සයිඩ් විශාල ප්‍රමාණයක් විමෝචනය කරන අතර එය ගෝලීය උණුසුම ඉහළ යාමට දායක වේ.
වානේ නිෂ්පාදනය ලෝකයේ හරිතාගාර වායු විමෝචනයෙන් 7% කට පමණ වගකිව යුතුය. නමුත් බොඩෙන් හි නව බලාගාරය හයිඩ්‍රජන් තාක්ෂණය (hydrogen technology) භාවිතා කරනු ඇති අතර එමගින් හරිතාගාර වායු විමෝචනය 95% කින් අඩු කිරීමට සැලසුම් කර ඇත.
ප්‍රථම ගොඩනැඟිලි තවමත් සම්පූර්ණයෙන් ඉදිකර නැතත් ව්‍යාපෘතිය පිටුපස සිටින සමාගම වන H2 Green Steel විශ්වාස කරන්නේ 2025 වන විට එහි වානේවල පළමු වාණිජ තොගය එළිදැක්වීමට නියමිත බවයි. නව බලාගාරය 2025 වන විට හරිත වානේ නිෂ්පාදනය කළ යුතුය. එය සාර්ථක වුවහොත් එය යුරෝපයේ ප්‍රථම මහා පරිමාණ හරිත වානේ කම්හල වනු ඇත. එහි නිෂ්පාදන සාම්ප්‍රදායික වානේ මෙන් ම භාවිතා කර මෝටර් රථ සහ භාණ්ඩ ප්‍රවාහන නැව්වල සිට ගොඩනැගිලි සහ පාලම් දක්වා සියල්ල ඉදිකිරීමට යොදා ගනු ඇත.
යුරෝපයේ වානේ නිෂ්පාදන කර්මාන්තය සියවස් ගණනක් පැරණි නමුත් H2 Green Steel යනු කොවිඩ් 19 වසංගතයට පෙර පවා නොතිබූ ආරම්භයකි.
නෝර්ත්වෝල්ට් (Northvolt) සමාගම ස්වීඩනයේ ප්‍රථම යෝධ විදුලි බැටරි කම්හල බොඩෙන් සිට පැය දෙකක් දකුණින් විවෘත කළ විට බැටරි සෑදීමට අවශ්‍ය වානේ නිපදවීමේ හරිත ක්‍රමයක් සෙවීමට ඔවුන්ට අවශ්‍ය විය. නෝර්ත්වෝල්ට් හි ආරම්භකයින් දෙදෙනෙකුගේ අරමුදල් සමඟින් H2 Green Steel බිහි විය.
නව වානේ බලාගාරයේ කේන්ද්‍රස්ථානය DRI කුළුණක් ලෙස හැඳින්වෙන උස ව්‍යුහයක් වනු ඇත (DRI ස්පොන්ජ් යකඩ ලෙසද හැඳින්වේ, ස්වාභාවික වායු හෝ ගල් අඟුරු වලින් නිපදවන අඩු කරන වායුවක් හෝ මූලද්‍රව්‍ය කාබන් මගින් යකඩ බවට සෘජුවම අඩු කිරීමෙන් වානේ නිපදවනු ලැබේ). මෙහි ඇතුළත හයිඩ්‍රජන් යකඩ ලෝපස් සමඟ ප්‍රතික්‍රියා කර වානේ සෑදීමට යොදා ගත හැකි යකඩ වර්ගයක් නිර්මාණය කරයි. කාබන් විමෝචනය වන කෝකිං ගල් අඟුරු මෙන් නොව, DRI කුළුණේ ප්‍රතික්‍රියාවේ අතුරු ඵලය ජල වාෂ්ප වේ.
වානේ නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියේ ප්‍රධාන කොටසක් සිදු වන්නේ හයිඩ්‍රජන් යකඩ සමඟ ප්‍රතික්‍රියා කරන DRI කුළුණෙහිය
නව හරිත වානේ කම්හලේ භාවිතා කරන සියලුම හයිඩ්‍රජන් H2Green Steel මගින් නිපදවනු ලැබේ. හයිඩ්‍රජන් සෑදීමට සහ බලාගාරය බල ගැන්වීමට භාවිතා කරන විදුලිය පැමිණෙන්නේ, අසල පිහිටි ලූලේ ගඟෙන් ජල විදුලිය මෙන්ම කලාපයේ සුළං බලාගාර ඇතුළු දේශීය පොසිල රහිත බලශක්ති ප්‍රභවයන් මගිනි.
“මෙය ආරම්භ කිරීමට අද්විතීය ස්ථානයක්. ඔබට අවකාශය තිබිය යුතු අතර හරිත විදුලිය තිබිය යුතුයි” H2 Green Steel හි උප සභාපති Ida-Linn Näzelius පවසයි.
H2Green Steel දැනටමත් ස්පාඤ්ඤ බලශක්ති සමාගමක් වන Iberdrola සමඟ Iberian අර්ධද්වීපයේ සූර්ය බලශක්තියෙන් බල ගැන්වෙන හරිත වානේ බලාගාරයක් ඉදිකිරීම සඳහා ගිවිසුමක් අත්සන් කර ඇති අතර එය බ්‍රසීලයේ වෙනත් අවස්ථා ගවේෂණය කරන බව පවසයි.
2026 වන විට උතුරු ස්වීඩනයේ පොසිල රහිත වානේ කම්හලක් විවෘත කිරීමට සැලසුම් කරන තවත් ස්වීඩන් වානේ සමාගමක් වන Hybrit වෙතින් H2 Green Steel වෙත මිත්‍රශීලී තරඟයක් ඇත. Hybrit සමාගම ස්වීඩන් බලශක්ති ඒජන්සියේ සහ යුරෝපා සංගමයේ නවෝත්පාදන අරමුදලේ රාජ්‍ය අරමුදල් මගින් වැඩි දියුණු කරන ඇත.
Boden යනු හරිත වානේ නිෂ්පාදනය සඳහා ‘අද්විතීය’ ස්ථානයක් බව Ida-Linn Näzelius පවසයි
යුරෝපයේ කාබන් කැපීමේ වානේ නිෂ්පාදනය (carbon-cutting steel production in Europe) සම්බන්ධයෙන් ස්වීඩනය ඉදිරියෙන් සිටින අතර, එහි විභව බලපෑම සන්දර්භය තුළ තැබීම වැදගත් බව බ්‍රසල්ස් හි පිහිටි E3G climate think tank හි ජ්‍යෙෂ්ඨ ප්‍රතිපත්ති උපදේශකවරිය වන Katinka Lund Waagsaether පවසයි.
H2 Green Steel 2030 වන විට වසරකට හරිත වානේ ටොන් මිලියන පහක් නිෂ්පාදනය කිරීමට බලාපොරොත්තු වේ. ලෝක වානේ සංගමයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලට අනුව දැනට ගෝලීය වාර්ෂික වානේ නිෂ්පාදනය ටොන් මිලියන 2,000 ක් පමණ වේ.
“ස්වීඩනයේ නිෂ්පාදන ධාරිතාව මුහුදේ පහත වැටීමක් වනු ඇත,” Lund Waagsaether මහත්මිය පවසයි.
නමුත් වෙනත් ව්‍යාපාර යුරෝපයේ පවතින හරිත වානේ අනුපාතය වැඩි කිරීමට උපකාරී විය යුතුය.
2027 දී ප්‍රංශයේ හයිඩ්‍රජන් පාදක කම්හලක් විවෘත කිරීමට අදහස් කරන බව GravitHy පවසයි. ජර්මානු වානේ දැවැන්තයෙකු වන Thyssenkrupp සමාගම 2045 වන විට තම සියලුම කම්හල්වලට කාබන්-උදාසීන නිෂ්පාදනය (carbon-neutral production) හඳුන්වා දීමේ අරමුණක් ඇති බව මෑතකදී නිවේදනය කළේය. යුරෝපයේ විශාලතම වානේ නිෂ්පාදකයා වන ArcelorMittal සහ ස්පාඤ්ඤ රජය උතුරු ස්පාඤ්ඤයේ හරිත වානේ ව්‍යාපෘති සඳහා ද ආයෝජනය කරයි.
මේ අතර යුරෝපා සංගමය විසින් ‘කාබන් දේශසීමා ගැලපුම් යාන්ත්‍රණය – Carbon Border Adjustment Mechanism‘ නම් නව උපාය මාර්ගයක් අවසන් කිරීමේ ක්‍රියාවලියක යෙදී සිටින අතර, යුරෝපීය සමාගම් සඳහා ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවලින් ලාභ, හරිත නොවන වානේ ආනයනය කිරීම වඩාත් මිල අධික කිරීමට සැලසුම් කර ඇත.
Boden යනු හරිත වානේ නිෂ්පාදනය සඳහා ‘අද්විතීය’ ස්ථානයක් බව Ida-Linn Näzelius පවසයි
“මම හිතන්නේ එය කර්මාන්තයට ආයෝජනය කිරීමට විශ්වාසයක් ලබා දෙනු ඇත, මන්ද ඔවුන්ට අවම වශයෙන් යුරෝපීය සන්දර්භය තුළ ඔවුන්ගේ වානේ තරඟකාරී වනු ඇති බව ඔවුන්ට පෙනෙනු ඇත,” Lund Waagsaether මහත්මිය පවසයි.
ඇය මේ කාල සීමාව තුළ ලොව පුරා වානේ නිෂ්පාදනාගාර වලින් 70%ක් පමණ අලුත්වැඩියා කිරීමට සහ නැවත ආයෝජනය කිරීමට අවශ්‍ය වන බව ද පෙන්වා දෙයි.
හරිත වානේ වෙත මාරුවීම රැකියා සඳහා සාධනීය විය යුතු බව Chris McDonald පවසයි
පිපිරුම් ඌෂ්මක ආයු කාලය දීර්ඝ කිරීම සඳහා ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීමට හෝ ඒවා සවි කිරීමට හැකි නමුත් වඩා හොඳ දිගු කාලීන උපාය මාර්ගයක් වනුයේ ඒ වෙනුවට කාබන් කැපීමේ නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලීන් වෙත මාරු වීමට ආයෝජනය කිරීම බවට Lund Waagsaether මහත්මිය තර්ක කරයි.
ගෝලීය වශයෙන් සමාගම් සහ ආයෝජකයින් හරිත වානේ නිෂ්පාදනය කෙරෙහි තීරණ ගන්නා බවට වග බලා ගැනීම සඳහා ඉදිරි වසර අට තීරණාත්මක වේ.
නමුත් විශාල වානේ නිෂ්පාදකයින්ගෙන් බහුතරයක් මෙම මාර්ගය අනුගමනය කරයිද යන්න ගැන අනාවැකි කීම දුෂ්කර බව ලුන්ඩ්බර්ග් පවසයි. “මම බලාපොරොත්තු වෙනවා, නමුත් අපි පීඩනය දිගටම පවත්වා ගත යුතුයි.”
බ්‍රිතාන්‍යයේ විශාලතම වානේ නිෂ්පාදකයින් දෙදෙනාට ගල් අඟුරු පිපිරුම් උදුන්වලින් (coal-fired blast furnaces) ඉවත් වීමට උපකාර කිරීම සඳහා රජය පවුම් මිලියන 600ක් ලබාදීමට සූදානම් බව වාර්තා වේ. කෙසේ වෙතත්, එක්සත් රාජධානියේ වානේ සහ ලෝහ සඳහා වන ජාතික නවෝත්පාදන මධ්‍යස්ථානය වන ද්‍රව්‍ය සැකසුම් ආයතනයේ ප්‍රධාන විධායක ක්‍රිස් මැක්ඩොනල්ඩ් පවසන පරිදි හරිත වානේ කවයන් තුළ බ්‍රිතාන්‍ය “ඉතා පසුගාමී”ය.
“එයට ප්‍රධාන හේතුවක් වන්නේ වර්තමානයේ එක්සත් රාජධානිය තුළ අනෙකුත් රටවල් හා සසඳන විට ඉතා ඉහළ බලශක්ති මිලක් තිබීමයි. එයින් අදහස් වන්නේ මහා බ්‍රිතාන්‍ය තුළ වානේ කර්මාන්තය තිරසාර නොවන අතර ඒ වෙත ආයෝජන ගලා ඒව දුර්වල බවයි”
තවත් අභියෝගයක් වන්නේ, McDonald මහතා පවසන පරිදි පවතින වානේ කම්හල් වසා දැමුවහොත් හෝ ඒවා ප්‍රතිනිර්මාණය කළ පසු ඇතැම් සේවකයින් අතර විරැකියා තත්ත්වයක් නිර්මාණය වීමට ඉඩ තිබීමය.
“එය වඩාත් සංකීර්ණයි. මම හිතන්නේ වෙළඳපළ විවෘත කිරීම සහ නවකයින්ට පැමිණීමට ඉඩ දෙනවාට වඩා අපි හරිත සංක්‍රාන්තියක් කළමනාකරණය කිරීමට සහ සමාජ ප්‍රතිවිපාක එකවර කළමනාකරණය කිරීමට උත්සාහ නොකළ යුතුයි” ඔහු තර්ක කරයි.
Boden වෙත H2 Green Steel පැමිණීම දශක ගණනාවක් තිස්සේ නව කර්මාන්ත සඳහා කෑගසමින් සිටින ප්‍රදේශයක රැකියා උත්පාදනය සඳහා ප්‍රධාන අවස්ථාවක් ලෙස සලකනු ලැබේ.
1990 ගණන්වල හමුදා අයවැය කප්පාදුවෙන් සහ කලාපයේ විශාල රෝහලක් වසා දැමීමෙන් පසුව කුඩා හමුදා නගරය හැකිලී ගියේය. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දහස් ගණන් මිනිසුන් රැකියා සොයා වෙනත් තැනකට ගියහ.
නගරයේ සමාජ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නගරාධිපති ක්ලේස් නෝර්ඩ්මාර්ක් පවසන්නේ “වසර 100කට වැඩි කාලයකදී මෙය අපගේ විශාලතම අවස්ථාවයි. මෙය රැකියා ලබා දෙනු ඇත, එය තවත් අවන්හල් විවෘත කරනු ඇත, එය අපගේ පාපන්දු සහ අයිස් හොකී සහ හෑන්ඩ්බෝල් කණ්ඩායමට වැඩි අනුග්‍රහයක් ගෙන එනු ඇත … එය අපට සෑම දෙයක්ම අදහස් කරයි.”
